برای رفع این مشکل اقتصادی - اجتماعی آدرس غلط ندهید!

روزنامه اطلاعات در گزارشی نوشت:

 نگرانی طرفداران محیط زیست از مسئولیت تولیدکنندگان و مصرف کنندگان در قبال زباله کالاهای مصرفی، اگرچه علمی و منطقی است؛ اما به نوعی تمرکز مسئولان را از دلایل اصلی تخریب محیط زیست منحرف می کنند و نشانی غلطی برای رفع این مشکل اقتصادی و اجتماعی ارائه می دهد.

افزایش پسماند کالاهای مصرفی در اطراف شهرها و یا عدم سرمایه گذاری تولیدکنندگان صنعتی در بازیافت محصولات خود؛ هرچند دغدغه ای اصولی است، ولی فرجام آن تفاوت چندانی با فرآیند بازیافت کالاهای مصرفی در سایر کشورها ندارد.

در ایران نیز ظرف ۳ دهه اخیر صنعت بازیافت همانند دیگر کشورها گسترش یافته ولی هنوز به حد کافی مدرن و فراگیر نیست.

البته قابل انکار نیست که انگیزه بازیافت زباله‌ها در ایران با کشورهای پیشرفته تفاوت دارد. در کشورهای سبز و طرفدار محیط زیست، کالاهای مصرفی صرفاً با هدف نجات زمین از انباشت زباله و کمک به پایداری آب و خاک و هوا بازیافت می شوند، ولی در ایران ساختارهای غلط اقتصادی، بیکاران را ناگزیر از بازیافت زباله‌ها کرده است.

در واقع کمبود فرصت های شغلی مُولّد و درآمدزا برای خانوارها در ایران ظرف ۴ دهه اخیر، شمار زیادی از افراد بیکار و جویای درآمد اقتصادی را  (از کودک چهار ساله تا پیرمرد نود ساله) به چرخه بازیافت زباله‌ها  در ایران جذب کرده که حتی از جمع آوری درب یک‌بطری آب معدنی در میان زباله‌ها نمی‌گذرند.هرگونه اقلام فلزی، پلاستیکی و اجناسی که به توان از بازیافت آن درآمدی حاصل کرد، در این چرخه فراگیر از سطح جامعه جمع آوری می‌شود و در یک روند نه چندان اصولی پس از چند دست مبادله میان خرده‌فروشان و خریداران عمده به مراکز بازیافت سپرده می شود.

جالب اینکه منافع درآمدی این حوزه در کنار فقر مالی زباله گردان باعث شده تا چرخه بازیافت در ایران از مرحله‌ پایان مصرف کالا و به مرحله‌ پیش از پایان دوره مصرف منتقل شود.

سرقت کابل‌های برق و تلفن، درب‌ کانال‌های زیرزمینی، ریل راه‌آهن، میلگرد به کاررفته در ابنیه بتنی، تابلوهای راهنمایی و رانندگی، قطعات پلاستیکی بکاررفته در شبکه های آب و فاضلاب و امثال آن، همگی نوعی «بازیافت زودهنگام» هستند!

جدا از آنکه چرخه بازیافت محصولات مصرفی در ایران، تا چه اندازه صحیح و قانونی است، نمی توان انکار کرد که چنین سیستمی کارکرد پاکسازی محیط اطراف را بطور نسبی انجام می دهد.

به همین دلیل نگرانی بابت افزایش زباله کالاهای مصرفی در ایران، تا حدودی کمتر از سالهای قبل شده است.

ولی آنچه در این روند، همچنان نگران کننده و تهدیدآمیزاست، تخریب محیط زیست ایران در فرآیند تولید کالا پیش از عرضه محصول نهایی به بازار است.

حجم  منابع آبهای زیرزمینی‌ که در سالهای اخیر به واسطه ورود پساب کارخانجات صنعتی آلوده شده و یا خاک از بین رفته در اکتشافات معدنی و همچنین حیات جانوری ویران شده از انتشار انواع هیدروکربورهای سنگین در هوا توسط صنایع نفتی و پتروشیمی به مراتب بیشتر از آلایندگی زباله های بازیافت نشده است.

نگاهی به وضعیت فعلی رودهای کارون، زاینده‌رود، دریاچه ارومیه و صدها منبع آبی جبران ناپذیرکه به واسطه ورود دهها هزار تن کود و سموم کشاورزی و صنعتی به مرگ کشیده شده اند، نشان می دهد تخریب محیط زیست در چرخه تولید ملی فراتر از پراکندن زباله مصنوعات تولیدی در اطراف شهرهاست. 

به نظرمی رسد برای تشویق سرمایه گذاران و تولیدکنندگان انواع کالا در ایران به کاهش آلاینده های زیست محیطی باید ابتدا آنها را به پذیرش مسئولیت های خود در چرخه ایجاد محصول مجاب کرد. تولیدملی مادامی که به حفظ محیط زیست توجهی ندارد، ارزش آفرین نیست و برعکس زیان بار است.

همچنین باید تولیدکنندگان را به توسعه پژوهش های کاربردی برای تغییر شیوه تولید و حفاظت منابع زیست محیطی سوق داد.

وضع عوارض سنگین برای عرضه محصولاتی که فرآیند تولید آنها آلاینده است، صنعتگران را مجبور به اصلاح شیوه های تولید مصنوعات خود می کند.