کریدورها، ضامن روابط پایدار

روزنامه ایران در گزارشی نوشت:

مسعود پزشکیان، در نخستین سفری که پس از آغاز مسئولیتش در قامت رئیس جمهوری به منطقه قفقاز جنوبی داشت، راهی باکو شد تا با این حضور بر دوره پرتلاطم ایران و جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر خطی از فراموشی نقش کند. حامد حکمت‌آرا، پژوهشگر ژئوپلیتیک و دیپلماسی دانشگاه تهران در گفت‌وگویی کوتاه با «ایران»، از بازتاب این رویداد دیپلماتیک بر وجوه همکاری تهران و باکو در عرصه‌های متعدد سیاسی، اقتصادی و امنیتی گفته است.

سفر اخیر آقای پزشکیان به باکو در مقطع حساسی از رابطه دو کشور انجام شد. در همین راستا این سفر چه تأثیری بر مناسبات سیاسی ایران و جمهوری آذربایجان خواهد داشت؟ به ویژه پس از تنش‌های سال‌های اخیر؟

در ادامه تلاش‌ها برای بازتعریف مناسبات منطقه‌ای و کاستن از تنش‌های ژئوپلیتیکی در قفقاز، سفر اخیر مسعود پزشکیان به جمهوری آذربایجان و گفت‌وگوهای صریح او با مقامات سیاسی و اقتصادی باکو، حامل پیامی روشن از سوی تهران بود: ایران خواهان منطقه‌ای باثبات، بدون دخالت خارجی و مبتنی بر احترام متقابل به حاکمیت ملی کشورهاست.

پزشکیان توانست موضع اصولی جمهوری اسلامی را به خوبی تبیین کند؛ اینکه تمامیت ارضی همه کشورهای منطقه باید محترم شمرده شود و هیچ‌ کشوری نباید چشمداشتی به خاک دیگران داشته باشد یا در امور داخلی همسایگانش دخالت کند. این رویکرد، به‌ویژه در بحبوحه تنش‌های فزاینده بر سر تحولات قفقاز جنوبی، حامل پیامی مهم برای باکو و ایروان است.

در همین چهارچوب، حل اختلافات باقی ‌مانده میان تهران و باکو که ریشه‌هایی در سوءتفاهم‌های سیاسی و نگرانی‌های امنیتی دو طرف دارد، می‌تواند زمینه‌ساز ورود روابط دوجانبه به مرحله‌ای نوین باشد. تقویت همکاری‌های سیاسی و اقتصادی میان ایران و جمهوری آذربایجان، نه تنها در چهارچوب مناسبات دوجانبه، بلکه در مقیاس منطقه‌ای نیز به ایجاد ثبات، تقویت پیوندهای فرهنگی و تسریع در روند توسعه مشترک یاری خواهد رساند. منطقه قفقاز امروز بیش از هر زمان دیگری به عقلانیت ژئوپلیتیک و پرهیز از بازی‌های حاصل‌جمع صفر نیاز دارد.

سفر اخیر تا چه اندازه می‌تواند به تقویت همکاری‌های ایران و جمهوری آذربایجان در چهارچوب کریدور شمال–جنوب کمک کند و چه نقشی در تسهیل اتصال ایران به اروپا از طریق خاک جمهوری آذربایجان ایفا می‌کند؟

بخش زمینی کریدور شمال – جنوب از جمهوری آذربایجان عبور می‌کند و این کشور، حلقه واسط بین ایران و روسیه است. با توجه به برخی اختلافات در سال‌های اخیر که باعث بعضی نابسامانی‌ها در تردد از مرزهای مشترک بین دو کشور شده بود، به ویژه اختلالاتی که در امور گمرکات و ترانزیت کالاها ایجاد شده بود، این سفر می‌تواند به رفع اختلافات قبلی و تسهیل در تبادلات تجاری بین دو کشور و دیگر کشورهای واقع در مسیر کریدور کمک نماید. با رونق گرفتن تبادلات تجاری، دو کشور لاجرم در زمینه توسعه کریدور شمال – جنوب و تسهیل در تبادلات تجاری در این چهارچوب، همکاری‌های گسترده‌تری خواهند داشت. چنین همکاری‌های گسترده و مداومی در زمینه‌های حمل و نقل و تجاری به نزدیک شدن رویکردهای دو کشور به هم و رفع اختلافات گذشته، حال و آینده منجر خواهد شد؛ چراکه اساساً کریدورهای بین‌المللی یکی از جنبه‌های منطقه‌‌گرایی جدید هستند و می‌توانند به استحکام روابط بین دولت‌های در مسیر و گسترش صلح و ثبات و رفاه اقتصادی هریک از آنها کمک شایانی نمایند.

 چگونه می‌توان مشارکت جمهوری آذربایجان در کریدور شمال – جنوب و شرق - غرب را به عنوان یک تضمین برای تداوم روابط پایدار اقتصادی و حمل و نقل منطقه‌ای ارزیابی کرد؟

جمهوری آذربایجان از طرفی بین دو کشور ایران و روسیه و از طرف دیگر بین دریای خزر و ترکیه واقع شده است. این کشور در کنار ایران در چهارراه ارتباطی کریدورهای شمال – جنوب و شرق – غرب قرار گرفته است. برخی عوامل فرامنطقه‌ای در سال‌های اخیر با تعریف و تقویت کریدورهای رقیب برای ایران، قصد دور زدن جغرافیای کشورمان از جمله از طریق جمهوری آذربایجان و ایجاد اختلاف بین دو کشور را داشته‌اند.

اینکه جمهوری آذربایجان در همکاری با ایران تلاش دارد کریدور شرق – غرب به جای جنوب ارمنستان از داخل خاک ایران و کریدور ارس بگذرد، می‌تواند ضمن حل و فصل اختلافات ژئوپلیتیکی بین دو کشور، برنامه عوامل فرامنطقه‌ای برای ضربه زدن به ایران و روابط کشورمان با همسایگان را هم ناکام بگذارد. متقابلاً در زمینه کریدور شمال – جنوب نیز ایران می‌تواند به جای مسیر دریایی که کشورمان را از طریق دریای خزر به روسیه وصل می‌کند، بر مسیر زمینی و ریلی این کریدور که از خاک جمهوری آذربایجان می‌گذرند تأکید بیشتری کند و آن را تقویت نماید.  در نتیجه، دو کشور علیرغم تلاش‌های برخی عوامل فرامنطقه‌ای به این نتیجه رسیده‌اند که دورزدن جغرافیای هریک از این دو کشور در توسعه کریدورهای بین‌المللی با دورزدن جغرافیای کشور دیگر در کریدور بین‌المللی دیگری همراه خواهد بود. پس منافع متقابل هردو کشور ایجاب می‌کند که نظرات یکدیگر را در زمینه توسعه کریدورهای بین‌المللی مدنظر قرار دهند.

در برابر تلاشی که مقام‌های اسرائیلی در سال‌های اخیر برای توسعه مناسبات خود با جمهوری آذربایجان داشته‌اند، سفر آقای پزشکیان به باکو چه پیام امنیتی داشت؟

سفر آقای پزشکیان به جمهوری آذربایجان، دیدار گرم و صمیمی وی با الهام علی‌اف، لبخندی که بر چهره مقامات و حضار در باکو هنگام صحبت‌های دکتر پزشکیان یا قرائت ابیاتی از اشعار شاعر بزرگ ایرانی استاد شهریار نقش بست، هزینه‌های مادی و ذهنی هنگفتی که رژیم اسرائیل طی سال‌ها جهت ایجاد اختلاف بین ایران و همسایگان آن کرده است را به باد داد.

چراکه این رژیم در دهه‌های اخیر تلاش کرده است علیرغم تعدد اشتراکات فرهنگی، مذهبی و تاریخی، ایران را از همسایگان آن از جمهوری آذربایجان و ترکیه گرفته تا عربستان سعودی و امارات متحده عربی منفک و منزوی کند.

تداوم چنین رویکردی از سوی کشورمان می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن، تهدیدات امنیتی ایجاد شده علیه کشورمان در منطقه را به فرصت‌های بی‌بدیل و خلل‌ناپذیری تبدیل نماید.

بنابراین می‌توان گفت در پی تفاهماتی که با هدف توسعه همکاری‌های اقتصادی و سیاسی صورت گرفته است، این سفر نقش ایران را در قفقاز جنوبی تقویت کرده است؟

وقتی مقامات و ملت جمهوری آذربایجان که به مسائل فرهنگی توجه فراوانی دارند، محبت و همدلی متقابل و اشتراکات فراوان خود با ملت ایران را در این حد از نزدیک و از سوی رئیس‌جمهوری کشورمان حس کنند، تلاش رژیم اسرائیل علیه ایران به لحاظ ذهنی به بن‌بست می‌رسد.  در نتیجه، لازم است با توجه به اشتراکات فراوان فرهنگی کشورمان با همسایگان، دیپلماسی فرهنگی در قبال این کشورها از سطح مقامات عالی‌رتبه گرفته تا همه سطوح وزارتخانه‌ها و سازمان‌های متولی و از جمله صدا و سیما با قدرت بیشتری پیگیری شود. در این صورت، حتی با صرف هزینه‌ای بسیار کمتر در مقایسه با هزینه‌ای که رقبای کشورمان می‌کنند و با توجه به پیشینه روابط فرهنگی بین دو کشور، توطئه‌های دشمنان روابط ایران و جمهوری آذربایجان در هر سطحی که باشد بی‌اثر خواهد شد. بدین ترتیب، دو کشور هم‌فرهنگ دیگر نیازی به برنامه‌ریزی و هزینه‌کرد جهت مدیریت تبعات گسترده چنین نفوذی نخواهند داشت و وقت، هزینه و انرژی خود را صرف تقویت بیش از پیش روابط خلل‌ناپذیر تاریخی خود جهت ایجاد منطقه‌ای پیشرفته و مستحکم خواهند کرد.