طرح کالابرگ، نسخه الکترونیکی یک شکست تاریخی 40 ساله است

علی سعدوندی، اقتصاددان و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با آوش با انتقاد از اجرای طرح کالابرگ الکترونیکی عنوان کرد: این طرح حتی بر اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر جامعه هم اثر منفی خواهد داشت. 

سعدوندی اظهار کرد: طرح کالابرگ از ابتدای انقلاب تا به امروز، بسیار طرح ناموفقی بوده است. این طرح متأسفانه از سوی گروه‌های مختلف مورد تأیید و تشویق قرار گرفته، مخصوصا بخش عمده‌ای از اقتصاددانان که این طرح‌های مخرب را تأیید می‌کنند. به همین خاطر، ما از ابتدای انقلاب در این ورطه افتادیم و هنوز هم این قضیه ادامه دارد. حالا این طرح قبلا کوپن کاغذی بوده، اکنون به کالابرگ الکترونیکی تبدیل شده است.

فساد، سوء‌مدیریت و تشدید مشکلات در قالبی جدید

این اقتصاددان درباره ارتباط طرح کالابرگ الکترونیکی و فساد گفت: کالابرگ اساسش این است که ما می‌خواهیم سیاست جبرانی قائل شویم. در این سیاست جبرانی، متأسفانه هم تضییع منابع بسیار شدید است و هم سوء‌مدیریت و فساد؛ یعنی هر دوی این مسائل وجود دارد. با الکترونیکی شدن طرح کالابرگ و ایجاد سامانه، ظاهرا مقداری می‌شود جلوی این فسادها را گرفت، اما در عمل این فسادها تشدید می‌شود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: یعنی فسادها به فساد کلان تبدیل می‌شود. ما اکنون با سامانه‌سازی در اقتصاد ایران، همه‌جا متأسفانه به‌جای فسادهای خرد و کوچک، دچار فساد کلان شده‌ایم. بنابراین، این طرح شکست‌خورده است و اتفاقاً در سراسر جهان هم شکست خورده است. همین شکست‌ها بود که افراد را به سمت یارانه نقدی سوق داد. یارانه نقدی هم به‌خوبی اجرا شد و موفق بوده، ولی متأسفانه ما در بستری شفاف و عادلانه، سیاست‌ها را مورد ارزیابی قرار نمی‌دهیم. برای همین است که برمی‌گردیم به سیاستی مخرب که ۴۰ سال پیش اجرا شده و هیچ‌گونه موفقیتی نداشته، و باز همان را می‌خواهیم اجرا کنیم.

منابع ناپایدار و اثر رفاهی منفی

او درباره منابع طرح کالابرگ الکترونیکی به آوش گفت: ببینید، این طرح منابع ناپایدار و غیرشفاف دارد. این منابع از کجا تأمین می‌شوند؟ بارها از محل چاپ پول تأمین شده و به تورم دامن زده، و همین تورم، اثر رفاهی این‌گونه طرح‌ها را از بین می‌برد. یعنی خالص اثر رفاهی طرحی مثل کالابرگ الکترونیکی، به نظر من می‌تواند منفی باشد؛ حتی بر اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر جامعه می‌تواند اثر منفی رفاهی داشته باشد.

عدد ۱۷ همت، در برابر بحران‌های اصلی کشور

سعدوندی اعتقاد دارد این رقم ۱۷ همت کسری بودجه برای طرح کالابرگ الکترونیکی که گفته می‌شود، نسبت به فاجعه‌ای که در بازار ارز و بازار بانکی در جریان است، واقعا ناچیز است. آن‌ها خیلی خیلی مبالغ بزرگ‌تری هستند. یا مثلاً ناترازی‌های بانکی یا ناترازی بودجه دولت را اگر بخواهیم در نظر بگیریم، به‌صورت کلی خیلی بالاتر از این مبالغ است.

سیاست‌های جبرانی، مسبب تخریب تولید

این استاد اقتصاد ضمن ابراز این نکته که افزایش تقاضای ناشی از طرح کالابرگ الکترونیکی منجر به افزایش قیمت‌ها می‌شود، گفت: در بررسی سیاست‌های جبرانی ۵۰ سال گذشته، ما در واقع باید پشت این سکه سیاست‌گذاری حمایتی دولت را ببینیم. یک روی سکه این است که دولت دارد از اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر جامعه حمایت می‌کند و سیاست جبرانی انجام می‌دهد، ولی تجربه به ما ثابت کرده است که در ازای این سیاست جبرانی، معمولا تولید کالاهای اساسی کشور به‌شدت صدمه دیده است. یعنی سیاست دولت‌ها، چه اصولگرا و چه اصلاح‌طلب، هر دولتی که سر کار آمده، در عمل باعث تخریب بخش تولید کالاهای اساسی شده است.

تهدید امنیت ملی با تخریب تولید

سعدوندی تصریح کرد: تخریب بخش تولید کالاهای اساسی، از نظر امنیت ملی به‌شدت کشور را آسیب‌پذیر کرده است. یعنی خدای‌نکرده اگر در کشور بحران به‌وجود بیاید، واقعاً مشخص نیست که چگونه می‌خواهند این بحران را مدیریت کنند. یک مثال خیلی ملموس این بحران‌ها، این است که بخش عمده دامداران، مثل گاوداران، در آستانه ورشکستگی قرار دارند. مثلاً قیمت خرید شیر بسیار پایین است. گاوداران عملاً انگیزه‌ای برای تولید ندارند. من از نزدیک شاهد این قضیه بودم و می‌بینم دارد چه اتفاقی می‌افتد.

او ادامه داد: از یک طرف، قیمت‌گذاری روی شیر انجام می‌شود، از طرف دیگر، گوشت وارداتی توزیع می‌شود و مجموعه این‌ها باعث می‌شود انگیزه کافی در بازار برای افزایش تولید شکل نگیرد. یا مثلاً در خیلی از کشورها، زباله‌تر مثل پوست میوه‌جات را در اختیار دام‌ها قرار می‌دهند، ولی در ایران، چون سالیان متمادی است که خوراک دام با ارز حاصل از فروش نفت وارد کشور شده، ما در این زمینه‌ها اقدام به تولید گسترده زباله می‌کنیم. به‌طوری که یکی از منابع مهم تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای در جنوب شهر تهران قرار دارد. چرا؟ به خاطر اینکه ما منابع تر را دفن می‌کنیم و این تبدیل به متان می‌شود و به‌شدت آلودگی ایجاد می‌کند.

هزینه فرصت ارز نفتی؛ تخریب به‌جای توسعه

این اقتصاددان همچنین درباره اختصاص ارز ناشی از فروش نفت برای کالاهای اساسی گفت: ما این ارز نفتی را می‌توانستیم خرج پروژه‌های عمرانی کنیم؛ قطار و راه‌آهن بسازیم، بندر بسازیم، دانشگاه بسازیم، بیمارستان بسازیم. ولی از این ارز نفتی، در جهت تخریب تولید کالاهای اساسی استفاده کردیم. ظاهر سیاست طرح کالابرگ الکترونیکی، حمایت از بخش آسیب‌پذیر جامعه است، ولی باطن آن، تخریب تولید کالاهای اساسی و تخریب اشتغال در این بخش است. این اشتغال‌زایی که می‌گویم، اتفاقا خیلی گسترده است.

او افزود: یعنی همین ده قلم کالایی که در این طرح عرضه می‌شود، با سیاست‌هایی که دولت‌ها از گذشته تا حال در پیش گرفته‌اند، حداقل چندصدهزار شغل را نابود کرده است. آثار فقری که این مسئله بر جامعه گذاشته، به‌مراتب بیشتر از آثار رفاهی این سیاست‌ها است. صراحتا بگویم که اگر این سیاست‌های جبرانی به‌طور کامل متوقف شود، وضع جامعه بهتر می‌شود. این یعنی طرح کالابرگ الکترونیکی منجر به تضییع گسترده منابع می‌شود.

هدف پنهان؛ حذف یارانه نقدی

سعدوندی گفت: ما می‌توانستیم یارانه نقدی بدهیم، ولی هدف طرح کالابرگ الکترونیکی، تخریب یارانه نقدی هم بوده است. اینکه شما می‌بینید دهک‌های درآمدی را از یارانه نقدی حذف می‌کنند، برای این است که یارانه نقدی دیگر برنگردد و به مسیری بی‌بازگشت برسد و برای همیشه در کشور متوقف شود. در حالی که طرح یارانه نقدی، طرحی موفق بوده است.

این اقتصاددان در پایان اظهار کرد: یا اینکه شما می‌بینید یارانه نقدی طبق قانون باید با تورم افزایش پیدا کند، ولی افزایش پیدا نمی‌کند. یا منابعی که قرار بوده صرف پرداخت یارانه نقدی شود، مثلا منحرف شده به سمت بیمه سلامت، که اصلا معلوم نیست آثار رفاهی این بیمه سلامت با این هزینه‌های گران، چه چیزی هست برای کشور. بنابراین، ما همان‌طور که در زمینه کنترل تورم به‌طور قطع، ناموفق‌ترین کشور جهان هستیم، در زمینه سیاست‌های جبرانی و حمایتی و رفاهی هم به نظر می‌رسد که یکی از عقب‌مانده‌ترین کشورهای جهان باشیم.