موفقیت ۹۲ درصدی پیوند کلیه در ایران
ایران جزو کشورهای پیشرو در اهدای کلیه از فرد زنده است و بیشترین تجربه را در این حوزه دارد.
سالانه بین دو تا سه هزار پیوند کلیه در کشور انجام می‌شود. در این بخش از علم پزشکی کشور هم تقریبا همه چیز فراهم است؛ از دارو گرفته تا تکنولوژی، تکنیک جراحی، انواع و اقسام روش‌ها و امکانات مورد نیاز. سال‌هاست که ایران از اعزام‌های چند ده‌هزار دلاری بیمارانش به کشورهای اروپایی و آمریکایی برای پیوند کلیه فاصله گرفته است و حالا نه تنها تمام عمل‌های پیوند در اکثر استان‌های کشور انجام می‌شود که حتی بیماران خارجی هم برای دریافت یک خدمات باکیفیت در پیوند کلیه راهی ایران می‌شوند.
ناصر سیم‌فروش، رئیس انجمن علمی پیوند کلیه ایران و استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی جزو جراحان مطرح کشور و به نوعی رکورددار عمل‌های اهدای کلیه به روش لاپاراسکوپی است. روشی که از سال 79 آغاز شده و ایران را به یکی از پرچمداران این حوزه در سطح جهان و منطقه تبدیل کرده است. تلاش‌های او و همکارانش باعث شد که رکورد پیوند در بیمارستان شهید دکتر لبافینژاد سال گذشته بشکند و ۲۳۰ بیمار پیوند کلیه شوند، این عدد در گذشته سالانه چیزی حدود ۱۸۰ مورد بود. سیم‌فروش به نکات جالبی درباره این بخش از جراحی‌های پیوند در ایران اشاره کرده است که در ادامه می‌خوانید.
پیوند کلیه برای کدام بیماران انجام می‌شود؟
پیوند کلیه بهترین راه درمان مبتلایان به نارسایی کلیه است. یعنی بیمارانی که دیالیز می‌شوند می‌توانند این پیوند را انجام دهند. دیالیز زندگی مشقت‌باری برای بیماران رقم می‌زند و عوارض زیادی برای آنها و خانوادههایشان دارد. اما با پیوند کلیه یک زندگی جدید به آنها اهدا می‌شود و به جامعه برمی‌گردد. ما در هر سنی پیوند کلیه را از انجام می‌دهیم. از کودک ۳ ساله تا فرد ۸۰ ساله پیوند کلیه می‌شود.
از چه زمانی پیوند کلیه در ایران آغاز شد؟
این پیوند را ما از پیش از انقلاب اسلامی هم داشتیم اما پیشرفت آن به ویژه بعد از انقلاب 1357 رقم خورد. تا پیش از آن حدود 100 عمل پیوند در کشور انجام شده بود اما طی بیش از ۴ دهه گذشته بیش از ۵۰ هزار پیوند کلیه انجام شده است. این پیوند اکنون در بسیاری از شهرهای کشور هم انجام می‌شود، به عنوان مثال در شهری مثل بابل تاکنون هزار پیوند کلیه انجام شده است.
پیوند کلیه به چه روش‌هایی انجام می‌شود؟
به دو شکل این پیوند انجام می‌شود. اول پیوند با اهدا از مرگ‌های مغزی که اولویت اول است. یعنی از کسانی که عواملی از جمله تصادفات یا بیماری‌های خاص مغز آنها از کار می‌افتد اما ارگان‌های حیاتی سالم دارند. این افراد به واسطه اتصال به دستگاه قلب‌شان همچنان کار می‌کند و با قطع این اتصال، قلب‌شان هم از کار خواهد افتاد و به هیچ عنوان امکان بازگشت به زندگی را ندارند. کلیه‌های این بیماران مانند سایر اعضای قابل پیوند بعد از کسب اجازه از خانوادههایشان به بیماران نیازمند اهدا می‌شود. در این زمینه ما بسیار خوب کار کرده‌ایم و از سال 1379 که قانون اهدای عضو تصویب شد بین یک سوم (حدود ۳۰ تا ۴۰درصد) از اهدای کلی برای پیوند کلیه از مرگ‌های مغزی صورت می‌گیرد.
دومین شکل پیوند چیست؟
دومین نوع پیوند هم، از فرد زنده است که نتیجه بهتری دارد. کلیه مورد نیاز در این پیوند از دو طریق تامین می‌شود، اول خانواده فرد که اشتراک ژنتیکی با هم دارند. این روش از قدیم در کشور ما بوده و سبقه آن بیش از ۵۰ سال است. اما چند سالی که پیوند غیرفامیل هم به فهرست پیوندهای کلیه در کشور اضافه شده است.
چه تفاوتی بین این دو روش وجود دارد؟
مقایسه این دو پیوند نشان می‌دهد که اهدا از طریق فامیل نتیجه پایین‌تری نسبت به پیوند غیرفامیل دارد. دلیلش هم این است که نارسایی رخ داده در کلیه یک فرد، ممکن است در سایر افراد خانواده او هم وجود داشته باشند. اهدای از فرد زنده غیرفامیل برای اولین بار در بیمارستان شهید لبافینژاد انجام شد و کلیه یک زن به همسرش پیوند زده شد. این عمل موفق بود و انقلابی را در پیوند کلیه در کشور ایجاد کرد. به گونه‌ای که تا مدت‌ها ۹۰ درصد پیوندها از غیرزنده انجام می‌شد اما با تحقق این پیوند جدید اکنون حدود ۶۰درصد پیوندها از افراد زنده غیرفامیل انجام می‌شود.
چرا معتقدید که اهدای کلیه فرد زند غیرفامیل منجر به تحول در این حوزه درمان‌های پزشکی کشور شد؟
مطالعات نشان داده که نتیجه اهدای کلیه هم برای دهنده و هم گیرنده از پیوند زنده بسیار خوب و بیشترین نوع پیوند از نظر نتیجه هم در همین بخش بوده. است همین حالا ایران جزو کشورهای پیشرو در اهدای کلیه از فرد زنده است و حتی در کتاب موریس که درباره پیوند نوشته شده، عنوان شده که ایران بیشترین تجربه را در این پیوند دارد. البته پیوند از مرگ مغزی هم خوب است اما نتیجه موفقیت آن حدود ۵ تا ۱۰درصد از پیوند فرد زنده کمتر است. از سوی دیگر پیوند کلیه از فرد زنده از آنجایی اهمیت دارد که فردی با سخاوتمندی زندگی بهتری را به بیمار نیازمند پیوند اهدا می‌کند.
اینکه برخی چنین شیوه‌ای را خرید و فروش یک عضو بدن و کاری نامناسب می‌دانند را چطور می‌توان پاسخ داد؟
به هر انگیزه‌ای که این اهدا صورت بگیرد، کار ارزشمندی است، حتی اگر در ازای آن هدیه نقدی هم دریافت کنند. این اقدام یعنی نجات جان یک بیمار نیازمند. البته که طبق فتوای تمام مراجع تقلبی پیوند زنده کلیه حتی اگر در ازای دریافت هدیه نقدی هم باشد برای نجات جان انسان جایز است و هیچ اشکال شرعی هم ندارد. حتی حضرت امام هم آن را عمل پسندیده‌ای عنوان کرده‌اند. حتی درباره اهدای عضو افراد مرگ مغزی هم به دلیل فرهنگسازی صورت گرفته، خانواده‌ها با سخاوتمندی فراوان اعضای عزیزانشان را اهدا می‌کنند تا جان بیماران نیازمند را نجات دهند. ایران در حوزه پیوند کلیه از مرگ مغزی مقام اول در خاورمیانه را دارد.
تخصص مهمی که درباره شما مطرح می‌شود، خارج کردن عضو اهدایی کلیه به روش لاپاراسکوپی است، در این باره هم توضح می‌دهید؟
یکی از بهترین موفقیت‌های ایران در پیوند کلیه از افراد زنده به روش لاپاراسکوپی انجام می‌شود که از سال ۲۰۰۰ میلادی (1379) آغاز شد. البته این روش در برخی کشورها در حال انجام بود اما ما برای اولین بار در دنیا ثابت کردیم که این روش می‌تواند معلولیت کمتری را برای فرد اهداکننده و دهنده کلیه داشته باشد، به این معنا که هر دو نفر به سرعت به جریان عادی زندگی برمی‌گردد. همین حالا ایران یکی از کشوری پیشرو در دنیاست و اولین کشور منطقه هم برای آغاز این روش اهدای کلیه است.
جایگاه ایران در حوزه لاپاراسکوپی چیست؟
ما درباره اهدای کلیه به روش لاپاراسکوپی یک کارآزمایی بالینی RCT انجام دادیم و برای اولین بار در دنیا ثابت کردیم که نتیجه این روش در گیرنده مثل عمل جراحی باز است اما معلولیت کمتری دارد. سال ۲۰۱۴ هم مقاله این کازمایی منتشر و به عنوان بهترین مقاله دنیا معرفی شد. چون نشان داد که اهدای کلیه می‌تواند بدون روش جراحی باز با همان میزان موفقیت انجام شود که البته فواید بیشتری هم دارد. در اهدای کلیه به روش باز، سه عضله از پهلوی فرد به اندازه قابل‌توجهی شکافته می‌شود و درد و ناراحتی بیشتری برای اهداکننده دارد. اما در روش لاپاراسکوپی به جای شکاف باز در بدن اهداکننده، سه یا چهار سوراخ ۵ میلی‌متری در ناحیه شکم او انجام می‌شود و نیازی به برش هیچ عضله‌ای نیست. به گونه‌ای که بعد از عمل هم هیچ نشانی از جراحی و اتفاقی که برای فرد رخ داده در بدن او دیده می‌شود. برای گیرنده هم نتیجه خوبی دارد چون کلیه کمتر دستگاری می‌شود.
این شکل از جراحی و پیوند اکنون بر سایر روش‌ها غالب شده است؟
لاپاراسکوپی اکنون به درمان استاندارد دنیا برای اهدای کلیه تبدیل شده است. البته انجام آن باید حتما از سوی متخصصان آموزش‌دیده انجام شود و کار ساده‌ای نیست. با تجربه‌ای که در کشور ما وجود دارد، این مساله به خوبی در حال انجام است. نکته مهم اینکه آموزش این شکل از برداشت کلیه از فرد زنده در سایر شهرهای کشور هم در حال توسعه است. دو هفته پیش برای اولین بار پیوند کلیه در سنندج آغاز شد و اهدای کلیه به همین روش لاپاراسکوپی صورت گرفت. امروز بهترین نتیجه در اهداکننده زنده کلیه در روش لاپاراسکوپی رقم خورده و در سایر کشورهای دنیا هم اهدای کلیه از افراد زنده غیرفامیل در حال رشد است و به عنوان یک کار پسندیده تایید شده است. البته هر سه نوع اهدای کلیه در کشور ما در حال انجام است و شرایط بسیار خوبی داریم.
درباره اهدای کلیه به روش لاپاراسکوپی، آیا ایران جزو کشورهای مرجع به ویژه در زمینه آموزش مطرح است؟
بیمارستان لبافی‌نژد یک مرکز آموزشی- پزشکی پیوند کلیه است و حتی از کشورهای همسایه هم پزشکان برای آموزش می‌آیند. به عنوان مثال چندی پیش هم دکتر حکمت از افغانستان دوره پیوند کلیه را پیش ما آموزش دید و اکنون مرکز پیوند کلیه در هرات راه‌اندازی کرده است. نکته مهم اینکه بسیاری از ایرانیان مقیم خارج هم برای پیوند کلیه به ایران سفر می‌کنند و در آنجا چنین اقداماتی برای آنها انجام نمی‌شده است. یک خاطره جالب در این باره هم حضور یک پزشک از کشور آمریکا در ایران بود که عمل پیوند کلیه به روش لارپاراسکوپی برای او انجام شد. خودش عنوان می‌کرد که پس از بازگشت آمریکا از محقق پیوند کلیه در ایران گفته که سال‌ها در آن کشور برای او انجام نمی‌شده است.
در زمینه پیوند و جراحی‌های کلیه به همه علم نوین روز دنیا دسترسی داریم؟
در پیوند کلیه تقریبا همه چیز فراهم است. از دارو گرفته تا تکنولوژی، تکنیک جراحی، انواع و اقسام روش‌ها و امکانات. اکنون هیچ نیازی نیست که بیماران برای چنین پیوندهایی راهی خارج از کشور شدند. یادم می‌آید حدود ۴۰ سال پیش برگه یک بیمار را با ۱۰۰ هزار دلار در شورای عالی پزشکی امضا کردیم که بیمار ایرانی در آمریکا پیوند شود. این هزینه آن زمان پیوند در کشوری مثل انگلستان هم حدود ۵۰ هزار دلار بود و حالا دیگر نیازی به چنین هزینه‌هایی وجود ندارد. نه تنها تمام بیماران در داخل کشور پیوند می‌شوند که بیمارانی از خارج از کشور هم داریم که رضایت کامل از نتیجه پیوند دارند. اما اهداکننده طبق قانون باید از کشور خودشان باشند تا جراحی پیوند انجام شود، به این معنا که گیرنده و دهنده عضو باید از یک کشور باشند. در داخل ایران هم در تمام استان‌های کشور پیوند کلیه انجام می‌شود و ۲۵ تا ۳۰ مرکز این عمل را انجام می‌دهند. در شهری مثل ارومیه تاکنون بیش از ۳ هزار پیوند انجام شده و دلیلش این است که از همان شروع، آموزش به اساتید دیگر شهرها هم آغاز شد.
و به عنوان سوال آخر می‌توانید بگویید که چند درصد پیوندهای کلیه در ایران منجر به موفقیت است؟
نتایج پیوند کلیه مرکز لبافینژاد به مرکز ثبت پیوند آلمان ارسال می‌شود و باعث افتخار است که آنها هم اعلام کرده‌اند ما بیش از ۹۲ درصد موفقیت کارکرد یکساله در این پیوندها داریم که یکی از بهترین نتایج در سطح دنیاست. یکی از دلایل آن هم پیوند کلیه از افراد زنده است که می‌تواند این ضریب موفقیت را افزایش دهد.
