اعداد و ارقام در مورد خسارت ریالی جنگ تحمیلی ۱۲ روزه چه می گویند؟

 جنگ به‌غیراز رنج٬ خرج هم دارد. گاهی این خرج را کسانی غیر از آنها که درگیر جنگ هستند پرداخت می‌کنند. مانند هزینه‌ای که اروپا و آمریکا برای جنگ اوکراین می‌کنند یا هزینه‌هایی که قطر به‌صورت معمولی برای غزه و لبنان پرداخت می‌کند. بیشتر وقت‌ها البته خرج جنگ از جیب همان‌هایی است که جنگ بر سرشان آوار شده است. مثل هزینه‌های مردم ویتنام و هند در جنگ علیه استعمار و اشغال پرداخت کردند، یا هزینه‌هایی که ایران در دفاع مقابل اسرائیل پرداخت کرده است.

حتی پیش از جنگ تحمیلی  اسرائیل علیه ایران٬ اوضاع اقتصادی کشور خوب نبود. صندوق بین‌المللی پول رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۵ را حدود ۰/۳ درصد برآورد کرده و تولید ناخالص داخلی را به تقریباً ۳۴۱ میلیارد دلار کاهش داده است.

براساس اعلام مرکز آمار ایران، در خرداد سال جاری نرخ تورم سالانه برای خانوارهای کشور به ۳۴/۵ درصد رسیده که نسبت به ماه قبل، ۰/۶ واحد درصد افزایش یافته است. شاخص قیمت مصرف کننده خانوارهای کشور به عدد ۳۴۸/۱ رسیده که نسبت به ماه قبل، ۳/۳ درصد افزایش، نسبت به ماه مشابه سال قبل، ۳۹/۴ درصد افزایش و در ۱۲ ماهه منتهی به ماه جاری نسبت به دوره مشابه سال قبل، ۳۴/۵ درصد افزایش داشته است. 

در حال حاضر نرخ برابری ریال و دلار در بازار آزاد حدود ۸۷ هزار تومان است. این عدد در آغاز سال جاری روی نوار ۸۵ هزار تومان نوسان داشت هرچند که در فرودین سال جاری قله های بالاتر از ۱۰۰ هزار تومان را هم فتح کرده است. 

نرخ بیکاری بین ۹ تا ۱۴ درصد تخمین زده می‌شود اما نرخ مشارکت اقتصادی در سال ۱۴۰۳ تنها ۴۱ درصد بود، به این معنی که بیش از نیمی از افراد در سن کار خارج از بازار کار هستند.

شاخص بازار بورس که در ابتدای سال جاری روی عدد ۲۷۳۳۹۴۲/۶۷ قرار داشت٬‌ در آغاز تیر به ۲۸۸۳۶۸۶/۱۸ رسید٬‌ هر چند به صورت روزانه داد و فریاد بورسی‌ها در مورد سقوط و ضرر را در خود حل می‌کرد. 

در آغاز تیر ماه سال جاری آژانس ردیابی کپلر در گزارشی توضیح داده برآورد می‌شود ایران روزانه بین ۲/۲ تا ۲/۴ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند. از آنجا که قیمت نفت صادراتی ایران به عوامل متعددی از جمله هزینه‌های دور زدن تحریم‌ها مربوط است برآورد این‌که درآمد ایران از این مقدار صادرات چقدر بوده و چه زمانی وارد کشور می‌شود کار آسانی نیست. همزمان باید در نظر گرفت برخی کارشناسان این برآورد را نادرست می‌دانند و مجموع صادرات نفت ایران را بین ۱/۳۰۰ تا ۱/۷۰۰ میلیون بشکه در روز ارزیابی می کنند. همزمان بودجه سالانه کشور پیش‌بینی کرده که ایران در سال ۱۴۰۴ روزانه تنها ۱/۱ میلیون بشکه نفت صادر خواهد کرد و قیمت هر بشکه نفت هم ۶۳ دلار در نظر گرفته شده است. با این محاسبه بنا بر پیش‌بینی بودجه ایران باید در سه ماه اول سال جاری حدود ۶/۲۳۷ میلیارد دلار درآمد نفتی کسب می‌کرد البته روشن نیست چه مقدار از این درآمد محقق شده است. 

همزمان باید در نظر گرفت که بخش عمده‌ای از هزینه‌های دولت هزینه‌های جاری است. بودجه ۱۴۰۴ دولت پیش‌بینی کرده سهم هزینه‌های جاری از کل بودجه عمومی دولت ۶۷/۷ درصد و کل درآمد پیش‌بینی شده برای سال جاری رقم ۶۴۰۷ همت است. به این ترتیب هزنیه‌های جاری دولت ماهانه به عددی در حدود ۳۶۱/۶ همت می‌رسد. باز هم مشخص نیست از این مقدار در چهار ماه اخیر چه رقمی پرداخت شده و چه رقمی معوق شده است.

حتی به فرض این که تمام پیش‌بینی‌های بودجه دقیق و درست باشد، در همان سندی که آذرماه سال گذشته تحویل و در بهمن و اسفند سال گذشته تصویب شده پیش‌بینی شده است که بودجه سال ۱۴۰۴ با ۱۸۰۰ هزار میلیارد تومان کسری همراه باشد. به این ترتیب دولت ماهانه رقمی حدود ۱۵۰ هزار میلیاد تومان کسری بودجه و تا پایان تیر ماه رقمی حدود ۶۰۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه دارد. 

این فقط دولت نیست که با کسری مواجه است؛ یک سال پیش از جنگ، احمد میدری، وزیر کار دولت پزشکیان، در مصاحبه‌ای گفته بود تا اواسط دهه ۸۰ حدود ۱۲ تا ۱۵ درصد فقر مطلق داشتیم که بعد از موج اول تحریم‌ها تا میانه دهه ۹۰ به حدود ۲۰ درصد رسید اما با شروع موج دوم تحریم‌ها و تورم شدید، از سال ۱۳۹۷ با شیب تندتری افزایش پیدا کرده و به ۳۰ درصد در سال ۱۳۹۸ رسید. بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران و گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ نرخ فقر نسبتاً ثابت و حدود ۳۰ درصد یا ۲۵ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر بوده است. یک گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد تا سال ۱۴۰۳، تقریباً ۳۰ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر زندگی می‌کنند (حدود ۲۵ تا ۲۶ میلیون نفر). منابع غیررسمی این عدد را تا ۶۰ درصد (نزدیک به ۵۰ میلیون نفر) تخمین می‌زنند. خط فقر مطلق معادل ۱۱/۲ میلیون تومان در ماه برای هر نفر تعریف شده است؛ یعنی خانوار ۴ نفره با درآمد زیر ۳۵۰ دلار در ماه، زیر خط فقر مطلق محسوب می‌شود.

این یک توصیف کلی از شرایط اقتصادی ایران پیش از جنگ تحمیلی است. جنگ که از راه می‌رسد به غیر از سر و صدا هزینه هم تحمیل می‌کند، مهم‌ترینش هزینه‌های انسانی. سعید اوحدی، رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران، در مصاحبه‌ای گفته است جنگ تحمیلی اسرائیل علیه ایران تا ۱۷ تیرماه منجر به کشته شدن هزار و صد نفر شده است. بسیاری از آنها افراد بزرگسال و تحصیل کرده‌ای بودند که دولت برای پرورش آنها در طول سال‌ها میلیاردها دلار هزینه کرده بود. تنها دیه قابل پرداخت به خانواده‌های این افراد رقمی معادل ۱۳۲۰ همت است. این سوای هزینه‌های لازم برای درمان و جبران خسارت مصدومان و هزینه‌های لازم برای جایگزینی نیروهای از دست رفته، از جوان و پیر و نظامی و مدیریتی و دانشمندان است. 

به غیر از مرگ آدم‌ها٬‌ بناها هم از دست رفته‌اند. در تهران و کرج که شاهد شدیدترین حملات جنگنده‌های رژیم صهیونی بودند خانه‌های بسیاری آسیب دید. شهرداری تهران می‌گوید بیش از ۸ هزار خانه در تهران از جنگ متاثر شده است. رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی می‌گوید تعداد خانه‌هایی که در تهران در نتیجه جنگ آسیب جدی دیده‌اند حدود ۳۳۲ واحد و مجموع خانه‌های آسیب دیده ۳ هزار و ۵۰۰ یا ۳ هزار و ۶۰۰ پلاک است.

فرماندار کرج هم خبر داده در این شهر اقلا ۷۰۰ باب منزل مسکونی آسیب دیده‌اند. به این تعداد خانه باید چند ده خانه در تبریز، رشت، آستانه اشرفیه، کرمانشاه و ... را هم اضافه کرد و باید در نظر گرفت اعداد منهای ساختمان‌های دولتی و نظامی، مقرهای فرماندهی و بناهای آماده شده برای جلسات امنیتی از جمله بنای آماده شده برای جلسه شورای عالی امنیت ملی است که در جریان حمله رژیم صهیونی برای ترور رئیس‌جمهوری آسیب دیده است. علاوه بر این‌ها، اقلا سه بیمارستان در تهران، یک بیمارستان در کرمانشاه و همین طور راه‌های شهری مانند میدان قدس در تجریش آسیب دیده که برای بازسازی آن به پول نیاز است. 

طبق گفته معاون امور زیرساختی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی تاکنون ۲ هزار و ۱۹۱ واحد مسکونی آسیب دیده به بنیاد معرفی شده واز این تعداد، ۱۶۶ واحد مسکونی نیازمند احداث، سه‌هزار و ۲۹۹ واحد مسکونی تعمیری، ۲۱ واحد تجاری نیازمند احداث، ۶۷۲ واحد تجاری تعمیری و ۲۲ واحد نیز نیازمند مقاوم‌سازی هستند. این ارزیابی‌ها مربوط به همان ۱۰ استان درگیر است و برآورد اولیه هزینه‌ها این است که بین سه تا چهار هزار میلیارد تومان پول برای بازسازی واحدهای آسیب دیده نیاز است. همچنان باید در نظر گرفت در این برآوردها ارقام مربوط به خسارت به ساختمان‌های دولتی و نظامی در محاسبات لحاظ نشده‌اند. 

این رقم البته برابر هزینه و خسارت کلی جنگ حتی شوخی هم نیست. در طول ۱۲ روز، طبق گزارشی در روزنامه اطلاعات، ایران حدود ۵۹۱ موشک بالستیک و بیش از ۱۰۵۰ پهپاد تهاجمی به سمت سرزمین‌های اشغالی و قطر شلیک کرده است.

بر اساس این گزارش: هزینه موشک‌های بالستیک ایران به‌طور میانگین برای انواع استاندارد ۸۰ هزار دلار، برای موشک‌های تاکتیکی ۱۲۰ هزار دلار و برای موشک‌های هایپرسونیک ۲۰۰ هزار دلار تخمین زده می‌شود. با فرض میانگین ۱۲۰ هزار دلار به‌ازای هر موشک، هزینه شلیک ۵۹۱ موشک به سمت سرزمین‌های اشغالی حدود ۷۱ میلیون دلار بوده است. همچنین، با فرض ۲۰ هزار دلار برای هر پهپاد انتحاری ایرانی، شلیک ۱۰۵۰ پهپاد نیز حدود ۲۱ میلیون دلار هزینه داشته است. در مجموع، هزینه این حمله ایران به سرزمین‌های اشغالی حدود ۹۲ میلیون دلار برآورد می‌شود. این اعداد را باید به رقم زیرساخت‌ها و تجهیزات نظامی از بین رفته در جنگ اضافه کرد. اما به طور طبیعی و به دلیل حفظ محرمانگی روشن نیست دقیقا چه بخشی از ادوات نظامی ایران در نتیجه این جنگ از بین رفته و خسارت آنها چقدر است. همین‌طور باید هزینه‌های مورد نیاز برای جایگزینی نیروهای نظامی تربیت شده‌ای که در این جنگ به شهادت رسیده‌اند را به هزینه‌های نهایی نظامی ایران اضافه کرد. 

ترافیک هوایی ایران از زمان آغاز حمله اسرائیل به کشور به‌طور کلی متوقف بوده است. این نه تنها شامل پرواز هواپیمای داخلی ایران بلکه همچنین شامل پرواز هواپیمایی است که برای رسیدن به مسیر خودشان از حریم هوایی ایران عبور می‌کنند و برای این منظور به ایران پول پرداخت می‌کنند. 

دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی می‌گوید در نتیجه جنگ تحمیلی دوازده روزه اسرائیل علیه ایران  ۱۲ هزار و ۲۹ پرواز باطل شد که از این تعداد ۸ هزار و ۶۵۳ پرواز داخلی و ۳ هزار ۳۷۶ پرواز هم بین‌المللی بوده و  ۴۴۴ هزار و ۳۲۴ بلیت داخلی و ۳۹۵ هزار و ۶۴ بلیت خارجی باطل شده و شرکت‌های هواپیمایی ۶ هزار و ۱۳۰ میلیارد تومان درآمد از دست داده‌اند. 

در اسفند سال گذشته سعید چلندری، رئیس هیات مدیره و مدیرعامل شهر فرودگاهی امام خمینی (ره)،  اعلام کرد روزانه ۱۰۰۰ پرواز از آسمان ایران رد می‌شوند که درآمد سالانه از این محل حدود ۲۳۰ میلیون دلار است؛ این رقم به معنی درآمد روزانه ۶۳۰ هزار دلار از محل ترافیک هوایی برای ایران است. در نتیجه جنگ تحمیلی دوازده روزه، حریم هوایی ایران اقلا به مدت بیست روز روی تمام پروازهای عبوری بسته شد که به معنی عدم نفع ۱۲/۶ میلیون دلاری برای ایران است. 

علاوه بر این تعداد زیادی از فرودگاه‌های ایران هم در جنگ آسیب دید. فرودگاه‌های تبریز و اصفهان، مهرآباد، پیام و آبیک قزوین‌ در کنار یک حادثه در فرودگاه بین‌المللی مشهد دچار خسارت شدند که برآورد رسمی از میزان خسارت این فرودگاه‌ها اعلام نشده است. 

این هزینه‌ها را باید به هزینه ناشی از تاخیر یا توقف ترانزیت هوایی کالا اضافه کرد. اما همزمان باید در نظر گرفت و هزینه‌های تحمیل شده به حمل و نقل در این جا تمام نمی‌شود. جنگ ده‌ها و شاید صدها هزار سفر غیر ضروری به‌عنوان خروج از شهرها و بازگشت به شهرها را نه تنها به سیستم حمل و نقل بلکه به سیستم تامین سوخت هم تحمیل کرد که حتی برآورد سرانگشتی هزینه‌های آن هم ممکن نیست. 

هزینه‌های تحمیل شده به اقتصاد دیجیتال بخش دیگری از هزینه‌های جنگ است. دسترسی به اینترنت در طول روزهای جنگ تحمیلی و همین‌طور در یک هفته بعد از آن با مشکلات جدی رو به رو بود. بخشی از این مسئله قطع سراسری اینترنت به مدت اقلا چهار روز و ایجاد محدودیت قابل ملاحظه در باقی طول جنگ بود. بنابر محاسبه نت بلاکس خسارت ناشی از قطع یک روزه اینترنت در ایران را معادل 64 میلیون دلار است. از آنجا که در تمام روزهای جنگ، اینترنت به‌طور دائمی قطع نبوده است نمی‌توان این رقم را ضرب در روزهای جنگ کرد و به برآوردی از خسارت قطع اینترنت بر اقتصاد دیجیتال کشور دست یافت. ضمن این که خسارت به بنگاه‌های مختلف از جمله بانک‌ها با هک گسترده و از سرویس خارج کردن زیرساخت‌های پرداخت و جا به جایی آنلاین پول هم محاسبه نشده است.

در مجموع عملکرد تولید ناخالص داخلی کشور در سال ۱۴۰۳ «با احتساب نفت» و «بدون احتساب نفت» به قیمت‌های ثابت سال ۱۴۰۰ به ترتیب به ۷۸۴۴۳/۸ و ۷۲۲۵۶/۱ هزار میلیارد ریال بوده است. به این ترتیب به نظر می‌رسد که تولید ناخالص داخلی ماهانه با احتساب نفت ماهانه ۶۵۳۷ هزار میلیارد ریال و بدون احتساب نفت ۶۰۲۱ هزار میلیارد ریال است. از آنجا که در طول جنگ صنایع نفتی ایران تعطیل نشده، تعطیلات تنها بر تولید ناخالص بدون احتساب نفت تاثیرگذار بوده است. با احتساب اعداد سال ۱۴۰۲، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان اداری استخدامی وقت اعلام کرده هر روز تعطیلی در کشور ۲۴۰۰ میلیارد تومان هزینه داشته است. در سال ۱۴۰۴، با فرض تورم ۴۰ درصد سالانه، هزینه هر روز تعطیلی کشور حدود ۴۷۰۴ میلیارد تومان می‌شود. در نتیجه ۱۲ روز تعطیلی کشور به‌دلیل جنگ تحمیلی، حدود ۵۶/۴۴۸ میلیارد تومان (یعنی ۵۶/۴ هزار همت) هزینه اقتصادی به کشور تحمیل شده است.

تاسسیسات تولید و انتقال برق کشور در جریان جنگ تحمیلی دوازده روزه بنا به اعلام مدیرعامل شرکت توانیر حدود دو هزار میلیارد تومان آسیب دیده است. یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های آسیب دیده در جنگ اخیر سه سایت هسته‌ای نطنز، فردو و اراک بوده است که تخمینی در مورد ارزش ریالی آنها و همین‌طور میزانی خسارتی که به آنها وارد شده است وجود ندارد. 

علاوه بر این‌ها باید هزینه‌های بازار سرمایه را هم در نظر گرفت؛ پس از جنگ، بازار بورس تهران یکی از بدترین دوره‌های خود را تجربه کرد. این بازار به مدت ۹ روز کاری تعطیل شد و پس از بازگشایی، شاخص کل در عرض ۳ روز بیش از ۲۰۰ هزار واحد سقوط کرد و به حدود ۲/۷۸۸ میلیون واحد رسید. با وجود حمایت مالی دولت، حدود ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه از بازار خارج شد که منجر به نارضایتی سرمایه‌گذاران شد.

به تمام این هزینه‌ها باید کاهش نرخ تشکیل سرمایه که حتی پیش از این هم در ایران اوضاع خوبی نداشت و همچنین افزایش نرخ فرار سرمایه را هم اضافه کرد. در حالی که نرخ تشکیل سرمایه ثابت ناخالص (GFCF) در سال ۲۰۲۳ به ۷/۲٪ رسید، فرار سرمایه نیز افزایش یافت. در ۹ ماه اول سال ۲۰۲۳، خالص حساب سرمایه به منفی ۲۰/۱۹۳ میلیارد دلار رسید که نشانه خروج عظیم سرمایه است. کارشناسان برآورد می‌کنند سالانه بیش از ۲۰ میلیارد دلار سرمایه از ایران خارج می‌شود. جنگ این وضعیت را به‌شدت بدتر کرده است.

همچنین باید در نظر گرفت با وجود تاکید دولت بر عدم افزایش قیمت کالاهای اساسی و خرده فروشی‌ها٬‌ اقلا گزارش‌ها نشان می‌دهد افزایش قمیت کالاهای اساسی، که اغلب پیش از جنگ برنامه‌ریزی شده بود، طبق همان پیش‌بینی‌ها در حال اجراست. 

آیا می‌توان رقم مشخص و دقیقی در مورد خسارت‌ها و هزینه‌های جنگ تحمیلی دوازده روزه محاسبه کرد؟ تلاش‌های این گزارش برای رسیدن به چنان رقمی نافرجام بوده است. به نظر می‌رسد که حتی نهادهای منفردی مانند وزارت راه یا وزرات دفاع٬‌ سازمان انرژی اتمی هم تلاشی برای محاسبه و اعلام اعداد مربوط به خسارت‌ها و هزینه‌های جنگ تحمیلی دوازده روزه و پیش‌بینی‌هایی که در مورد بازسازی انجام می‌شود، ندارند. 

نبود آمار روشن از  خسارت‌های وارد شده به زیر ساخت و روساخت‌های اقتصادی کشور، هر چند با نیت‌هایی مانند کاهش آسیب افکار عمومی انجام شود، در عمل به نفع روایتی است که تلاش می‌کند خسارت‌های جنگ را اندک، بازسازی را سریع و بدون مشکل و به‌طور کلی جنگ را سهل و پیش پا افتاده نشان دهد. توضیح این مسئله که پول تک‌تک شیشه‌های شکسته و آدم‌های کشته شده و موشک‌های پرتاب شده و زیرساخت‌های آسیب دیده باید از ردیف‌هایی پرداخت شود که قرار بود صرف توسعه کشور شود و حالا با در نظر گرفتن بحران کسری بودجه باید با چاپ پول بیشتر جبران شود که در نهایت به معنی افزایش تورم و دشوار شدن زندگی روزمره مردم عادی است.
وضعیت اقتصادی ایران پیش از جنگ هم خوب نبود و جنگ هزینه‌های اقتصادی بیشتری به مردم تحمیل کرد که حالا برای جبران آن خزانه کشور خالی‌تر خواهد شد. با اینحال این جنگ و هزینه‌هایش نشان داد داشتن امنیت به عنوان مهمترین کالای این روزها چقدر میتواند خرج داشته باشدو البته چقدر از هزینه های بیشتر جلوگیری کند چراکه اگر قدرت موشکهای ایرانی نبود معلوم هم نبود که تا چه زمان تهاجم رژیم اسراییل ادامه می یابد. حتی این درس را هم به آن بخشی که فکر می کردند جنگ فقط برای قشر خاصی هم هست داشت که اینطور نیست و همه از یک جنگ تجاوزکارانه ضرر می کنند و هیچ ‌کس  نمی‌تواند با خیال راحت و بدون نگران به زندگی‌اش در جنگ ادامه دهد. 

 از این به بعد برعهده سیاست مردان ماست تا بتوانند با ابزار دیپلماسی و در کنارش تقویت روابط دولت-ملت کاری کنند که دشمن متجاوز به ایران ما دیگر فکر تهاجم دوباره به ذهنش خطور نکند.