فرصتی برای بازتعریف دیپلماسی هسته‌ای
در آستانه نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و در حالی که مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با میانجیگری عمان ادامه دارد، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، از بررسی پیشنهاد مکتوب اخیر آمریکا خبر داد و اعلام کرد که تهران به‌زودی پاسخی مبتنی بر اصول بنیادین و منافع ملی خود ارائه خواهد داد. این پاسخ می‌تواند نقطه عطفی در تعاملات ایران با آمریکا، اروپا و آژانس باشد، مشروط بر اینکه تهران با هوشمندی دیپلماتیک، توازن میان حفظ حقوق هسته‌ای و پیشبرد مذاکرات را حفظ کند.
روزنامه شرق در گزارشی نوشت:
در آستانه نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و در حالی که مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با میانجیگری عمان ادامه دارد، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، از بررسی پیشنهاد مکتوب اخیر آمریکا خبر داد و اعلام کرد که تهران به‌زودی پاسخی مبتنی بر اصول بنیادین و منافع ملی خود ارائه خواهد داد. این پاسخ می‌تواند نقطه عطفی در تعاملات ایران با آمریکا، اروپا و آژانس باشد، مشروط بر اینکه تهران با هوشمندی دیپلماتیک، توازن میان حفظ حقوق هسته‌ای و پیشبرد مذاکرات را حفظ کند. چرا که به گفته عراقچی، زمان و مکان دور ششم مذاکرات پس از ارسال پاسخ تهران به پشنهادات واشنگتن تعیین خواهد شد.
زمینه مذاکرات و پیشنهاد آمریکا
مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، که از بهار ۱۴۰۴ آغاز شده، تاکنون پنج دور در مسقط و رم برگزار شده است. بر اساس گزارش اکسیوس، پیشنهاد مکتوب آمریکا که از طریق عمان به تهران تحویل داده شده، شامل ایده‌های اولیه‌ای برای محدود کردن غنی‌سازی ایران به سطح ۳ درصد، غیرفعال‌سازی تأسیسات زیرزمینی، و ایجاد نظام نظارتی قوی با اجرای پروتکل الحاقی است. این پیشنهاد همچنین به تشکیل کنسرسیومی منطقه‌ای برای مدیریت تأسیسات غنی‌سازی اشاره دارد که به ایران اجازه غنی‌سازی محدود در سایت‌های سطحی را می‌دهد. با این حال، اظهارات مقامات آمریکایی مبنی بر توقف کامل غنی‌سازی و تهدید به اقدام نظامی، با واکنش قاطع ایران مواجه شده که غنی‌سازی را حق غیرقابل مذاکره خود می‌داند.
عراقچی در گفت‌وگو با شبکه النیل للأخبار مصر، ضمن قدردانی از حمایت مصر در مذاکرات، بر همسویی مواضع تهران و قاهره در حمایت از خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای تأکید کرد. وی اعلام کرد که پاسخ ایران به پیشنهاد آمریکا بر اساس اصول بنیادین جمهوری اسلامی و منافع ملت ایران تنظیم خواهد شد. این موضع نشان‌دهنده تعهد ایران به حفظ استقلال و حقوق هسته‌ای‌اش در چارچوب پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای NPT)) است. عراقچی همچنین از گزارش اخیر آژانس انتقاد کرد و آن را غیرمنصفانه خواند، که نشانه‌ای از حساسیت ایران به سیاسی شدن گزارش‌های آژانس است.
در این بین، دیدار سه‌جانبه عراقچی با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، و وزیر خارجه مصر در قاهره، فرصتی برای بررسی نقش فنی آژانس در پیشبرد مذاکرات بود. عراقچی هدف این نشست را استفاده از توانمندی‌های آژانس برای گام‌های دیپلماتیک دانست، اما نارضایتی خود از گزارش اخیر گروسی را پنهان نکرد. این گزارش، که به افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران اشاره دارد، از سوی تهران مغرضانه تلقی شده و می‌تواند به فشارهای اروپا و آمریکا در شورای حکام منجر شود. ایران با تأکید بر همکاری با آژانس، خواستار بی‌طرفی این نهاد و پرهیز از تبدیل شدن به ابزار فشار سیاسی است.
پاسخ ایران و فرصتی برای بازتعریف معادلات
همان طور که گفته شد، پاسخ ایران به پیشنهاد آمریکا می‌تواند معادلات دیپلماتیک با غرب و آژانس را تحت تأثیر قرار دهد. گفته می شود که تهران با پیشنهاد ایجاد منطقه عاری از سلاح هسته‌ای، که مورد حمایت مصر نیز هست، می‌تواند ابتکار عمل را در مذاکرات به دست گیرد. این پیشنهاد نه‌تنها به کاهش تنش‌ها کمک می‌کند، بلکه با افشای استانداردهای دوگانه غرب، به‌ویژه در قبال زرادخانه هسته‌ای اسرائیل، فشار را بر آمریکا و اروپا افزایش می‌دهد. با این حال، رد احتمالی پیشنهاد آمریکا، همان‌طور که برخی منابع پیش‌بینی کرده‌اند، ممکن است به تشدید تنش‌ها منجر شود.
ایران با هوشمندی می‌تواند با ارائه پاسخی متعادل، که هم حقوق هسته‌ای‌اش را حفظ کند و هم درهای مذاکره را باز نگه دارد، از تبدیل شدن پرونده به بحران در شورای حکام جلوگیری کند. این پاسخ باید به‌گونه‌ای باشد که ضمن رد شروط غیرواقعی آمریکا، مانند توقف کامل غنی‌سازی، زمینه را برای ادامه گفت‌وگوها فراهم کند.
چشم‌انداز مذاکرات و نقش میانجی‌ها
سلطنت عمان همچنان نقش کلیدی در تنظیم زمان و مکان دور بعدی مذاکرات ایفا می‌کند. با توجه به اظهارات بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، و گزارش‌های رسانه‌ای، دور ششم مذاکرات ممکن است طی روزهای پیش رو در خاورمیانه برگزار شود. حمایت مصر و عمان از مذاکرات، فرصتی برای ایران فراهم می‌کند تا با تقویت جبهه دیپلماتیک منطقه‌ای، در برابر فشارهای سه کشور اروپایی و آمریکا ایستادگی کند. موفقیت ایران در این مسیر به توانایی تهران در حفظ توازن میان دیپلماسی مقاومتی و انعطاف مذاکراتی بستگی دارد. حال باید دید که پاسخ تهران پیش از نشست فصلی شورای حکام خواهد بود یا پاسخ خود را به معادلات و تحولات نشست فصلی گره خواهد زد؟ به هر حال پاسخ ایران به پیشنهاد آمریکا، که در روزهای آینده ارائه خواهد شد، می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در معادلات هسته‌ای داشته باشد. موفقیت تهران در این مسیر به توانایی‌اش در ارائه پاسخی قاطع و در عین حال سازنده بستگی دارد که هم حقوق هسته‌ای‌اش را تضمین کند و هم راه را برای دیپلماسی هموار سازد.
