قیمت این آب کم از طلا ندارد
گزارشی از ویژگی ها و پیامدهای طرح انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی
روزنامه ایران در گزارشی نوشت:
طرح عظیم انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به منظور تأمین آب شرب و صنعتی ۲ استان ساحلی و ۶ استان غیرساحلی مرکزی ایران از سال ۱۳۹۹ کلید خورده است. این طرح که با سرمایه‌گذاری اولیه قابل توجهی همراه بود، موافقان و مخالفانی دارد که بر سر توجیه اقتصادی، اثرات زیست‌محیطی و ضرورت اجرای آن بحث می‌کنند. در حال حاضر انتقال آب از دریای عمان به استان‌های شمال شرق19 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و طرح انتقال آب خلیج فارس به هرمزگان، یزد و کرمان، راه‌اندازی شده است.
در این طرح سامانه شرق برای انتقال آب به سه استان سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی تعریف شده و همچنین سه سامانه فازهای یک تا سه خلیج فارس آب دریا را به هرمزگان، کرمان، یزد و در صورت نیاز اصفهان منتقل می‌کند. سامانه سیریک اصفهان نیز به صورت مستقل برای انتقال آب از دریای عمان به اصفهان تعریف شده است. سامانه پارسیان- فارس - اصفهان نیز در غرب هرمزگان آب را از خلیج فارس به استان‌های هدف منتقل می‌کند.
در حال حاضر آب‌رسانی به دو نقطه یزد صورت می‌گیرد و برای کرمان نیز تاکنون به رفسنجان رسیده و قرار شد تا شرکت آب و فاضلاب یک خط انتقال حدوداً 100 کیلومتری به این منظور احداث کند که تا کنون حدود 701 درصد آن اجرایی شده است. در هرمزگان نیز آب‌رسانی به بندر خمیر، شهرک علوی، فولاد نیریز غدیر، گلگهر صورت گرفته است.
ظرفیت این ۶ سامانه در فاز اول سالانه هزار و 120 میلیون متر مکعب بوده و هزینه سرمایه‌گذاری اولیه مورد نیاز برای تولید و انتقال هر یک متر مکعب آب به طور متوسط 520 هزار تومان است. فاز یک خلیج فارس تنها سامانه در دست بهره‌برداری بوده که نیمی از ظرفیت آن معادل ۷۳ میلیون متر مکعب فعال شده و در سال ۱۴۰۲ حدود ۲۰ میلیون متر مکعب مازاد تولید دارد.
برای شیرین‌سازی دراین طرح از روشی استفاده می‌کنند که در جهان متداول است که برای تأمین انرژی تأسیسات آن و خطوط انتقال با دریافت برق یارانه‌ای از شبکه توزیع برق یا دریافت سوخت برای احداث نیروگاه در نظر گرفته شده است.
بر اساس برآوردهای صورت گرفته هزینه سرمایه‌گذاری اولیه مورد نیاز برای طرح انتقال آب دریا با ظرفیت ۹۲۰ میلیون متر مکعب در سال معادل 4808هزار میلیارد ریال است و پیش‌بینی شده درآمد این طرح‌ها عمدتاً با فروش آب به بخش صنعت است.
برخی از کارشناسان با اجرای این طرح مخالف هستند و دلایل مخالفت خود را زیان‌ده بودن طرح، خروج صنایع از مناطق و چالش‌های زیست‌محیطی عنوان کرده‌اند. اما در این میان برخی از کارشناسان نیز این اقدام را تنها راه تأمین آب مورد نیاز کشور دانسته و عنوان کرده‌اند سایر کشورها نیز برای تأمین آب خود چنین اقدامی می‌کنند. از سوی دیگر اغلب فعالان این حوزه معتقدند باید قبل از انتقال آب دریا به استان‌ها به مشترکان مدیریت مصرف را آموزش داده و اجرایی کنند.
شرط پذیرش انتقال آب: تعادل بخشی و توقف اضافه برداشت‌ها
در همین راستا کارشناس حوزه آب و مدیرکل سابق دفتر نظام‌های حفاظت و بهره‌برداری آب و آبفای وزارت نیرو در گفت‌و‌گو با خبرنگار «ایران» عنوان کرد: «اگر این طرح مربوط به انتقال آب دریای خزر بود کاملاً مخالف بودم زیرا چنین اقدامی مشکل محیط زیستی دارد و خود این دریا به صورت متوسط سالانه یک متر عقب‌نشینی می‌کند. علاوه بر آن اگر ایران از این آب برداشت کند سایر کشورهای اطراف این دریا نیز اقدام به برداشت خواهند کرد و آسیب جدی به دریای خزر وارد می‌شود.»
جواد میبدی افزود: «اما انتقال آب از خلیج فارس مشکلی ندارد و تنها نکته مهم این است که استفاده از آب دریا نباید به این معنا باشد که تعادل بخشی در مصرف آب را فراموش کنیم. به این معنا که همزمان با اینکه آب را انتقال می‌دهید باید اقدام به تعادل بخشی کرده و از اضافه برداشت‌ها جلوگیری کنید.» وی اظهار کرد: «از نظر من انتقال آب از دریا بالنفسه کار اشتباهی نیست به شرطی که شرایط اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی آن تحت نظر گرفته شود. به طوری که در محل مبدأ انتقال، آب مازاد وجود داشته باشد تا زمانی که از منطقه خارج می‌شود آن منطقه با مشکلات زیست‌محیطی مواجه نشود. همچنین در زمان انتقال آب از مبدأ به منابع پایین دست منطقه باید جوانب آن را در نظر بگیریم تا باعث خشک شدن چشمه‌ها، قنات و دیگر منابع آب موجود نشود.»
میبدی تصریح کرد: «اجرای چنین طرحی باید از نظر اقتصادی و فنی توجیه لازم را داشته باشد و هزینه آب انتقالی خیلی گران‌تر از آب منابع موجود در مقصد تمام نشود. از سوی دیگر در مقصد تمام عملیات حفاظتی در مورد جلوگیری از اضافه برداشت از منابع آب موجود همچون انسداد چاه‌های غیر مجاز، نصب کنتور هوشمند و... انجام شود تا مجدداً با کمبود آب مواجه نشویم.»
وی تأکید کرد:« به نظر می‌رسد با شرایط موجود انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به استان‌های کویر مرکزی مثل استان‌های خراسان، اصفهان، سیستان و بلوچستان و... کار درستی است. اما این نکته را هم باید در نظر گرفت که لازم است در استان‌های مقصد ابتدا منابع سطحی و زیر زمینی موجود کاملاً حفاظت شده و از حفر چاه‌های غیر مجاز جلوگیری شده و کلیه چاه‌های غیر مجاز مسدود و با نصف کنتورهای هوشمند از اضافه برداشت چاه‌های مجاز جلوگیری شود در غیر این صورت انتقال آب مجدداً باعث توسعه اراضی کشاورزی شده و باعث کاهش بحران نخواهد شد که استان‌های اصفهان یک نمونه از این مناطقی است که علی‌رغم انتقال منابع عظیم آبی به این استان باز هم افت سطح آب زیرزمینی و نشست دشت‌ها ادامه دارد.
گزینه دومی برای تأمین آب وجود ندارد
همچنین یکی دیگر از کارشناسان حوزه آب نیز در گفت‌و‌گو با خبرنگار «ایران» عنوان کرد:« با توجه به اینکه در برنامه ششم توسعه پیش‌بینی شده بود که ۳۰ درصد آب مورد نیاز مناطق جنوبی کشور از طریق دریا تأمین شود که البته محقق نشد. از سوی دیگر برای اینکه آب دریا مورد استفاده قرار گیرد باید از سامانه‌های آب شیرین کن بهره برد. ظرفیت آب شیرین کن‌ها در حال حاضر بین 500 تا 600 هزار متر مکعب در روز است. در حالی که کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز از این دریا برای رفع نیازهای خود برداشت می‌کند.»
مجید عباسپور افزود: «موضوع کمبود آب به واسطه مسأله تغییرات آب و هوایی که وجود دارد موضوعی است که بر کسی پوشیده نیست. بنابراین حق انتخاب دیگری برای تأمین آب مورد نیاز کشور وجود ندارد و دولت باید با وجود هزینه‌های بالایی که این طرح دارد آن را اجرایی کند.
وی تأکید کرد: ما هنوز مدیریت صحیح آب را در کشور اجرا نکرده‌ایم به همین دلیل در گام اول باید بخش‌های مختلف (کشاورزی، صنعت و خانگی) یاد بگیرند مدیریت مصرف داشته باشند. به طوری که براساس تحقیقات صورت گرفته بخش کشاورزی 85 درصد از آب کشور را مصرف می‌کند که مدیریت مصرف در این بخش می‌تواند منجر به کاهش مصرف آب به میزان قابل توجهی شود.
عباسپور اظهار کرد: «در حال حاضر برای اجرایی کردن این طرح نیازمند تکنولوژی سامانه‌های آب شیرین کن هستیم که باید وارد شود. از سوی دیگر نباید فراموش کرد که این سامانه‌ها نیازمند انرژی برای کار هستند و دولت باید سوخت موردنیاز آنها را تأمین کند. علاوه بر آن باید در این طرح مشخص شود آبِ شوری را که از آب شیرین کن‌ها خارج می‌شود چگونه می‌خواهند کنترل کنند تا مشکلات زیست‌محیطی ایجاد نکند. در واقع اگر آگاهانه این کار صورت گیرد می‌توان با این روش کمبود آب کشور را از بین برد.»
