تاریخ‌نگاری در عصر پیشامدرن جنبه ملی نداشت
امیرسعید الهی: بی‌تردید بخش بزرگی از حرکت‌های سیاسی ایرانیان در دوران معاصر، مدیون کارگزاران دستگاه دیپلماسی است و می‌توان سهم آنان را در تجدد و نوزایی کشور، بیش از سایر رجال سیاسی برشمرد.
امیرسعید الهی از بازماندگان نسل حکیم الهی است که سال‌ها در رسته سیاسی وزارت امور خارجه و سپس در بخش سیاسی روزنامه اطلاعات کار کرده است. «نامه‌هایی از پاریس»، «جامعه و فرهنگ تایلند»، «ما و پاریس»، «اسناد و فرمان‌های تاریخی دودمان الهی»، «خاور دور در اندیشه ایرانی»، «گوشه‌هایی از تاریخ دیپلماسی ایران»، «واپسین وارث تخت و تاج قاجار» و.. از جمله کتاب‌های اوست.
وی که از سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب دیدن می‌کرد گفت: امروز کتاب «بازیگران دیپلماسی در دوران قاجار و پهلوی» از سوی نگارستان اندیشه منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان این حوزه قرار گرفته است. این کتاب با تمرکز بر شخصیت‌ها و رویدادها، گوشه‌های ناشناخته‌ای از تاریخ دیپلماسی ایران در دوران قاجار و پهلوی را به تصویر می‌کشد.
الهی به اطلاعات کتاب اشاره کرد و افزود: بیش از دو سده از تأسیس نهاد دیپلماسی در ایران می‌گذرد. در این دویست سال «دیپلماسی ایرانی» فراز و فرود فراوانی داشته و تلاش کرده با بهره‌گیری از ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک، در بزنگاه‌های تاریخی از منافع ملی کشور دفاع کند. گرچه در یکصد سال گذشته آثار متعددی درباره تاریخ دیپلماسی ایران و بیشتر با تأکید بر ناکامی‌های آن نگاشته شده اما شوربختانه به گردانندگان و بنیان‌گذاران این نهاد نوین دولتی، که اکنون از نظر نیروی انسانی و ساختمان در بزرگترین اندازه تاریخی خود است! کمتر پرداخته شده و در نتیجه بیشتر ایرانیان، آشنایی اندکی با بازیگران دیپلماسی ایران در دو سده اخیر دارند.
او بیان کرد: بی‌تردید بخش بزرگی از حرکت‌های سیاسی ایرانیان در دوران معاصر، مدیون کارگزاران دستگاه دیپلماسی است و می‌توان سهم آنان را در تجدد و نوزایی کشور، بیش از سایر رجال سیاسی برشمرد. این کارگزاران با گزارش‌ها و توصیه‌های خود به زمامداران وقت، نقش مؤثری در بیداری سیاسی و اجتماعی و شکل‌گیری جنبش‌های مدنی ایفا کرده و با نگارش رساله‌ها و کتاب‌ها در افزایش آگاهی ایرانیان سهم مهمی داشتند. همچنین باید به پیشگام این قشر در انعقاد نخستین قراردادهای مربوط به بهره‌برداری کشور از تکنولوژی نوین غرب و نقش مهم آنان در سرپرستی دانشجویان اعزامی به خارج برای پرورش نیروهای متخصص مورد نیاز کشور توجه داشت.
الهی به کتاب‌های دیگری که از سوی ناشران گوناگون منتشر شده اشاره کرد و گفت: کتاب «واپسین وارث تخت و تاج قاجار» سلطان حمید میرزا قاجار به کوشش حبیب لاجوردی از سوی نشر ثالث به چاپ رسیده است. این کتاب متن گفت‌وشنود حبیب لاجوردی، مبتکر و مبدع طرح تاریخ شفاهی مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد آمریکاست. مصاحبه سال ۱۳۶۰ در لندن انجام شده و اکنون پس از ۳۶ سال که مصاحبه شونده روی در نقاب خاک کشیده است به زبان فارسی ترجمه و در اختیار خوانندگان عزیز قرار می‌گیرد.
وی افزود: حمید میرزا پسر شاهزاده محمد حسن میرزا است که در زمان نشر این کتاب در ایران زنده نیست و سال‌ها از مرگ او می‌گذرد. محمد حسن میرزا برادر احمد شاه و خاندانش پس از برکناری از سلطنت، یک سره از پرتو نورافکن‌های تاریخ ایران خارج شدند و تا سال ۱۳۲۰ خبر و نشانه‌ای از آنها نبود. اما از آنجا که تاریخ همیشه در جریان و زنده در حال گذر و حرکت است، خواندن این خاطرات که توسط لاجوردی به وسیله مصاحبه تنظیم شده است، برای علاقه‌مندان به تاریخ معاصر کشور دور از لطف نیست.
الهی به کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» تالیف فرزین وجدانی اشاره کرد که با ترجمه وی از سوی بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه در نمایشگاه ارائه شده است. سپس گفت: تاریخ‌نگاری در ایران عصر پیشامدرن عمدتاً مبتنی بر افسانه‌پردازی و اساطیر یا منحصر به نگارش تاریخ سلسله‌های شاهی و قبایل و گروه‌هایی خاص بود و جنبه ملی نداشت اما با آغاز تجددخواهی در ایران و شکل‌گیری ایران مدرن و تشکیل نهادهای مدرن فرهنگی و آموزشی و نیز ترویج گفتمان ملی‌گرایی در این کشور تاریخ‌نگاری هم تحول یافت و شکلی منسجم به خود گرفت.
وی ادامه داد: کتاب «گوشه‌هایی از تاریخ دیپلماسی ایران» از سوی انتشارات وزارت امور خارجه منتشر شده و در نمایشگاه کتاب در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد. این کتاب مجموعه‌ای از مقالات است که بخشی از آن ویژه تأسیس کهن‌ترین نهاد اداری کشور یعنی وزارت امور خارجه است. بخش دیگری از این مقالات تکاپوی دیپلماسی ما را برای بقا و تأمین منافع ملی به‌ویژه در عصر پرمشقت قاجارها نشان می‌دهد و دوران غم‌انگیز از دست دادن بخش‌هایی از کشورمان را در رویارویی با رقابت و برخورد قدرت‌های بزرگ هر دوره به یاد می‌آورد که نگاهی دوباره به آنها می‌تواند حافظه تاریخی ملت ما را بیش‌ازپیش تقویت کند. نوشته‌های دیگر نیز از این مجموعه به آیین سفارت در ایران و سفیران قدیم و جدید ایران و نوشته‌های بجا مانده از آنها می‌پردازد.
منبع: ایبنا
