پیشتازی ایران در پیوند روده

مبدا انجام پیوند روده به عنوان یکی از پیچیده‌ترین عمل‌های پیوند در جهان از بیمارستانی مشهور در بوستون آمریکا آغاز شد اما ایرانی‌ها هم از قافله این جراحی پیوند عقب نمانده و حالا در این حوزه پیشتاز آسیا شده‌ند. بسیاری از متولیان نظام سلامت می‌گویند که اگر این تخصص در کشور وجود نداشت، بیماران باید برای نجات جانشان، هزینه‌های میلیون دلاری صرف می‌کردند اما حالا نه تنها هیچ بیماری به خارج از کشور اعزام نمی‌شود که روش‌های نوین بازسازی و توانبخشی این عضو کم‌خبر بدن هم در دسترس است. بیمارستان ابوعلی سینای شیراز تنها مرکز درمانی است که با استفاده از این روش‌های نوین تاکنون جان ده‌ها بیمار را نجات داده است.

حامد نیکوپور و استادیار دانشگاه علوم پزشکی شیراز، رئیس بخش بازتوانی روده بیمارستان ابوعلی سینا شیراز  است که از سال ۹۶ تاکنون شیوه‌های ابتکاری‌اش در پیوند روده مورد توجه سایر کشورها قرار گرفته و حتی پزشکان آمریکایی را هم آموزش می‌دهند. 

چرا پیوند روده پیچیده است؟

به گفته نیکوپور، پیوندهای پانکراس و روده برای نخستین بار در بیمارستان نمازی شیراز انجام شد و از سال ۹۶ بیمارستان پیوند ابوعلی‌سینا در مرکز فارس به ‌صورت اختصاصی این جراحی‌ها را آغاز کرد. به گونه‌ای که اکنون تنها مرکز کشور در پیوند روده است. 

او در پاسخ به این سوال که چرا روده دارای پیچیده‌ترین پیوند در جهان است، عنوان می‌کند:‌ «بافت روده، سیستم لنفاوی است و وارد هر بدنی که شود، به عنوان جسم خارجی از سوی بدن گیرنده تشخیص داده و پس زده می‌شود. با وجود تمام پیچیدگی‌ها اما ایران جزو کشورهای موفق در این حوزه است و حدود 50درصد موفقیت سالانه در پیوند روده دارد. بیمارانی هم پیوند روده می‌شوند که هیچ امیدی برای آنها وجود ندارد چون بدون روده باریک (کوچک) امکان ادامه زندگی وجود ندارد و بیماران جانشان را از دست می‌دهند. با توجه به موفقیت ۵۰درصد پیوندها، این عدد برای زنده نگه داشتن یک انسان قابل‌ قبول است.» 

سالی 10 پیوند روده در ایران 

این پزشک درباره آغاز این پیوند در ایران هم بیان می‌کند: «زمان زیادی طول نکشید که ایران هم پیوند موفق روده را انجام دهد. البته نخستین تلاش‌ها برای پیوند روده در بیمارستان طالقانی تهران و از سوی دکتر ایرج فاضل آغاز شد که البته موفق نبود. اما نخستین پیوند موفق روده در سال ۲۰۰۷در بیمارستان نمازی شیراز از سوی دکتر نیک‌اقبالیان محقق شد.» 

رئیس بخش بازتوانی روده بیمارستان ابوعلی سینا شیراز درباره آمار پیوندها هم می‌گوید: «سالانه بین ۸ تا ۱۰پیوند روده در کشور انجام می‌شود و مجموعا از زمان آغاز تاکنون ۱۱۱جراحی انجام شده است. این عدد در کشوری مثل چین ۴۰، در ژاپن ۴۲ و در کره‌جنوبی ۴۳ است. در هندوستان هم آمار دو پیوند وجود دارد، در ترکیه هم کمتر از ۱۰جراحی. ایران تنها کشوری است که که این تعداد پیوند را در آسیا انجام داده است.»

یک اقدام مهم برای افزایش موفقیت‌ها 

نیکوپور درباره این که آیا تمام جراحی‌های نوین مرتبط با روده در ایران وجود دارد هم توضیح می‌دهد: «از نظر جراحی‌های بازسازی و پیوند روده، ایران عضو انجمن جهانی پیوند روده دنیاست. البته برخی جراحی‌های بازسازی روده ابتکار خودمان است و پیشرفت این حوزه در کشور ما به‌گونه‌ای است که چند جلسه آموزشی هم برای جراحان آمریکا برگزار کردیم.» 

اما به گفته این پزشک برخی کمبودهای لجستیکی وجود دارد و در توضیح آن عنوان می‌کند: «نخستین کمبود اینکه بیماران با نارسایی روده تا زمان پیوند باید تغذیه وریدی داشته باشند. سال‌هاست که این اقدام در دنیا در منزل بیماران انجام می‌شود اما در ایران امکانات آن فراهم نیست و بیمار باید چند ‌ماه در بیمارستان بستری شود. در این شرایط هزینه‌ها به‌شدت افزایش پیدا می‌کند. بیماری هم که در بیمارستان بستری می‌شود، در معرض عفونت‌های بیمارستانی قرار دارد و باید آنتی‌بیوتیک دریافت کند. از نظر روحی- روانی هم آسیب‌هایی وجود دارد چون بیمار مجبور است چند ‌ماه در بیمارستان بماند.» 

او ادامه می‌دهد: «وجود این مشکلات باعث شده که موفقیت پیوند یکساله ما نسبت به کشوری مثل آمریکا کمتر باشد، آنها 68 درصد و ما 54درصد. اگر این شکل حمایتی از بیمار در کشور ما هم وجود داشت، موفقیت پیوند ما هم افزایش پیدا می‌کرد، چون در آمریکا بیمار در خانه خدمات پیش از پیوند را دریافت می‌کند و در معرض عفونت‌های بیمارستانی قرار نمی‌گیرد. اما ما از بیمارستان بیمار را به اتاق عمل می‌آوریم و بیمار پس از پیوند هم می‌تواند دچار عفونت‌ شود. دریافت آنتی‌بیوتیک در دوره پیش از پیوند هم موفقیت را کمتر می‌کند. به همین دلیل تغذیه وریدی در منزل باید در کشور ما هم ایجاد شود. کار سختی هم نیست و بیماران می‌توانند غذای خود را از بیمارستان بگیرند، شب تا صبح از طریق وریدی دریافت و در طول روز به زندگی عادی خود ادامه دهند. این مسئله هزینه‌ها را هم برای بیمار و هم سازمان‌های بیمه‌گر کمتر می‌کند و احتمال موفقیت پیوند را افزایش می‌دهد.»

البته به تاکید این استاد دانشگاه، یکی از مهم‌ترین چالش‌های انجام نشدن این طرح در کشور تحریم‌هاست چون شرکت‌های آمریکایی دستگاهی که غذای این بیماران را مخلوط می‌کند و به شکل کیسه خون تحویل می‌دهد، به ایران نمی‌دهند. در داخل کشور هم کسی تلاش نکرده که نسبت به ورود این دستگاه‌ها از مسیرهای دیگر اقدام کند.

هزینه گران پیوند روده در جهان 

نیکوپور با بیان این که در کشور انواع روش‌های درمانی به شکل مناسب در حال انجام است، اما به یک داروی مهم در این حوزه اشاره می‌کند و می‌گوید: «این دارو را به بیمار تزریق می‌کنند و می‌تواند با ۸سانتی‌متر روده هم زندگی کند. اما هزینه تزریق ماهانه آن حدود ۱۰هزار دلار است و به‌طور حتم نه سازمان‌های بیمه‌گر می‌توانند آن را پوشش دهند و نه بیماران توانایی پرداختش را دارند. بنابراین شرکت‌های داروسازی باید به سمت تولید این دارو بروند تا با قیمت کمتر در اختیار بیماران قرار بگیرد. این دارو و دستگاه مخلوط‌کننده غذای بیماران ۲کمبودی است که ما درباره بیماران با نارسایی روده داریم.» 

او درباره هزینه پیوند روده هم بیان می‌کند: «این هزینه در کشوری مثل آمریکا ۱.۲میلیون دلار و در ایران ۲۸۰میلیون تومان است که از سوی وزارت بهداشت پرداخت می‌شود و شامل داروها، جراحی، بیهوشی، بستری بیمار چند ماهه در بخش آی‌سی‌یو و.... چنین هزینه‌کردی به هیچ عنوان مقرون به صرفه هم نیست و به لحاظ اقتصادی ضرر است. در پیوند کبد به طور متوسط ۱۰ تا ۱۴ روز در بیمارستان است، پیوند کلیه یک هفته، پیوند روده به طور متوسط دو ماه تا ترخیص بیمار زمان می‌برد و حداقل یک ماه بستری در ICU خواهد بود. از سوی دیگر تنها هزینه بستری و داروی بیمار ۵۰۰میلیون تا ۶۰۰میلیون تومان است.» 

این پزشک تاکید می‌کند: «جراحی ۱۵ساعته پیوند روده هیچ آورده مالی خاصی برای تیم پیوند ندارد و طبق تعرفه‌ها آنقدر کم است که حتی نمی‌توان گفت. آن هم درحالی‌که تقریبا ۲ماه بعد از پیوند هم بیمار همچنان در ICU  حضور دارد و پزشک باید به‌صورت مرتب او را ویزیت کند، اما مجموع دستمزدش به اندازه تزریق یک‌بار بوتاکس در مطب پزشک عمومی هم نیست. پیوند روده در کشور به این دلیل ادامه دارد که حفظ پرستیژ علمی ایران در مجامع بین‌المللی باشد.» 

2 فاکتور آسیب به روده 

نیکوپور در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان تدابیری برای کاهش آسیب به روده هم در نظر گرفت، بیان می‌کند: «دلیلی که باعث می‌شود بیمار نیازمند پیوند شود، کوتاه شدن طول روده است. کسانی که دچار سکته قلبی یا مغزی می‌شوند با سکته روده هم مواجه هستند. یعنی عروقی که خون را به روده می‌رساند بسته و سیاه می‌شود و خونرسانی به شکل مناسب صورت نمی‌گیرد. به همین دلیل جراحان مجبور می‌شوند که بخشی از روده را بردارند. این مساله در بزرگسالان شایع‌ترین علت است که باعث کوتاهی روده و نیاز به پیوند می‌شود. این مساله به سبک زندگی افراد بستگی دارد چون افرادی دچار سکته روده می‌شوند که مشکلات قلبی – عروقی، دیابت و... دارند.» 

او ادامه می‌دهد: «برخی از مشکلات روده اما ربطی به سبک زندگی افراد ندارد، از جمله اختلالات روده به شکل مادرزادی یا افرادی که دچار خودایمنی هستند، مثل کرون روده یا بیماری التهابی روده. در این شرایط بدن با تصور این که روده جسم خارجی است شروع به تخریب آن می‌کند. برخی بیماران هم مبتلا به تومورهای با رشد آهسته هستند که قسمت اعظم روده یا عروق آن را احاطه کرده‌اند. در این شرایط برای برداشتن تومورها باید روده برداشته شود و برای ادامه حیات نیازمند پیوند می‌شود. به جز این مورد، درباره سایر موارد آسیب‌زا به روده افراد باید به سلامت و سبک زندگی خود توجه ویژه‌ای داشته باشند.