رکود ۷۰ درصدی سرمایه‌گذاری جسورانه؛ استارتاپ‌ها در حصار بی‌اعتمادی

سرمایه‌گذاری جسورانه یا همان Venture Capital در ایران روزگاری نویدبخش رشد سریع و جهش‌های فناورانه بود. از سال ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ صندوق‌های خصوصی، شتاب‌دهنده‌ها و برخی نهادهای نیمه‌دولتی حضور پررنگی در اکوسیستم داشتند و موجی از امید را در میان کارآفرینان ایجاد کردند اما دیگر اثری از آن نیست.

سکوت سرمایه‌های خطرپذیر

از اوایل ۱۴۰۱ به بعد جریان سرمایه‌گذاری به‌شکل محسوسی افت کرد و حالا به‌گفته برخی فعالان دیگر به حالت نیمه‌تعطیل درآمده است. آمارهای غیررسمی از پلتفرم‌های تحلیل بازار نشان می‌دهند که میزان سرمایه‌گذاری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال پیش تا ۷۰ درصد کاهش یافته است.

این افت تنها نتیجه بحران‌های اقتصادی نیست. نوسانات بی‌ثبات ریال، تورم فزاینده، نبود امکان خروج مطمئن سرمایه، افزایش فشارهای قانونی بر کسب‌وکارهای آنلاین و محدودیت‌های اینترنت همگی فضای سرمایه‌گذاری را به شدت محافظه‌کارانه کرده‌اند.

بسیاری از صندوق‌های VC ترجیح داده‌اند سرمایه خود را در حوزه‌های کم‌ریسک‌تر مثل مستغلات، ارز دیجیتال یا بازارهای سنتی وارد کنند. آن‌ها از واژه‌هایی مثل «احتیاط استراتژیک» استفاده می‌کنند، اما معنای آن برای فاوندرهای جوان تنها رهاشدگی و تنهایی‌ است.

توقف سرمایه یعنی توقف نوآوری

اهمیت این رکود فقط در توقف سرمایه نیست؛ بلکه در پی‌آمدهای بلندمدتی‌ست که بر پیکره‌ی اکوسیستم وارد می‌شود. وقتی سرمایه جسورانه عقب می‌نشیند، راه برای تولد استارتاپ‌های جدید بسته می‌شود. بسیاری از ایده‌های نوآورانه هرگز به مرحله پیاده‌سازی نمی‌رسند و تیم‌هایی که با شوق ساختن پا به میدان گذاشته‌اند، یا به فکر مهاجرت می‌افتند یا به بازارهای خاکستری و غیررسمی پناه می‌برند.

این مهاجرت خاموش دیگر فقط فرار مغزها نیست؛ فرار امید است. جوانانی که می‌توانستند موتور محرک اقتصاد دانش‌بنیان باشند، حالا یا در سکوت سقوط می‌کنند یا به دنبال فرصتی در بیرون از مرزها می‌گردند. در این شرایط فرسایش تدریجی منابع انسانی و ذهن‌های خلاق بزرگ‌ترین تهدید برای آینده‌ی کشور خواهد بود.

بازگشت سرمایه، بازسازی اعتماد

در چنین چشم‌اندازی برخی فعالان اقتصادی هنوز امیدوار به آینده اکوسیستم استارتاپی ایران امیدوارند. به گفته یکی از مدیران صندوق‌های کوچک نوپا «تا وقتی فاوندرهایی هستند که با وجود همه‌چیز ایده می‌سازند و تیم جمع می‌کنند، هنوز می‌شود به برگشت جریان سرمایه امیدوار بود.»

اما این امید نیاز به یک شرط حیاتی دارد و آن این است که اعتماد بازسازی شود. اکوسیستم استارتاپی ایران اگر قرار است دوباره جان بگیرد، نیاز دارد که سازوکارهای حمایتی واقعی‌تر، مقررات دولتی شفاف‌تر و صندوق‌های مستقل‌تر وارد میدان شوند. بدون این پیش‌شرط‌ها سرمایه‌گذاری جسورانه همچنان در سایه خواهد ماند.