امید به توافق موقت اما قریب‌الوقوع
وزیر خارجه عمان در سفری کوتاه به تهران بسته پیشنهادی آمریکا برای توافق هسته‌ای را به مقام‌های ایران تحویل داد و ایران اعلام کرد که بر اساس اصول و منافع ملی به آن پاسخ خواهد داد.
روزنامه جهان صنعت در گزارشی نوشت:
سرانجام بسته پیشنهادی ایالات‌متحده در سفر کوتاه شامگاه شنبه وزیر امور خارجه عمان به تهران به مقام‌های جمهوری اسلامی تحویل داده شد. حال آنکه بیش از دو هفته از زمانی که نخستین اخبار در این رابطه منتشر و البته در آن زمان، در روزهای پایانی اردیبهشت‌ماه ازسوی وزیر امور خارجه ایران تکذیب شد.
نگاهی به پیغام و پسغام‌های ایران و آمریکا
۲۵اردیبهشت‌ماه بود که تارنمای خبری-تحلیلی اکسیوس به نقل از یک مقام آمریکایی و دو منبع مطلع دیگر مدعی شد که «دولت ترامپ در جریان دور چهارم مذاکرات، یک پروپوزال برای توافق هسته‌ای به ایران ارائه داده است.» این درحالی بود که چهارمین دور از این گفت‌وگوها روز یکشنبه ۲۱اردیبهشت‌ماه یعنی حدود چهار روز پیش از انتشار این گزارش اکسیوس برگزار شده بود. با این همه سیدعباس عراقچی تنها ساعتی پس از انتشار گزارش روز ۲۵ اردیبهشت‌ماه اکسیوس، ادعای این رسانه آمریکایی را رد کرد و در گفت‌وگویی مختصر با ایسنا گفت که «ما هنوز چیزی را دریافت نکرده‌ایم!»
این در حالی بود که اکسیوس در گزارش خود، به نقل از دونالد ترامپ نوشته بود که «ایران در چارچوب مذاکرات هسته‌ای یک پیشنهاد از سوی آمریکا دریافت کرده و باید سریع عمل کنند.»
این رسانه آمریکایی همچنین تاکید کرده بود که «این نخستین‌بار از زمان آغاز مذاکرات هسته‌ای در اوایل آوریل {اواخر فروردین‌ماه} بود که استیو ویتکاف یک پیشنهاد مکتوب به طرف ایرانی ارائه کرده است.»
این رسانه آمریکایی در ادامه به نقل از یک منبع مطلع از این خبر داده که «سیدعباس عراقچی در همان دور نخست مذاکرات، یک سند مکتوب حاوی چند پیشنهاد ایران را به استیو ویتکاف ارائه کرده اما ویتکاف به عراقچی گفته هنوز برای چنین اقدامی زود است و او در ابتدا می‌خواهد نوعی رابطه و تفاهم ایجاد کند.»
به نوشته اکسیوس، چند هفته بعد، در جریان برگزاری «دور سوم مذاکرات نیز عراقچی سند به‌روزرسانی‌شده شامل دیدگاه‌های ایران درباره توافق هسته‌ای را به ویتکاف ارائه کرده که این‌بار ویتکاف سند را پذیرفته است.» سندی که بنابر ادعای اکسیوس به نقل از دو منبع، «یک تیم کارشناسی آمریکایی آن را بررسی و فهرستی از پرسش‌ها و درخواست‌های شفاف‌سازی را برای طرف ایرانی ارسال کرده و ایرانی‌ها نیز به این پرسش‌ها پاسخ دادند و خود نیز سوالاتی مطرح کردند.»
اکسیوس همچنین از «پیشنهادی که ویتکاف و تیمش تهیه کردند» خبر داده و در توضیحات تکمیلی در این رابطه اعلام کرده که دولت ترامپ در آن پیشنهاد اقدام به «تشریح چارچوب‌هایی برای برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران و الزامات مربوط به نظارت و راستی‌آزمایی» کرده است.
دیپلمات عمانی با پیشنهاد آمریکایی به ایران آمد
به هر تفسیر اما سرانجام بیش از دو هفته پس از آنکه استیو ویتکاف از ارائه بسته پیشنهادی ایالات‌متحده به مقام‌های جمهوری اسلامی سخن گفت و سیدعباس عراقچی نیز ادعای او را تکذیب کرد، بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان که از همان نخستین دور از مذاکرات ایران و آمریکا، در قامت میانجی، نقشی کلیدی در پیشبرد مذاکرات ایفا کرده، در سفر کوتاه شامگاه شنبه به تهران، بسته پیشنهادی آمریکا را به ایران ارائه کرد. خبری مهم که سیدعباس عراقچی در همان ساعات پایانی شامگاه شنبه در پیامی که از طریق حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر) منتشر کرد، از آن پرده برداشت و نوشت: «برادر عزیزم آقای بدر البو سعیدی، وزیر محترم امور خارجه عمان، امروز {شنبه ۱۰ خردادماه ۱۴۰۴} در سفر کوتاهی به تهران عناصر پیشنهادی آمریکا را ارائه داد که براساس اصول، منافع ملی و حقوق مردم ایران به آن پاسخ مقتضی داده خواهد شد.» از دیگر سو کاخ سفید نیز ساعاتی پس از انتشار این توئیت وزیر امور خارجه ایران، این موضوع را تایید کرد.
کارولین لویت، سخنگوی کاخ سفید که در بیانیه‌ای به انتشار خبر ارائه بسته پیشنهادی ایالات‌متحده به جمهوری اسلامی واکنش نشان می‌داد، در این رابطه گفت: «رییس‌جمهور ترامپ به‌روشنی اعلام کرده که ایران هرگز نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد. نماینده ویژه، آقای ویتکاف، پیشنهادی دقیق و قابل‌قبول به رژیم ایران ارسال کرده و پذیرش آن به سود آنهاست.» این مقام ارشد کاخ سفید همچنین تاکید کرد که «دولت آمریکا به‌دلیل احترام به روند جاری مذاکرات، از اظهارنظر درباره جزئیات این پیشنهاد در رسانه‌ها خودداری می‌کند.»
گمانه‌زنی درباره محتوای بسته پیشنهادی آمریکا
در شرایطی که در پی ارائه بسته پیشنهادی ایالات‌متحده به جمهوری اسلامی در سفر وزیر امور خارجه عمان به تهران، هیچ‌یک از دو طرف اصلی مذاکرات و طرف میانجی، از تشریح جزئیات این بسته خودداری کرده‌اند، یک رسانه آمریکایی در گزارش تازه خود، اقدام به گمانه‌زنی در این رابطه کرده و مدعی است که مفاد این بسته پیشنهادی مواردی متعدد از «توقف غنی‌سازی» تا «پیشنهاد تشکیل کنسرسیومی برای تولید انرژی هسته‌ای متشکل از برخی کشورهای عرب منطقه» را شامل می‌شود.
روزنامه نیویورک‌تایمز که روز گذشته به نقل از مقام‌های آگاه آمریکایی از جزئیات این بسته پیشنهادی گزارش داده، ادعا کرده که «این پیشنهاد به‌صورت فهرستی از نکات کلیدی تنظیم شده و هنوز پیش‌نویس کامل یک توافق به‌شمار نمی‌رود.»
این روزنامه معتبر آمریکایی همچنین مدعی است که ایالات‌متحده در بخشی از این سند پیشنهادی، از ایران خواسته که به‌طور کامل غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند و درعین‌حال پیشنهاد کرده یک کنسرسیوم (شراکت) منطقه‌ای برای تولید انرژی هسته‌ای متشکل از کشورهایی ازجمله ایران، عربستان سعودی، دیگر کشورهای عربی و ایالات‌متحده آمریکا تشکیل شود. کنسرسیومی که البته در گزارش نیویورک‌تایمز مشخصا به کارویژه آن اشاره نشده اما طبیعتا هدف از تشکیل آن، باید نظارت بر روند غنی‌سازی در ایران باشد.
واکنش تهران به پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای
پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای در سند تازه ایالات‌متحده که به تازگی تحویل مقام‌های ایرانی شده، در حالی است که اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران چند روز پیش در جریان نشست مطبوعاتی روز پنجم خردادماه خود، به این موضوع اشاره کرده و گفته: «ما از هر روندی که مبتنی بر مشارکت کشورهای منطقه برای غنی‌سازی و تولید سوخت مورد نیاز برای طرح‌های هسته‌ای صلح‌آمیز باشد، حمایت می‌کنیم اما این ابتکار قاعدتا به هیچ عنوان نمی‌تواند جایگزین بحث غنی‌سازی در داخل ایران باشد.»
این درحالی است که در سال ۲۰۰۶ نیز ایران پیشنهاد تشکیل یک کنسرسیوم بین‌المللی برای غنی‌سازی اورانیوم در خاک خود را مطرح کرده بود. پیشنهادی که مشخصا با الگوبرداری از مدل‌های پیشنهادی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برای فعالیت‌های چندملیتی سوخت هسته‌ای تهیه و ارائه شده بود.
جالب آنکه اتحادیه اروپا در آن مقطع زمانی در سال۲۰۰۶، این پیشنهاد تهران را «امیدوارکننده» ارزیابی کرده بود اما در ادامه کشورهای گروه ۱+۵ به‌دلیل عدم تعلیق فعالیت‌های غنی‌سازی توسط ایران، این پیشنهاد را رد کردند.
قضیه توافق موقت اما قریب‌الوقوع
در شرایطی که انتشار خبر ارائه بسته پیشنهادی ایالات‌متحده به جمهوری اسلامی در ۲۴ساعت گذشته، به عنوان مهم‌ترین تحول در مسیر مذاکرات تهران و واشنگتن، موجی از واکنش‌ها را به همراه داشت، چند کارشناس و تحلیلگر سیاست خارجی در ایران، در اظهارنظرهای جداگانه در گفت‌وگو با یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار چاپ تهران، مدعی شدند که ایران و آمریکا در تلاش برای امضای یک «توافق موقت» هستند و جالب‌تر آنکه تقریبا همه این چهره‌ها نیز تاکید کردند که امضای این توافق موقت، اتفاقی است «قریب‌الوقوع» که به گفته آنان نهایتا تا «بستم خردادماه جاری» محقق خواهد شد.
مهدی ذاکریان، استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین‌الملل که یکی از چند چهره‌ای بود که در این رابطه اظهارنظر کرد، در بخشی از گفت‌وگوی خود به روزنامه اعتماد گفته: «احتمال دستیابی به یک توافق موقت تا پیش از بیستم خرداد به صورت جدی مطرح است. به نظر می‌رسد این موضوع در دیدار اخیر رییس‌جمهور ایران با سلطان عمان مورد توجه قرار گرفته و رایزنی‌ها پیرامون شکل‌گیری چنین توافقی در جریان است.»
هادی حق‌شناس، فعال سیاسی اصلاح‌طلب که در فضای رسانه‌ای ایران همچون ذاکریان به عنوان تحلیلگر سیاست خارجی شناخته می‌شود، در اظهارنظری مشابه درباره آخرین وضعیت مذاکرات ایران و آمریکا توضیح داد و در نتیجه‌گیری سخنانش گفت: «وقتی این داده‌های اطلاعاتی را کنار هم می‌گذاریم، کنش و واکنش بازارها بررسی می‌شود و سفر‌های متعدد رهبران کشورهای خلیج‌فارس و عمان را کنار هم قرار می‌دهیم، خبر از اتفاق قریب‌الوقوعی می‌دهد که برآیند آن ممکن است، منجر به بهبود مذاکرات شود.»
این در حالی بود که حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل که علاوه‌بر این پیشینه دانشگاهی، تجربه حضور در چند دوره مجلس را نیز در کارنامه دارد و در آخرین سال حضورش در مجلس، ریاست کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم را نیز برعهده داشت، با بیان اینکه «تنها راهکار باقیمانده دستیابی به یک توافق موقت است که به چالش جنگ سرد میان ایران و آمریکا پایان دهد»، تاکید کرد که «این رویکردی است که آمریکا طی روزهای اخیر آن را دنبال می‌کند.»
فلاحت‌پیشه که معتقد است «نوع تحلیل مواضع آمریکایی‌ها هم نشان‌دهنده مفاهیمی خارج از ادبیات دیپلماسی است»، در بخش دیگری از سخنانش می‌گوید: «هنوز امکان رسیدن به توافق با چنین پیچیدگی‌هایی در کوتاه‌مدت وجود ندارد. تنها راه باقیمانده توافق بر سر نوعی آتش‌بس هسته‌ای است؛ آتش‌بسی که شامل عدم به کارگیری مکانیسم ماشه، پرهیز از جنگ و امکان مذاکرات بر سر مسائل فنی باشد.»
