هوش مصنوعی؛ طلیعه عصری نو برای ایران

سید ستار هاشمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در یادداشتی در روزنامه ایران نوشت:

تاریخ بشریت در بزنگاه‌هایی سرنوشت‌ساز رقم می‌خورد و امروز ما در یکی از همان مقاطع استثنایی ایستاده‌ایم. هوش مصنوعی نه صرفاً یک فناوری نوین، که طلیعه‌دار یک انقلاب فکری و صنعتی است که تاروپود اقتصاد، فرهنگ و حیات اجتماعی ملت‌ها را از نو می‌بافد. در این عرصه پرشتاب جهانی، غفلت به معنای واگذاری آینده و کنشگری هوشمندانه، کلید دستیابی به توسعه و پیشرفت است. برای ایران امروز، این عرصه، میدانی برای اثبات دوباره خودباوری و تکیه بر گران‌بهاترین سرمایه‌، یعنی استعداد بی‌بدیل جوانان این مرز و بوم است. اکنون، با یک واقعیت دوگانه اما امیدبخش روبه‌رو هستیم. از یک‌سو، درخشش سرمایه انسانی کشور چشمگیر است؛ ایران، پس از ترکیه، جایگاه دوم منطقه را در تعداد توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی به خود اختصاص داده است. مشارکت مهندسان جوان ایرانی در پروژه‌های برجسته و متن‌باز جهانی، روندی صعودی و امیدوارکننده دارد و دانشگاه‌های کشور سالانه قریب به ۳۵۰۰ دانش‌آموخته متخصص در مقاطع تحصیلات تکمیلی به این اکوسیستم تزریق می‌کنند. این ظرفیت عظیم انسانی، یک مزیت راهبردی و نقطه اتکای ایران در این رقابت جهانی است. از سویی دیگر با چالش‌هایی جدی مواجه‌ایم که باید با شجاعت و درایت با آنها روبه‌رو شویم. در این میان در سال ۲۰۲۳، کشور در عرصه تولید علم پس از عربستان سعودی، در رتبه دوم تعداد و کیفیت مقالات علمی قرار گرفته‌ است. این مسأله در تبدیل دانش علمی به ثروت و نوآوری از طریق ثبت اختراع (پتنت) دچار چالشی عمیق‌تر نیز می‌شود و فاصله‌ای معنادار با رقبای منطقه‌ای و جهانی را گوشزد می‌کند که بایستی جدی انگاشته شود. این شکاف در حوزه اقتصاد و صنعت نیز خود را نمایان می‌سازد. کسب‌وکارها در پذیرش و به‌کارگیری هوش مصنوعی، حداقل ۷ سال از میانگین جهانی عقب‌تر هستند و تنها حدود ۱۷ درصد از آنها از این فناوری بهره می‌برند. تحلیل‌ها نشان می‌دهد که «کمبود نیروی کار ماهر» و «نبود زیرساخت‌های مناسب» دو مانع کلیدی در این مسیر بوده‌اند. بازار داخلی هوش مصنوعی کشور که ارزشی بالغ بر هزار و 600 میلیارد تومان دارد، در چند سال اخیر با احتساب نرخ تورم، رشد حقیقی قابل‌توجهی را تجربه نکرده و این یک زنگ خطر جدی است. این وضعیت با کاهش جایگاه ایران از رتبه دوم به چهارم منطقه در تعداد شرکت‌های فعال هوش مصنوعی و سرمایه‌گذاری حدوداً ۱۰ میلیون دلاری که کمترین میزان در میان کشورهای منطقه است، تشدید می‌شود.

 تصویر روشن پیش رو از نقاط قوت و ضعف، نه جای درنگ، که سرآغاز یک جهاد ملی برای تحول است. مسیر آینده ایران باید بر چهار ستون استوار بنا شود:

۱. شکوفاسازی و محافظت از سرمایه انسانی: بزرگ‌ترین مأموریت ما، ایجاد پلی مستحکم میان استعدادهای جوان و نیازهای صنعت است. باید با بازنگری هوشمندانه در نظام آموزشی و خلق فرصت‌های شغلی جذاب، زمینه را برای حفظ و شکوفایی این نخبگان در داخل کشور فراهم آوریم.

۲. ایجاد زیرساخت‌های پیشران: توسعه زیرساخت‌های پردازشی قدرتمند و تسهیل دسترسی به داده‌های باکیفیت، اکسیژن حیاتی برای تنفس اکوسیستم هوش مصنوعی است. باید فاصله خود را با کشورهای پیشرو در این حوزه به‌سرعت کاهش دهیم که اکنون در رتبه پنجم منطقه از نظر توان پردازشی قرار داریم.

۳. پرورش اکوسیستم اقتصادی نوآور: باید با رفع موانع، از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌های حوزه هوش مصنوعی، حمایتی همه‌جانبه به عمل آوریم و با ایجاد مشوق‌های هوشمندانه، فضا را برای سرمایه‌گذاری‌های جسورانه و تحول‌آفرین مهیا سازیم.

۴. تدوین چهارچوب‌های اخلاقی و حقوقی معتمد: پیشرفت فناوری باید همگام با تعالی اخلاق و حقوق شهروندان باشد. استقرار یک چهارچوب حکمرانی شفاف و مسئولانه و تدوین قوانین حفاظت از داده‌ها، اعتماد عمومی را جلب کرده و مسیر توسعه پایدار را هموار می‌سازد.

حرکت در مسیر پیش رو، نیازمند عزم و اراده‌ای ملی بر محوریت «اقتصاد دانش‌بنیان» است. اقتصاد دانش‌بنیان، بدون پیشرانی قدرتمند به نام هوش مصنوعی، به سرمنزل مقصود نخواهد رسید و «جهش در علم و فناوری»، امروز بیش از هر زمان دیگری در گرو توسعه این حوزه راهبردی است. سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی، در حقیقت سرمایه‌گذاری برای تولیدِ آینده‌ساز و اقتدارآفرین است؛ تولیدی که بر پایه دانش و خلاقیت جوانان این مرز و بوم استوار خواهد بود.

به واقع، در عصر هوش مصنوعی، تلاش برای ساخت ایرانی پیشرو و الهام‌بخش، بسان فراخوانی ملی است که تمام نخبگان، کارآفرینان، اساتید و جوانان خلاق را به یاری می‌طلبد تا با اراده و عزمی راسخ، دولت را یاری کنند. این دعوت نه یک انتخاب فناورانه، که یک رسالت تاریخی به منظور تضمین آینده‌ای درخشان برای نسل‌های پس از ماست.