تروئیکای اروپایی از دَر رانده شد

روابط ایران و تروئیکای اروپایی که حدود یک دهه‌پیش با به امضا رسیدن برجام رو به شکوفایی گذاشته بود و نماد آن را مردم ایران در خودروهای فرانسوی که راهی ایران شد و برخی کالاهای آلمانی در فروشگاه‌های خود می‌دیدند، بعد از خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا از برجام بدلیل انفعال آنها در حفظ دستاوردهای برجام کمرنگ شد و اکنون نیز روابط دو طرف با وجود تلاش‌های دستگاه دیپلماسی ایران در یکی از سخت‌ترین دوران خود قرار دارد.

تناقض‌های اروپایی

هرچند دونالد ترامپ نسخه 2025 آشکارا با دعوت نکردن از اروپا برای مذاکرات صلح اوکراین، بی‌اعتمادی خود به قاره سبز را آشکارا اعلام کرده است اما سه کشور اروپایی نیز در شرایطی که مذاکرات با آمریکا همچنان با وجود دشواری‌های فراوان ادامه دارد، نقش مثبتی را که می‌توانند در به ثمر رسیدن مذاکرات داشته باشند، ایفا نکرده اند. در واقع آنها نه فقط تلاشی برای کشاندن روند مذاکرات به روندی کم‌تنش‌تر نکرده‌اند که خود تبدیل به ابزار فشاری علیه ایران شده‌اند. نگاهی به اخبار هفته‌های اخیر فشار حداکثری که فرانسه و انگلیس بر ایران وارد کرده‌اند، خود گویای چنین رفتاری است.

هفته گذشته انگلیس مدعی شد، موفق به خنثی‌سازی 20 توطئه خطرناک امنیتی شده‌ است. وزیر کشور انگلیس با اعلام این خبر دیگر بار مدعی تهدیدهای امنیتی که از جانب ایران علیه این کشور وجود دارد شد و خبر داد، در دو پرونده مجزا 8 نفر را بازداشت کرده‌اند که 5 نفر از آنان ایرانی بودند. او مدعی شد ایران از طریق شبکه‌های نیابتی خود در صدد انجام اقدامات خشونت آمیز در اروپا علیه اسرائیل است. انگلیس روز شنبه همین هفته نیز خبر داد، در ادامه تحقیقات خود در پرونده هفته پیش، یک ایرانی دیگر را نیز دستگیر کرده است.

در کنار انگلیس، فرانسه نیز دست به اتهام‌زنی‌های گسترده علیه ایران زد. وزیر امور خارجه فرانسه در همپوشانی با نظرات انگلیس در اظهاراتی مدعی شد، فرانسه و بویژه شهر مارسی در تیررس موشک‌های ایران است. ژان نوئل بارو به این اظهارات بسنده نکرد و به نوعی به آمریکا توصیه کرد، هرگونه توافق با ایران باید شامل مباحث موشکی هم باشد.  

هفته گذشته در حالی که فرانسه و انگلیس به سیاست‌های فشاری خود علیه ایران می‌افزودند، در آلمان نیز فردریش مرتس بر کرسی صدراعظمی این کشور نشست. او که هیچ‌گاه نظر مثبتی نسبت به ایران نداشته، وزیر خارجه‌ای را برگزیده که او نیز از سیاستمداران ضد ایرانی این کشور محسوب می‌شود. یوهان واده‌پول که اگر بنا باشد ایران وارد مذاکراتی با تروئیکا شود، یکی از کسانی‌است که عراقچی باید مقابل او بنشیند، قبلاً از منتقدان دولت پیش آلمان در قبال ایران بود و بارها در سخنانش ایران را متهم به همکاری با گروه‌های تبهکار کرده است. او همچنین اعتقاد به فشار حداکثری از طریق تحریم‌های هدفمند و فشارهای دیپلماتیک است و علاوه بر آن انتقاداتی هم به تهران بابت وضعیت حقوق بشر دارد.

اهرمی به نام مکانیسم ماشه

اما جدا از اینها اروپا دست به اهرم فشار دیگری علیه ایران زده و درست از زمانی که مذاکرات ایران و آمریکا شروع شده بارها از تهدید به راه انداختن مکانیسم ماشه علیه تهران استفاده کرده است. مکانیسم ماشه بندی از توافق برجام است که بر مبنای آن اگر ایران به تعهدات خود عمل نکند، طرف مقابل می‌تواند بعد از نشست‌هایی مقدماتی، همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را که اکنون بخش زیادی از آنها فعال نیست را دوباره فعال کند. براساس این توافقنامه طرف آمریکایی و اروپایی در یک بازه 10 ساله می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند. به عبارتی تاریخ انقضای مکانیسم ماشه تا اول اکتبر 2025 (9 مهر ماه 1404) است و بعد از آن این بند از توافقنامه قدرت اجرایی خود را از دست می‌دهد.

تهدیدهای مداوم اروپا، دیروز نیز عباس عراقچی را واداشت، بلافاصله پس از دور چهارم مذاکرات، درباره استفاده اروپا از این بند، هشدار داده و تأکید کند، فعال شدن ساز و کار موسوم به مکانیسم ماشه «نه تنها پایان نقش اروپا در این توافق را رقم خواهد زد، بلکه ممکن است به تشدید تنش‌هایی منجر شود که بازگشتی برای آنها متصور نیست.»

همسویی با امریکا یا نه؟

به باور برخی ناظران اروپا با هدف ایجاد اختلال در مذاکرات ایران و آمریکا و وادار کردن ترامپ به وارد کردن آنها به جمع مذاکره‌کنندگان، قصد دارد از این اهرم علیه ایران استفاده کند زیرا می‌داند ایران همان‌طور که تهدید کرده است با فعال شدن مکانیسم ماشه از ان‌پی‌تی خارج خواهد شد که اولین پیامد آن برهم خوردن مذاکرات است.

اما از دیگر سو برخی ناظران معتقدند چنین گزاره‌ای وجود ندارد. زیرا فعال شدن مکانیسم ماشه بیش از هرکس به سود آمریکا خواهد بود زیرا اگر چنین اتفاقی رخ دهد و ایران زیر بار فشارهای سنگین برود، احتمال دارد به هر نوع توافقی رضایت دهد. این دسته از تحلیلگران به این نکته هم اشاره می‌کنند که رئیس‌جمهوری آمریکا خود برای افزایش فشارها بر تهران از اروپا خواسته‌است مکانیسم ماشه را فعال کند.

با این حال و با وجود همه سیاست‌های سختگیرانه‌ای که تروئیکای اروپایی علیه ایران به کار گرفته، وزارت‌خارجه ایران همچنان در تکاپو است درهای دیپلماسی را باز نگه دارد. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، در مقاله‌ای که در مجله لوپوئن چاپ فرانسه نوشت، به این مساله تأکید کرد و مقاله خود را چنین به پایان رساند:‌ «زمان در حال اتمام است. نحوه واکنش ما در این مقطع حساس، آینده روابط ایران و اروپا را - بسیار فراتر از آنچه خیلی‌ها انتظار دارند- تعیین می‌کند. ایران آماده ورود به فصل جدیدی در روابط است. امیدواریم شرکای اروپایی ما هم چنین آمادگی را داشته باشند.»