تهدید خاموش جوانان و سالمندان ایرانی
میگرن به‌عنوان شایع‌ترین نوع سردرد مزمن، زندگی میلیون‌ها ایرانی را تحت تأثیر قرار داده و از سوی دیگر، روند رو به افزایش ابتلا به آلزایمر، سلامت روانی و اجتماعی نسل سالمند را تهدید می‌کند.
در حالی که جهان روز جهانی مغز را گرامی می‌دارد، آمارهای تازه منتشرشده در نشست تخصصی این مناسبت، زنگ هشدار جدی درباره وضعیت سلامت مغز در ایران به صدا درآورد. از یک‌سو، میگرن به‌عنوان شایع‌ترین نوع سردرد مزمن، زندگی میلیون‌ها ایرانی را تحت تأثیر قرار داده و از سوی دیگر، روند رو به افزایش ابتلا به آلزایمر، سلامت روانی و اجتماعی نسل سالمند را تهدید می‌کند.
میگرن؛ بیماری خاموشی که فریاد دارد
میگرن دیگر صرفاً یک سردرد گذرا نیست. در این نشست، متخصصان با استناد به مطالعات بالینی اعلام کردند که میگرن نه‌تنها شایع‌ترین نوع سردرد در ایران است، بلکه یکی از مهم‌ترین علل ناتوانی موقت در میان افراد فعال جامعه به شمار می‌آید. این نوع سردرد با ویژگی‌هایی چون درد ضربان‌دار در یک طرف سر، حساسیت به نور و صدا، تهوع و گاه تاری دید بروز می‌کند و اغلب بین ۴ تا ۷۲ ساعت طول می‌کشد.
آنطور که دکتر محمدرضا مهاجر تهرانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، می‌گوید: «میگرن در زنان شایع‌تر از مردان است و اغلب در سنین نوجوانی یا جوانی آغاز می‌شود. استرس شغلی، اختلالات خواب، تغذیه ناسالم، مصرف زیاد کافئین و عوامل محیطی مانند نور فلورسنت یا بوی شدید از جمله محرک‌های اصلی آن هستند.»
بسیاری از بیماران سال‌ها با میگرن زندگی می‌کنند بدون آنکه تشخیص یا درمان مؤثری دریافت کنند. این در حالی است که درمان‌های دارویی پیشگیرانه و تغییر سبک زندگی می‌تواند به‌شدت از دفعات و شدت حملات بکاهد.
مطالعات نشان می‌دهد که میگرن صرفاً یک مشکل فردی نیست؛ بلکه اثرات اقتصادی قابل توجهی بر بهره‌وری شغلی، عملکرد تحصیلی و کیفیت زندگی اجتماعی دارد. طبق گزارش اخیر سازمان جهانی بهداشت، میگرن دومین علت ناتوانی عملکردی در زنان زیر ۵۰ سال در دنیاست و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.
بار سنگین فراموشی
اما شاید نگران‌کننده‌ترین بخش نشست، به آمار جدید درباره شیوع آلزایمر در کشور اختصاص داشت. بر اساس گزارش ارائه‌شده، در حال حاضر هر هفت دقیقه یک نفر در ایران به آلزایمر مبتلا می‌شود. این عدد به‌ویژه در مقایسه با آمار جهانی (هر سه ثانیه یک نفر) نشان از یک روند صعودی دارد که با افزایش جمعیت سالمندان در ایران، به بحرانی ملی بدل خواهد شد.
آلزایمر به‌عنوان شایع‌ترین نوع دمانس یا زوال عقل، با علائمی چون فراموشی مداوم، گم‌کردن مسیرها، اختلال در قضاوت و کاهش تدریجی کارکردهای شناختی ظاهر می‌شود. این بیماری اگرچه در ابتدا با اختلالات خفیف حافظه آغاز می‌شود، اما در ادامه توانایی فرد برای انجام فعالیت‌های روزمره را از بین می‌برد.
به گفته دکتر مهاجر تهرانی یکی از معضلات اصلی ما، مراجعه دیرهنگام بیماران به پزشک است. بسیاری از خانواده‌ها علائم اولیه مانند فراموشی نام‌ها یا سردرگمی را به حساب بالا رفتن سن می‌گذارند و زمانی متوجه وخامت اوضاع می‌شوند که عملکرد شناختی بیمار به‌طور جدی کاهش یافته است.
این در حالی است که اگر غربالگری منظم برای افراد بالای ۶۰ سال در کشور اجرا شود، می‌توان روند پیشرفت بیماری را کند یا حتی متوقف کرد. امروز داروهایی در دنیا وجود دارد که در صورت تجویز در مراحل اولیه می‌توانند کارکردهای مغزی را حفظ کنند.
هزینه انسانی و اقتصادی
طبق برآوردهای انجام‌شده، نگهداری از یک بیمار مبتلا به آلزایمر، از نظر مالی و روانی، سه تا چهار برابر بیشتر از یک سالمند سالم هزینه دارد. از سوی دیگر، نبود زیرساخت‌های مراقبتی، مراکز تخصصی، و آموزش کافی به خانواده‌ها، موجب فرسودگی اطرافیان بیماران و کاهش کیفیت مراقبت می‌شود. همین عوامل، چرخه‌ای معیوب از آسیب‌های جسمی و روانی برای همه افراد درگیر ایجاد می‌کند.
از سوی دیگر، هزینه‌های غیرمستقیم ناشی از غیبت شغلی، افت عملکرد شغلی مراقبین، و نیاز به خدمات پرستاری و درمانی، فشار مضاعفی بر نظام سلامت وارد می‌کند. کارشناسان حاضر در نشست خواستار افزایش بودجه پژوهش‌های نوروساینس، پوشش بیمه‌ای داروهای نوین و همچنین تدوین دستورالعمل ملی برای مقابله با اپیدمی خاموش آلزایمر شدند.
چه باید کرد؟
امروز اکثر متخصصان بر اهمیت مداخلات غیر دارویی تأکید دارند. ورزش منظم، تغذیه حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها، فعالیت‌های ذهنی مانند مطالعه، یادگیری زبان دوم، بازی‌های فکری و تعاملات اجتماعی به‌عنوان مهم‌ترین عوامل محافظت‌کننده در برابر آلزایمر معرفی شدند. در مورد میگرن نیز اصلاح سبک زندگی، مدیریت استرس، خواب کافی، و پرهیز از عوامل تحریک‌کننده نقش کلیدی دارند.
طبق گفته‌های دکتر ناصر کلانتری، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران، «سلامت مغز فقط مسئولیت پزشک یا بیمار نیست، بلکه یک موضوع جمعی و بین‌نسلی است. ما به فرهنگ‌سازی، آموزش عمومی، و دسترسی عادلانه به خدمات تخصصی نیاز داریم تا بتوانیم از این موج خاموش پیشگیری کنیم.»
این دو بیماری، اگرچه در ظاهر دو طیف متفاوت جوانان و سالمندان را درگیر می‌کنند اما هر دو ریشه در سبک زندگی مدرن، استرس مزمن و ضعف در پیشگیری دارند. اکنون وقت آن است که سلامت مغز، به یکی از اولویت‌های اصلی نظام سلامت کشور بدل شود؛ پیش از آنکه فراموشی، بر آینده یک ملت سایه اندازد.
