تذکاری برای ثبت در تاریخ
شهریار صحاف_روزنامه‌نگار
بیانیه اخیر ۱۸۰ اقتصاددان، استاد دانشگاه و صاحب‌نظر ایرانی خطاب به مردم ایران و رئیس‌جمهور سند مهمی است که در پی جنگ ۱۲ روزه با رژیم صهیونیستی تصویری جامع از چالش‌های کنونی کشور و راهکارهای برون‌رفت از آن‌ها ارائه می‌دهد.
این بیانیه با محکومیت تجاوز خارجی به عمق مشکلات داخلی و خارجی ایران می‌پردازد و بر ضرورت تغییر پارادایم حاکم بر نظام حکمرانی تأکید می‌کند.
این بیانیه را می‌توان حرکتی شجاعانه در راستای ادای یکی از وظایف تاریخی و مهم این اقتصاددانان و صاحب‌نظران دانست که در بزنگاهی همچون جنگ، عمق مشکلات کشور را به مسئولان نشان داده و راهکارهای حل این مشکلات را برای آینده ارائه می‌دهد.
محورهای اصلی این بیانیه شامل توصیه‌هایی در حوزه سیاست خارجی، مسائل داخلی، اقتصاد و نقش نهادهای عمومی است.
بیانیه با یادآوری جنگ اخیر بر اهمیت امنیت به عنوان وظیفه اصلی هر حکومت تأکید و از انسجام ملی و ایستادگی مردم ایران در برابر تجاوز خارجی تمجید می‌کند. این نقطه آغازگر تحلیل عمیق‌تر از وضعیت کنونی کشور است.
همان‌طور که در بیانیه هم اشاره شده، نگارندگان بر این باورند که این جنگ فرصتی برای درس‌آموزی و بازنگری در سیاست‌ها است. آن‌ها به ابرچالش‌های ناشی از ناترازی فزآینده در بخش‌های مختلف، افول سرمایه‌گذاری‌های مولد و تشدید مهاجرت نخبگان اشاره می‌کنند که ریشه‌های داخلی دارند و در کنار تنش‌های خارجی، وضعیت پیچیده‌ای را ایجاد کرده‌اند.
این هشدار بر این نکته تأکید دارد که مشکلات کنونی صرفا نتیجه عوامل بیرونی نیست، بلکه ناکارآمدی‌های داخلی و سیاست‌های نامناسب نیز در تشدید آن‌ها نقش داشته‌اند.
یکی از مهم‌ترین درخواست‌های این بیانیه، تغییر اساسی در رویکرد سیاست خارجی کشور است. این اقتصاددانان صراحتا بیان می‌کنند که مردم ایران صلح‌دوست هستند و تعامل با کشورهای مختلف جهان را ترجیح می‌دهند. آن‌ها قویا توصیه می‌کنند که مسیر دیپلماسی و مذاکره سازنده با آمریکا و اروپا فعال شود تا از بروز مجدد جنگ و تداوم فشارهای اقتصادی جلوگیری شود.
این درخواست نشان‌دهنده درک عمیق از تأثیر منفی انزوای بین‌المللی بر اقتصاد و امنیت ملی است. آن‌ها نگاه‌های افراطی و محرک دشمنی‌ها را در شرایط کنونی کشور خطرناک و دارای نتایج فاجعه‌بار می‌دانند و حفظ تمامیت ارضی و موجودیت سرزمینی ایران را مهم‌ترین هدف سیاست خارجه معرفی می‌کنند. این بخش از بیانیه به وضوح بر ضرورت یک رویکرد واقع‌گرایانه و عمل‌گرایانه در روابط بین‌الملل تأکید دارد که منافع ملی را در اولویت قرار می‌دهد.
بیانیه در بعد داخلی بر ضرورت تغییر بنیادین رویکرد نظام حکمرانی در جهت افزایش ملموس مشارکت جامعه و احیای سرمایه اجتماعی تأکید می‌کند. این تغییر پارادایم مستلزم پایان دادن به سیاست‌های انحصارگرانه است که مانع جلب اعتماد عمومی شده‌اند.
یکی از خواسته‌های کلیدی در این زمینه، تضمین آزادی بیان صاحبان اندیشه و فراهم‌کردن امکان ابراز نظرات مختلف در مورد مشکلات کشور و راه‌حل‌های آن است. این بیانیه به درستی اشاره می‌کند که تجربه بشری نشان داده که نظام‌های سیاسی در فضای آزادی بیان، تثبیت و تقویت شده و برعکس در فضای توام با محدودیت می‌تواند بسیار نفوذپذیر و شکننده باشد.
برای تقویت انسجام ملی و سرمایه اجتماعی، بیانیه آزادی زندانیان سیاسی و محصورانی که به دلیل بیان نظرات زندانی شده‌اند را خواستار شده است. این درخواست نشان‌دهنده اعتقاد به این مسئله است که سرکوب صداهای مخالف به جای تقویت، باعث تضعیف جامعه می‌شود.
همچنین اصلاح نقش رسانه‌های دولتی به ویژه صداوسیما از دیگر مطالبات مندرج در بیانیه است. به گونه‌ای که این رسانه‌ها از کنترل محافل افراطی خارج شده و به مرجعی برای بازتاب نقاط ضعف سیاست‌ها و برنامه‌ها تبدیل شوند و امکان نقد سازنده را برای اندیشمندان فراهم کنند.
امضاکنندگان این بیانیه قویا بر لزوم تنظیم سیاست‌های پولی، ارزی، تجاری و مالی در راستای از بین بردن زمینه‌های رانت و فساد تأکید دارند. این بخش از نامه تغییر پارادایم به مشکلات ساختاری در اقتصاد ایران اشاره می‌کند که سال‌هاست کارشناسان آن را نقد می‌کنند.
نویسندگان این بیانیه همچنین خواستار توقف بهره‌مندی نهادهایی هستند که با وجود گسترش هشداردهنده فقر همگانی، خارج از کنترل و نظارت تعریف‌شده و بدون شفافیت از منابع عمومی تغذیه کرده و امتیازات فراوانی را مورد استفاده قرار می‌دهند. این بخش از نامه به وضوح به نقد نهادهای موازی و غیرشفاف در اقتصاد ایران می‌پردازد که مانع از توسعه عادلانه و شفافیت مالی می‌شوند.
نکته قابل توجه دیگر، تأکید بر خروج نیروهای نظامی از امور بنگاه‌داری و فعالیت‌های اقتصادی و تمرکز آن‌ها بر وظایف اصلی خود است. این خواسته سال‌هاست که توسط اقتصاددانان مطرح می‌شود و هدف آن کاهش تصدی‌گری نهادهای غیردولتی در اقتصاد و فراهم‌کردن بستری رقابتی‌تر برای بخش خصوصی است.
بیانیه به خطرات شعارزدگی و توجه به ظواهر در مقابل اهمیت قائل‌شدن برای شایستگی و توانمندی تخصصی اشاره می‌کند. نگارندگان هشدار می‌دهند که این رویکرد می‌تواند زمینه نفوذ افرادی را باز کند که با طرح شعارهای افراطی، جهت‌گیری‌ها را عملا همسو با خواسته‌های دشمنان کشور شکل می‌دهند. در این بخش از بیانیه مبین نگرانی از حاکمیت تفکر غیرتخصصی و ایدئولوژیک بر مدیریت کشور است که به تضعیف توانمندی‌های داخلی و افزایش آسیب‌پذیری منجر می‌شود. نویسندگان بیاینه معتقدند که نظام اطلاعاتی و امنیتی کشور برای خنثی‌سازی همه‌جانبه دشمن و صیانت از جان و کیان مردم، نیازمند بازنگری‌های اساسی است.
بیانیه ۱۸۰ اقتصاددان و استاد دانشگاه یک فراخوان جدی برای بازنگری در ساختار حکمرانی ایران است. این بیانیه نه تنها مشکلات را تشخیص می‌دهد، بلکه راهکارهای عملی و مشخصی را نیز ارائه می‌کند که می‌تواند به امنیت پایدار، ثبات اقتصادی و توسعه همه‌جانبه منجر شود. تأکید بر دیپلماسی، آزادی‌های مدنی، شایسته‌سالاری و مبارزه با فساد، نشان‌دهنده یک رویکرد اصلاح‌طلبانه و وطن‌دوستانه است که می‌تواند راه را برای آینده‌ای بهتر برای ایران هموار کند.
