بندر طرطوس و فرصت طلایی که ایران از دست داد
ایران می‌توانست بعد از فرصت طلایی پیش آمده در جنگ اوکراین و قطع صادرات گاز روسیه به اروپا، وارد بازارهای قاره سبز شود و با استفاده از زیرساخت‌های مسیر بندر طرطوس سوریه، اقتصادش را به منافع اروپا گره زده و در چانه‌زنی‌های بعدی از این کارت استفاده کند اما متاسفانه با پذیرش نظریه «زمستان سخت» این فرصت از دست رفت.
به گزارش گروه اقتصادی آوش، ایران به عنوان یکی از مهمترین دارندگان ذخایر گاز در دنیا، امروز با ناترازی انرژی مواجه شده است در صورتی که فرصت‌های زیادی پیش‌روی‌مان قرار داشت که می‌توانستیم با استفاده از آنها، ضمن جذب سرمایه‌گذار خارجی برای بهره‌برداری از منابع گازی کشور، برگ‌های برنده بیشتری در چانه‌زنی‌های سیاسی در اختیار داشته باشیم.
یکی از این فرصت‌ها، جنگ اوکراین و روسیه بود. بعد از تقابل اوکراین و روسیه و حمایت همه جانبه اروپا از اوکراین، روسیه صادرات گاز خود به اروپا را قطع کرد. بسیاری از رسانه‌های خارجی تصور می‌کردند زمستان سختی پیش روی اروپا قرار دارد و حتی منابع روسی تصور می‌کردند که با نبود گاز روسیه، اروپا برای تامین انرژی زمستان خود با چالش جدی روبرو خواهد شد، ایران می‌توانست از این فرصت استفاده کرده و با جلب نظر طرف اروپایی، مسیر انتقال گاز به قاره سبز را تکمیل و اقتصاد ایران را به اروپا گره بزند تا در چانه‌زنی‌های بعدی برای خود امتیاز بگیرد اما نه تنها ایران از این فرصت استفاده نکرد بلکه گذشت زمان نشان داد که فرضیه زمستان سخت کاملا غلط بوده و اروپا از پس مشکلات خود پس از قطع صادرات گاز روسیه بر آمده است.
زمستان سخت مذاکرات برجام را متوقف کرد
یکی از مهمترین موانع پیش روی جذب سرمایه‌گذار خارجی برای تکمیل پروژه‌های گازی تحریم‌ها علیه ایران است. برجام راهکاری بود که برای اعتمادسازی بین ایران و دیگر کشورهای دنیا در دستور کار قرار گرفت و البته در یک مرحله بدعهدی آمریکا، اجرای برجام را متوقف کرد اما در گام‌های بعدی، مذاکره کنندگان ایران با خطاهای فاحش فرصت‌ها را یکی پس از دیگری از دست دادند. از آن جمله می‌توان به رویکرد دولت سیزدهم در مذاکرات اشاره کرد.
آغاز داستان زمستان سخت در ایران به تابستان و اوایل پائیز 1401 برمی‌گردد که در میانه آخرین دور مذاکرات در وین به‌منظور احیای برجام، ناگهان نظریه به تعویق انداختن مذاکره تا فرا رسیدن فصل زمستان مطرح شد. این نظریه ظاهرا از سوی مشاوران سیاست خارجی دولت سیزدهم مطرح شده بود و گویا هدف نظریه‌پردازان این بود که پس از قطع صادرات گاز روسیه به اروپا و افزایش فشارهای ناشی از کمبود گاز به مذاکرات ادامه دهند تا امتیازات بیشتری بگیرند.
اگرچه بسیاری معتقدند مسئله زمستان سخت اروپا در رسانه‌های خارجی به‌ویژه روسی مطرح شده اما در ایران طرح این نظریه به سیدمحمد مرندی، مشاور تیم مذاکره کننده هسته‌ای، منتسب می‌شود.
وی 13 شهریور 1401 در شبکه ایکس که آن روزها توئیتر نامیده می‌شد، نوشت: «ایران صبور خواهد بود. آمریکا تحت اوباما به‌طور سیستماتیک توافق را نقض کرد و تحت ترامپ و بایدن فشار حداکثری را بر شهروندان بی‌گناه اعمال کرد. بنابراین ایران ابهامات یا خلأهای متن را نمی‌پذیرد. زمستان نزدیک است و اتحادیه اروپا با بحران انرژی فلج‌کننده مواجه است.»
با همین فرضیه، مذاکرات برجام به تعویق افتاد و تا امروز، مذاکره برای از سرگیری مذاکره ادامه یافته است!
فرصت‌هایی که یکی پس از دیگری از دست می‌روند
ایران که همواره دنبال راهی برای ورود به بازارهای بین‌المللی و به‌ویژه اروپا برای صادرات گاز خود بوده است، نزدیک به یک دهه پیش، خط لوله دوستی را طراحی کرد. این مسیر از عراق و سوریه می‌گذشت و ایران می‌توانست گاز خود را در شرایطی که هنوز حکومت سوریه تغییر نکرده بود، از طریق بنادر ساحلی این کشور مثل طرطوس یا لاذقیه به اروپا صادر کند.
در سال 1389، تفاهم‌نامه‌ای بین ایران، عراق و سوریه برای احداث خط لوله‌ای موسوم به دوستی که در برخی منابع خط لوله گاز اسلامی هم نامیده شده، امضا شد و قرار بود گاز میدان پارس جنوبی را از عسلویه به مرز ایلام، سپس عراق و در نهایت به سوریه منتقل کند. این خط لوله با طول تقریبی پنج هزار کیلومتر، ظرفیت انتقال روزانه 110 میلیون متر مکعب گاز را داشت و هدف نهایی آن صادرات به اروپا از طریق مدیترانه بود. بندر طرطوس، به دلیل نزدیکی به این مسیر و زیرساخت‌های بندری‌اش، می‌توانست نقشی کلیدی در بارگیری و صادرات این گاز ایفا کند. زیرا بندر طرطوس زیرساخت‌هایی دارد که برای انتقال محصولات نفتی شرایط مناسبی ایجاد می‌کند. این بندر جایگاه مهم و استراتژیکی دارد اما ایران با وجود هزینه‌های زیاد برای حضور در سوریه، هرگز نتوانست از این پتانسیل آن‌طور که باید استفاده کند.
پروژه خط دوستی با وجود تفاهم سه کشور به دلایل متعدد متوقف شد. یکی از دلایل توقف پروژه، کنار کشیدن شرکت‌های غربی از مشارکت در این پروژه پس از خروج آمریکا از برجام بود. در جنگ اوکراین این فرصت برای کشور پیش آمد که باز هم گزینه تکمیل خط لوله دوستی روی میز قرار بگیرد اما نه تنها از این فرصت استفاده نشد بلکه با تکیه بر ایده زمستان سخت، امکان توافق را از دست داد و در ادامه با سقوط دولت بشار اسد، شانس کشورمان برای حضور مجدد در سوریه به حداقل رسید.
