خاکستر قاهره
با توجه به گزارش‌های متعدد رسانه‌ای درباره ارائه پیش‌نویس قطع‌نامه ضد ایرانی از سوی تروئیکای اروپا و آمریکا، از مدت‌ها قبل مسجل بود که این سند در شورای حکام به تصویب خواهد رسید و در همین راستا روز پنجشنبه قطع‌نامه جدید علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران به رأی گذاشته شد و با ۱۹ رأی موافق، ۱۲ رأی ممتنع و سه رأی مخالف تصویب شد.
روزنامه شرق در گزارشی نوشت:
با توجه به گزارش‌های متعدد رسانه‌ای درباره ارائه پیش‌نویس قطع‌نامه ضد ایرانی از سوی تروئیکای اروپا و آمریکا، از مدت‌ها قبل مسجل بود که این سند در شورای حکام به تصویب خواهد رسید و در همین راستا روز پنجشنبه قطع‌نامه جدید علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران به رأی گذاشته شد و با ۱۹ رأی موافق، ۱۲ رأی ممتنع و سه رأی مخالف تصویب شد.
در این قطع‌نامه، بدون هیچ اشاره‌ای به سطح گسترده همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تهران به «عدم پایبندی به تعهدات پادمانی» متهم شده است. متن قطع‌نامه براساس گزارش اخیر رافائل گروسی مدیرکل آژانس تدوین شده و در آن بر ضرورت دسترسی فوری آژانس به اطلاعات دقیق درباره ذخایر مواد هسته‌ای اعلام‌شده ایران تأکید شده است.
سند تصویب‌شده همچنین ادعا می‌کند که براساس «بازاعمال قطع‌نامه‌های شورای امنیت در سپتامبر ۲۰۲۵»، ایران موظف به تعلیق همه فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی، بازفراوری، تحقیق و توسعه و پروژه‌های مرتبط با آب سنگین است. در ادامه قطع‌نامه، از ایران خواسته شده مطابق پروتکل الحاقی عمل کند و اطلاعات کامل مربوط به وضعیت اورانیوم غنی‌شده و جزئیات تأسیسات تحت پادمان را در اختیار آژانس قرار دهد. علاوه‌براین از مدیرکل آژانس درخواست شده است که پیش از هر نشست فصلی شورای حکام، گزارشی جامع درباره نحوه اجرای تعهدات پادمانی ایران طبق معاهده ان‌پی‌تی و همچنین اجرای مفاد همه قطع‌نامه‌های قبلی شورای امنیت ارائه کند. در بخش دیگری از این قطع‌نامه، ایران ملزم شده است که به همه تعهدات قانونی خود ذیل قطع‌نامه‌های شورای امنیت پایبند باشد و همکاری «کامل، مؤثر و بدون تأخیر» با آژانس را از طریق ارائه اطلاعات، فراهم‌کردن دسترسی‌ها و اجرای بندهای اصلاحی ازجمله بند ۳.۱ ادامه دهد.
در این سند تأکید شده که آژانس باید بتواند بدون وقفه به اطلاعات دقیق درباره موجودی مواد هسته‌ای ایران دسترسی داشته باشد و تمهیدات لازم برای راستی‌آزمایی این اطلاعات در اختیارش قرار گیرد. در همین حال هوارد سولومون، کاردار موقت آمریکا در وین، در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بار دیگر مجموعه‌ای از ادعاهای تکراری و سیاسی‌شده علیه برنامه هسته‌ای ایران مطرح کرد. او با استناد به آنچه «بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت» می‌خوانَد، مدعی شد که شورای حکام باید اختیارات گسترده‌تری برای مدیرکل آژانس در حوزه راستی‌آزمایی و گزارش‌دهی درباره ایران تعریف کند. به گفته او، بازاعمال قطع‌نامه‌ها یا همان اسنپ‌بک به معنای احیای تعلیق کامل فعالیت‌های غنی‌سازی، بازفراوری و پروژه‌های مرتبط با آب سنگین در ایران است و آژانس باید این ممنوعیت‌ها را راستی‌آزمایی کند. سولومون در ادامه، در چارچوب فضاسازی معمول واشنگتن و تروئیکای اروپا، ایران را به «عدم پایبندی به توافق پادمان» و «امتناع از ارائه دسترسی کافی» متهم کرد و مدعی شد که گزارش‌دهی گسترده‌تر مدیرکل برای روشن‌سازی وضعیت ضروری است. او در سخنانی که کاملا با اهداف سیاسی منطبق بود، قطع‌نامه ضد ایرانی اخیر شورای حکام را «فنی و غیرسیاسی» توصیف کرد و مدعی شد این سند چارچوبی روشن برای اجرای مسئولیت‌های آژانس ایجاد می‌کند. نماینده آمریکا بدون اشاره به نقش واشنگتن و متحدانش در شکل‌گیری وضعیت کنونی، مدعی شد که آژانس قادر خواهد بود با این اختیارات جدید، عدم انحراف مواد هسته‌ای ایران را تضمین کند. او در پایان با تکرار همان ادبیات فشار، از ایران خواست «فورا» به همه تعهدات پادمانی و قطع‌نامه‌های شورای امنیت پایبند شود تا آژانس بتواند درباره صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران اطمینان حاصل کند. همچنین کورین کیتسل، سفیر و نماینده دائم انگلیس در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در نشست شورای حکام به نمایندگی از تروئیکای اروپایی و آمریکا مدعی شد که شورای امنیت شش قطع‌نامه قبلی علیه ایران را بازگردانده و همه کشورها موظف به اجرای محدودیت‌های ادعایی جدید بر برنامه هسته‌ای ایران، شامل تعلیق غنی‌سازی، بازفراوری و فعالیت‌های مرتبط با آب سنگین هستند.
او هدف از قطع‌نامه پیشنهادی را شفاف‌سازی مأموریت گزارش‌دهی آژانس و بازگرداندن الگوی گزارش‌دهی به دوران پیش از برجام عنوان و تأکید کرد که این اقدام تعهد جدیدی برای ایران ایجاد نمی‌کند، بلکه قطعیت حقوقی برای گزارش‌دهی آژانس فراهم می‌آورد. نماینده انگلیس ایران را به عدم پایبندی به تعهدات پادمانی متهم کرد و مدعی شد که دسترسی کامل آژانس به تمام تأسیسات تحت پادمان فراهم نشده و دانش آژانس درباره موجودی مواد هسته‌ای، ازجمله اورانیوم با غنای بالا، بیش از پنج ماه است که ناقص مانده است. او با بیان اینکه این وضعیت می‌تواند نگرانی‌هایی درباره انحراف احتمالی از مصارف صلح‌آمیز ایجاد کند، خواستار دسترسی کامل به مواد و تأسیسات، احیای ترتیبات نظارتی پیشین و اجرای بدون تأخیر کد اصلاحی ۳.۱ شد. کیتسل در پایان تأکید کرد که پیام روشن است و ایران باید بدون تأخیر مسائل پادمانی خود را حل‌وفصل کند و از اعضای شورای حکام خواست با رأی مثبت از این قطع‌نامه حمایت کنند.
واکنش تهران؛ از خاتمه رسمی توافق قاهره تا اقدامات پیش‌رو
پس از این ادعاها و تصویب قطع‌نامه ضد ایرانی در شورای حکام، عباس عراقچی در واکنش رسمی خود تأکید کرد که اقدام سه کشور اروپایی و آمریکا «غیرقانونی، ناموجه و بیانگر سوءاستفاده آشکار از آژانس» است. وزیر امور خارجه گفت که این چهار کشور با نادیده‌گرفتن همکاری‌ها و حسن‌نیت جمهوری اسلامی ایران، نه‌تنها اعتبار و استقلال آژانس را مخدوش کرده‌اند، بلکه مسیر تعاملات فنی و همکاری‌های سازنده را نیز مختل کرده‌اند. عراقچی در بخش مهمی از گفته‌های خود خبر داد «پس از تلاش غیرقانونی همین کشورها در شورای امنیت برای بازگرداندن قطع‌نامه‌های لغوشده، تفاهم قاهره عملا بی‌اعتبار شده بود و اکنون تهران طی نامه رسمی به مدیرکل آژانس پایان اعتبار آن را اعلام کرده است».
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه، نیز با لحنی تندتر، قطع‌نامه اخیر را «ابزارسازی سیاسی یک نهاد بین‌المللی» دانست و تأکید کرد که این سند با بی‌توجهی کامل به واقعیت‌های میدانی و حقوقی، بدترین نوع استفاده ابزاری از آژانس برای پیشبرد اهداف آمریکا و تروئیکای اروپا است. او خاطرنشان کرد که در این قطع‌نامه نه‌تنها هیچ اشاره‌ای به حمله آمریکا و رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران نشده، بلکه واقعیت اصلی تعلیق بخشی از همکاری‌ها یعنی اقدام غیرقانونی و خصمانه این دو بازیگر عمدا حذف و پنهان شده است. بقائی این اقدام را ضربه‌ای جدی به استقلال آژانس دانست که سبب ایجاد شکاف در شورای حکام شده، چنان‌که حدود نیمی از اعضا رأی ممتنع یا منفی داده‌اند و چین و روسیه نیز صراحتا مخالفت خود را ابراز کرده‌اند.
به گفته سخنگوی دستگاه دیپلماسی، این قطع‌نامه از نظر حقوقی «بسیار سست» است، زیرا بر پایه همان تلاش ناموفق و غیرقانونی تروئیکا در شورای امنیت برای فعال‌سازی اسنپ‌بک بنا شده است؛ تلاشی که از نگاه حجم بزرگی از جامعه جهانی شامل دو عضو دائم شورای امنیت باطل است. او هم با تأیید گفته عراقچی افزود که تهران در واکنش به این رویکرد خصمانه، علاوه بر ملغی‌کردن تفاهم قاهره، اقدامات تقابلی دیگری نیز در نظر دارد که در زمان مقتضی اعلام خواهد شد. بقایی همچنین ادعاهای آمریکا و سه کشور اروپایی درباره «پایبندی به دیپلماسی» را ریاکارانه و باورناپذیر خواند. به گفته او، همین کشورها بارها تعهدات خود را زیر پا گذاشته‌اند و اکنون با صدور قطع‌نامه‌ای تنش‌زا ادعا می‌کنند به دنبال حل‌وفصل دیپلماتیک هستند؛ حال آنکه نفس صدور این قطع‌نامه نشانه‌ای روشن از ترجیح ابزار فشار به جای مذاکره است. او تصریح کرد که این مواضع متناقض نشان می‌دهد غرب نه در ادعاهای خود صادق است و نه در عمل اراده‌ای برای بازگشت به مسیر تعامل سازنده دارد.
گفتنی است که روز چهارشنبه هشت کشور ازجمله چین، روسیه و ایران با صدور بیانیه‌ای مشترک از اعضای شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواستند در برابر سیاسی‌کاری درباره برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران مقاومت کنند و از پیش‌نویس قطع‌نامه ضدایرانی حمایت نکنند. در این بیانیه ضمن استقبال از تعاملات سطح بالا میان مدیرکل آژانس و مقام‌های ایرانی و همکاری تهران در فراهم‌کردن دسترسی به تأسیسات «تحت حمله قرار نگرفته»، هشدار داده شده که تصویب قطع‌نامه جدید می‌تواند روند فعلی گفت‌وگو و فضای مثبت همکاری را تضعیف کرده و با ایجاد «واقعیت موازی» در گزارش‌دهی، وحدت، اعتبار و یکپارچگی نهادی آژانس را به خطر اندازد. این کشورها بر ضرورت حفظ ماهیت فنی و بی‌طرفانه آژانس تأکید کرده و از اعضا خواستند از حمایت از پیش‌نویس قطع‌نامه خودداری کنند. جمهوری اسلامی ایران نیز پیش‌تر اعلام کرده بود هرگونه اقدام نسنجیده در شورای حکام، با پاسخ قاطع تهران مواجه خواهد شد. رضا نجفی، سفیر و نماینده دائم ایران در وین، تأکید کرد که اقدامات غیرقانونی آمریکا و سه کشور اروپایی تغییری در وضعیت اجرای پادمان در ایران ایجاد نخواهد کرد؛ وضعیتی که به گفته او نتیجه تجاوز نظامی آمریکا و رژیم صهیونیستی و مماشات سه کشور اروپایی است. کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه نیز هشدار داد در صورت تصویب قطع‌نامه ضدایرانی، تهران بازنگری‌های اساسی در سیاست‌های خود انجام خواهد داد.
بیانیه وزارت خارجه
علاوه بر مواضع عراقچی و بقایی، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در بیانیه‌ای رسمی، قطع‌نامه جدید را «غیرقانونی، ناموجه و نتیجه فشار سیاسی آمریکا، آلمان، فرانسه و انگلیس» توصیف کرد. در این بیانیه آمده است: سه کشور اروپایی و آمریکا با سوءاستفاده از تفوق عددی در شورای حکام و بدون همراهی نزدیک به نیمی از اعضا از جمله مخالفت دو عضو دائم شورای امنیت، قطع‌نامه‌ای را تحمیل کردند که مبانی بنیادین معاهده NPT و حق مسلم ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را نقض می‌کند و مفاد قطع‌نامه‌های منسوخ‌شده شورای امنیت درباره تعلیق غنی‌سازی را دوباره تکرار می‌کند. وزارت امور خارجه تأکید دارد که شورای حکام از نظر حقوقی فاقد صلاحیت برای بازگرداندن قطع‌نامه‌های خاتمه‌یافته شورای امنیت است و تلاش آمریکا و تروئیکا برای القای چنین اختیاری، نشانه‌ای آشکار از سوءنیت و رفتار غیرمسئولانه آنهاست؛ اقدامی که به گفته تهران موجب «اغتشاش حقوقی» و تضعیف نهادهای بین‌المللی و رژیم منع اشاعه می‌شود. این بیانیه همچنین تصریح می‌کند محتوای قطع‌نامه بازتاب‌دهنده «قلدرمآبی آمریکا و رفتار مزورانه سه کشور اروپایی» است؛ زیرا تدوین‌کنندگان آن عامدانه از اشاره به حملات نظامی آمریکا و رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران که به اذعان مدیرکل آژانس علت توقف برخی فعالیت‌های راستی‌آزمایی بوده است، خودداری کرده‌اند. در بیانیه تأکید شده که مسئولیت وضعیت کنونی بر عهده آمریکا‌ست؛ کشوری که با خروج یک‌جانبه از برجام، نقض تعهدات بین‌المللی و حمله نظامی به تأسیسات تحت پادمان ایران، بحران‌سازی را تشدید کرده است.
تروئیکای اروپایی نیز به دلیل نقض تعهدات برجامی، همراهی با واشنگتن و مشارکت در حملات خرداد ۱۴۰۴ و همچنین پیش‌قدم‌شدن در فرایند اسنپ‌بک، باید پاسخ‌گوی پیامدهای زیان‌بار این روند باشند. به گفته وزارت خارجه، مطالبه‌گری این چهار کشور از ایران، «وارونه‌سازی آشکار واقعیت‌ها» است. بیانیه می‌افزاید: اقدام آمریکا و سه کشور اروپایی عملا مسیر تعامل مثبت ایران و آژانس را مختل و تهران را ناگزیر کرده تا خاتمه تفاهم ۹ سپتامبر (تفاهم قاهره) را رسما اعلام کند. وزارت خارجه یادآور می‌شود که ایران پیش‌تر با امضای شیوه‌نامه جدید همکاری، روند بازرسی‌ها را تسهیل کرده بود. در پایان، وزارت امور خارجه با اشاره به «خطر اصلی اشاعه» یعنی رژیم اسرائیل به عنوان تنها دارنده سلاح‌های کشتار‌جمعی در منطقه، تأکید می‌کند که نادیده‌گرفتن این تهدید و تمرکز بر برنامه صلح‌آمیز ایران، آمریکا و تروئیکا را به «شرکای جنایات اسرائیل» تبدیل کرده است. این وزارتخانه ضمن تقدیر از کشورهایی که از قطع‌نامه حمایت نکردند، اعلام کرد: جمهوری اسلامی ایران از هیچ اقدامی برای صیانت از حقوق هسته‌ای ملت ایران فروگذار نخواهد کرد.
توافق قاهره سوخت، اما تنش ماند
تا به اینجای کار، صدور قطع‌نامه جدید شورای حکام و تصاعد تنش یک قربانی گرفت و آن‌هم توافق قاهره است که در آتش اختلافات سوخت. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، درباره خاتمه توافق قاهره پیامی منتشر کرد با این مضمون: این ایران نیست که به دنبال ساختن یک بحران تازه است. وزیر خارجه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: همان‌طور که دیپلماسی در ماه خرداد توسط اسرائیل و آمریکا مورد تهاجم قرار گرفت، «توافق قاهره» نیز توسط آمریکا و سه کشور اروپایی کشته شد. روند ناپسند و شرم‌آوری که ما را به این نقطه رساند، از این قرار است؛ هنگامی که ما در آستانه دور ششم مذاکرات هسته‌ای با آمریکا بودیم، ناگهان رژیم اسرائیل و سپس آمریکا به ایران حمله کردند. زمانی که پس از آن، ایران با میانجیگری مصر و با وجود بمباران تأسیسات هسته‌ای، در قاهره با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توافق‌نامه‌ای برای ازسرگیری بازرسی‌ها امضا کرد، سه کشور اروپایی تحت فشار آمریکا به دنبال اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه مردم ما رفتند. عراقچی ادامه داد: وقتی ایران شروع به فراهم‌کردن دسترسی برای بازرسان آژانس به تأسیسات هسته‌ای خود کرد و این روند را از سایت‌هایی آغاز کرد که در حملات خرداد و تیر بمباران نشده بودند، آمریکا و سه کشور اروپایی دست‌به‌یکی کردند تا ایران را در شورای حکام آژانس مورد محکومیت قرار دهند. اکنون برای همگان واضح است این ایران نیست که به دنبال ساختن یک بحران تازه است. حسن‌نیت ما را درک نمی‌کنند. سه کشور اروپایی و آمریکا به دنبال تنش‌زایی هستند و آنها به‌خوبی می‌دانند که خاتمه رسمی توافق قاهره، نتیجه مستقیم تحریکات خودشان است.
تنش میان تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه‌های اخیر به‌خصوص بعد از جنگ 12روزه و فعال‌سازی مکانیسم ماشه وارد مرحله‌ای فرسایشی شده است و ادامه این وضعیت می‌تواند پیامدهایی منفی برای همه طرف‌ها به همراه داشته باشد. تداوم تصویب قطع‌نامه‌های ضدایرانی در شورای حکام، بدون توجه به همکاری‌های پیشین تهران و بدون در نظر گرفتن اقدامات غیرقانونی گذشته برخی کشورها، نه‌تنها امکان گفت‌وگو و تعامل سازنده را کاهش می‌دهد، بلکه احتمال بروز سوءتفاهم‌ها و افزایش بی‌اعتمادی را تقویت می‌کند. در چنین شرایطی، فشارهای یک‌جانبه از سوی برخی کشورهای غربی و حمایت‌های سیاسی محدود از این قطع‌نامه‌ها به‌جای حل مسئله، عملا موجب پیچیده‌تر‌شدن پرونده هسته‌ای ایران شده است. ایران، از سوی خود، با احتیاط و پایبندی به اصول قانونی و حقوقی، تلاش کرده مسیر همکاری فنی و پادمانی را حفظ کند؛ اما استمرار روند فعلی می‌تواند شرایط را از کنترل خارج کند و فضا را به سمت تنش‌های بیشتر سوق دهد. هشدار اصلی در اینجا روشن است؛ ادامه مسیر فعلی به نفع هیچ‌یک از طرف‌ها نیست. افزایش فشارها و اقدامات تقابلی، نه‌تنها موجب کاهش تنش نخواهد شد، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز بحران‌های تازه و ایجاد شکاف در نهادهای بین‌المللی شود.
بنابراین ضرورت دارد همه طرف‌ها، به‌ویژه اعضای شورای حکام و کشورهای ذی‌نفع، با نگاه فنی، بی‌طرفانه و مبتنی بر تعامل سازنده، مسیر گفت‌وگو و همکاری را باز نگه دارند. فقط با حفظ این تعادل است که می‌توان از تشدید بحران جلوگیری و افق روشنی برای حل مسائل هسته‌ای ایران و حفظ اعتبار نهادهای بین‌المللی ترسیم کرد. ادامه تنش، نه پیروزی‌ای برای هیچ‌کس دارد و نه راه‌حل پایدار، بلکه فقط شعله‌ور‌شدن اختلاف‌ها و بحران‌های جدید را به همراه خواهد داشت.
