استارتاپ‌های زنان در ایران؛ چالش مضاعف، انگیزه دو چندان
در حالی که زنان تنها ۱۳ درصد از بنیان‌گذاران استارتاپ‌ها در ایران را تشکیل می‌دهند، این رقم در سطح جهانی به حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد می‌رسد.
در اکوسیستم استارتاپی ایران زنان هنوز سهم اندکی از جایگاه‌های بنیان‌گذاری و مدیریتی دارند. به گزارش «مرکز تحقیقات استارتاپی ایران» در سال ۱۴۰۲ تنها حدود ۱۳٪ از بنیان‌گذاران استارتاپ‌ها را زنان تشکیل می‌دهند. این رقم در مقایسه با میانگین جهانی (حدود ۲۰ تا ۲۵٪) پایین‌تر است. سهم اندک زنان ایرانی در این حوزه نشان‌دهنده چالش‌های ساختاری در دسترسی به سرمایه و شبکه‌های حرفه‌ای است.
با وجود این در سال‌های اخیر برخی استارتاپ‌های موفق با رهبری یا مشارکت زنان راه‌اندازی شده‌اند؛ از جمله تخفیفان (به مدیریت نازنین دانشور)، مامان‌پز (به بنیان‌گذاری تبسم لطیفی) و بانویار (پلتفرم مراقبت از سالمندان و بیماران).
مسیر دشوار دسترسی به سرمایه
یکی از مهم‌ترین موانع برای زنان دسترسی دشوارتر به سرمایه است. بر اساس یافته‌های گزارش سالانه بنیاد توسعه کارآفرینی زنان و جوانان، زنان کارآفرین در ایران معمولا برای جذب سرمایه اولیه با بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران یا نگاه‌های جنسیتی روبه‌رو می‌شوند.
تبسم لطیفی، بنیان‌گذار مامان‌پز، در مصاحبه‌ای گفته بود: «وقتی ایده را مطرح کردم، خیلی‌ها گفتند این فقط یه فکر زنونه‌ست و کسی حاضر نمی‌شه براش پول بده.»
همچنین شبکه‌های ارتباطی و حرفه‌ای که بیشتر بر پایه روابط مردانه شکل گرفته‌اند، برای زنان معمولا در دسترس نیستند و این موضوع فرآیند رشد و گسترش تیم‌ها را دشوارتر می‌کند.
پاسخ و مقاومت‌ها
با این حال زنان کارآفرین در ایران با بهره‌گیری از فرصت‌های نوظهور فضای دیجیتال ایجاد مدل‌های کسب‌وکار خانگی و مشارکت با تیم‌های فنی راه‌های تازه‌ای برای بقا و رشد پیدا کرده‌اند.
مثلا در پلتفرم بانویار زنان نه تنها در تیم مدیریتی حضور دارند، بلکه بیش از ۸۰٪ نیروهای اجرایی و مراقبان آن زنان‌اند. این نشان می‌دهد که استارتاپ‌ها می‌توانند به بستری برای اشتغال و توانمندسازی زنان در سطوح مختلف تبدیل شوند.
همچنین شتاب‌دهنده‌هایی مثل آواتک یا برنامه‌های حمایت از زنان در فینووا فضاهایی برای آموزش و جذب سرمایه فراهم کرده‌اند؛ هرچند در حال حاضر هنوز بسیار محدودند.
7 زن موفق استارتاپ‌های ایران
1.نازنین دانشور با راه‌اندازی «تخفیفان» نخستین سایت تخفیف گروهی ایران وارد رقابتی جدی با «نت‌برگ» شد و در نهایت با ادغام این دو پلتفرم، برنده این رقابت شد. او با وجود فشارهای رسانه‌ای، به یکی از موفق‌ترین و تاثیرگذارترین زنان کارآفرین ایران تبدیل شد.
۲. تبسم لطیفی بنیان‌گذار «مامان‌پز»، استارتاپی در زمینه غذای خانگی، بدون هیاهوی رسانه‌ای مسیر خود را طی کرده و در بازاری انحصاری به رشد مداوم دست یافته است. او یکی از قدرتمندترین زنان اکوسیستم استارتاپی ایران به شمار می‌رود.
۳. آسیه حاتمی با «ایران‌تلنت»، در حوزه کاریابی وارد شد و با وجود رقبای زیاد، این پلتفرم را به برندی قابل اعتماد بدل کرد. او با حضور در رویدادهای رسمی و دولتی به چهره‌ای شناخته‌شده در حوزه منابع انسانی و استارتاپ‌ها تبدیل شد.
۴. آرزو خسروی با تاسیس «فرش‌آنلاین» وارد بازاری مردانه و سنتی شد و فروش فرش را به فضای آنلاین آورد. او با حفظ نقش مادری و بدون سبک مرسوم استارتاپی کسب‌وکاری پایدار با درآمد ارزی ایجاد کرد.
۵. ثنا خالصی موسس «کمدا» استارتاپی در حوزه فروش لباس‌های استفاده‌نشده، از شیراز آغاز کرد و با جذب سرمایه از اسمارت‌آپ و دیجی‌کالا به سرعت رشد کرد. او یکی از جوان‌ترین زنان موفق این حوزه است که آینده‌اش نویدبخش است.
۶. لنا وفایی از طریق صفحه اینستاگرامی «پیاده» مسیرهای پیاده‌روی در تهران را معرفی کرد و کم‌کم آن را به کسب‌وکاری در حوزه گردشگری شهری تبدیل کرد. با سرمایه‌گذاری کافه‌بازار کسب‌وکارش به بلوغ بیشتری رسید.
۷. نغمه عقیلی با «استادسلام» توانست در حوزه آموزش خصوصی و آنلاین در برابر رقبای سنتی مانند گاج دوام بیاورد. او یکی از معدود زنانی است که در فضای آموزش آنلاین کسب‌وکاری موفق و پایدار ساخته است
در آینده
در سال‌های اخیر شکل‌گیری کمپین‌هایی مثل «زنان توانمند در فناوری» و افزایش حضور زنان در رویدادهایی مثل «استارتاپ ویکند» امیدهایی تازه ایجاد کرده است. برای تثبیت این روند نیاز به سیاست‌گذاری جدی‌تری وجود دارد.
اختصاص سهمیه‌های حمایتی برای بنیان‌گذاران زن در صندوق‌های جسورانه، توسعه زیرساخت‌های آموزشی برای دختران در حوزه‌های فناوری و بازتعریف تصویر زنان در رسانه‌های اقتصادی می‌تواند به آینده این اکوسیستم کمک بزرگی کند. در واقع اکوسیستم استارتاپی ایران اگر بخواهد رقابتی و نوآور بماند، باید بخشی از آینده‌اش را بر شانه‌های زنان بسازد.
