معجزه مورچه‌ها برای مقابله با بیماری‌های واگیردار
مورچه‌ها در دوران همه‌گیری و مواجهه با عوامل بیماری‌زا، با تغییر شیوه ساخت لانه‌هایشان، فاصله اجتماعی را رعایت می‌کنند.
غزال زیاری: با شروع همه‌گیری کووید–۱۹ در سال ۲۰۱۹ میلادی، انسان‌ها متوجه شدند تا برای جلوگیری از انتقال این ویروس و ابتلا به بیماری کرونا، باید از تماس‌های نزدیک جلوگیری کنند و به همین منظور ناچار شدند تا محیط زندگی و کارشان را به نحو دیگری مدیریت و سازمان‌دهی کنند.
تدریجاً برای قطع شدن زنجیره این ویروس کشنده، بین صندلی کارمندان بانک و مشتریان و بین مسئول پذیرش بیمارستان و بیماران، دیوارهای شفافی نصب شد و برای آنکه افراد فاصله ۲ متری با یکدیگر را رعایت کنند، برچسب‌هایی بر زمین چسبانده شد.
حالا نتایج مطالعه اخیر محققان نشان می‌دهد که ما تنها موجوداتی نیستیم که برای جلوگیری از گسترش بیماری چنین اقداماتی انجام می‌دهیم. اگر ذهنتان سریع سراغ شامپانزه‌ها یا بونوبوها رفت، حدستان منطقی است؛ چرا که این جانوران از نزدیک‌ترین خویشاوندان زنده ما انسان‌ها هستند. اما جانورانی که محققان در بررسی تغییر شیوه زندگی آن‌ها در هنگام بروز بیماری‌ها به نتایج حیرت‌انگیزی رسیده‌اند، به‌مراتب کوچک‌تر از شامپانزه‌ها هستند.
نگرانی مورچه‌ها از شیوع بیماری
پژوهشگران اخیراً متوجه شده‌اند که مورچه‌ها برای جلوگیری از انتشار بیماری، لانه‌هایشان را به‌صورت معماری شده‌ای تغییر می‌دهند. در لانه‌های اصلاح‌شده مورچه‌ها، ورودی‌ها بافاصله بیشتری از هم قرار می‌گیرند و ارتباط مستقیم بین حفره‌ها کمتر می‌شود.
لوک لکی، نویسنده اصلی مقاله و پژوهشگر زیست‌شناسی دانشگاه بریستول دراین‌باره توضیح داد: «قبل از این ما می‌دانستیم که رفتار مورچه‌ها در هنگام حفر لانه، بسته به عواملی مثل دما و ترکیب خاک تغییر می‌کند؛ اما این اولین بار است مشاهده می‌شود که جانوری غیر از انسان، ساختار محیط خود را برای کاهش انتقال بیماری تغییر می‌دهد.»
نحوه انجام آزمایش
تیم لکی برای بررسی این فرضیه، گروه‌هایی شامل ۱۸۰ مورچه را در محفظه‌های پر از خاک قرار داد. به مورچه‌ها اجازه داده شد تا یک روز کامل برای ساخت لانه کار کنند. سپس در هر محفظه، ۲۰ مورچه دیگر اضافه شد.
در نیمی از این گروه‌ها، مورچه‌های جدید در معرض قارچ‌های بیماری‌زا (اسپورهای قارچی) قرار گرفتند. مورچه‌ها برای شش روز دیگر به ساخت لانه‌هایشان ادامه دادند و پس از آن، پژوهشگران با استفاده از پویشگرهای میکرو-CT (روش تصویربرداری سه‌بعدی دقیق) رشد و ساختار زیرزمینی لانه‌ها را بررسی کردند.
با انجام این بررسی، محققان متوجه شدند که لانه‌هایی که توسط گروه‌های در معرض پاتوژن ساخته شدند، ساختاری بخش‌بخش‌تر، با مسیرهای طولانی‌تر، ورودی‌های دورتر از یکدیگر و ارتباط مستقیم کمتری بین اتاقک‌ها ساخته شده و طبق مدل‌های محققان، تمام این تغییرات باعث کاهش انتقال بیماری می‌شوند. لکی در ادامه توضیح داد: «این اصلاحات از بخش‌های حساس لانه از جمله انبار غذا و نوزادان مورچه‌ها محافظت می‌کند.»
از شبیه‌سازی تا تحلیل
پژوهشگران در ادامه برای بررسی دقیق این فرضیه، بعد از شش روز شبیه‌سازی‌هایی از گسترش بیماری در مدل‌های سه‌بعدی لانه‌ها را اجرا کردند.
نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که تغییرات معماری در گروه‌های در معرض پاتوژن، به‌طور محسوسی باعث کاهش گسترش آلودگی شده بود. لکی دراین‌باره یادآوری کرد که اگرچه این تغییرات به‌تنهایی تأثیر محدودی داشت، اما خود مورچه‌های آلوده هم تمایل زیادی به انزوا از دیگران نشان می‌دادند: «وقتی در مدل‌سازی‌هایمان این سازوکار خودایزوله‌سازی را نیز وارد کردیم، دیدیم که لانه‌های گروه‌های آلوده، اثر ایزولاسیون را در کاهش انتقال بیماری تقویت می‌کنند. درواقع، بین دفاع‌های معماری و دفاع‌های اجتماعی در مورچه‌ها، نوعی هم‌افزایی وجود دارد.»
چرا مورچه‌ها همیشه این‌گونه نمی‌سازند؟
نکته جالب‌توجه اینجاست که مورچه‌ها تنها در شرایط مواجهه با بیماری‌ها، چنین تغییراتی در لایه‌هایشان ایجاد می‌کنند. آن‌ها هم دقیقاً مثل انسان‌ها می‌دانند که برای انتقال مؤثر اطلاعات و منابع، لازم است لانه‌هایشان بهینه باشد و ساخت لانه‌هایی که بیش‌ازحد از هم جدا باشند، ارتباط اجتماعی و کار گروهی کلونی را مختل می‌کند.
طبق گفته لکی، مورچه‌ها باید بین ایمنی در برابر بیماری و کارایی اجتماعی تعادل برقرار کنند و این توانایی برای تنظیم رفتار و محیط، یکی از جلوه‌های هوش تکاملی در حشرات اجتماعی است.
