ناترازی برق، معضلی که فعلا حل نمی‌شود
معاون پژوهشی سندیکای برق بر این باور است که تا سیاست‌های کلان حکمرانی و اقتصادی کشور و تعاملات ما برای ارائه راه حل‌های اساسی و حل مسئله سرمایه‌گذاری در صنعت برق اصلاح نشود، وضعیت ناترازی برق ادامه خواهد یافت.
هر سال شاهد جلو افتادن زمان خاموشی‌ها هستیم. زمستان گذشته را در حالی پشت سر گذاشتیم که خاموشی برنامه‌ریزی شده برای اولین بار در این فصل اعمال شد. همه این موارد نشان می‌دهد که ناترازی برق در حال تشدید شدن است اما دولت امیدوار است که با کمک انرژی خورشیدی، بحران پیش رو را مرتفع کند. آیا راهکارهای دولت می‌تواند در کوتاه مدت مسئله ناترازی برق را حل کرده و خاموشی‌ها را کاهش دهد؟
خاموشی، پدیده‌ای بلند مدت
علیرضا اسدی معاون پژوهشی سندیکای برق و پژوهشگر صنعت برق در گفت‌وگو با آوش در این رابطه بیان کرد: موضوع خاموشی‌ها یک پدیده بلند مدت در اقتصاد ایران خواهد بود و نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که در کوتاه مدت این مسئله را حل کنیم. در واقع امکان حل این مسئله در کوتاه مدت وجود ندارد.
وی ادامه داد: دلایل زیادی هم وجود دارد. دو موضوع اصلی در رابطه با خاموشی‌ها وجود دارد. نخست مسئله کمبود سرمایه‌گذاری در حوزه برق است. سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساختی و به‌طور خاص در بخش برق کاهش یافته است.
بخش خصوصی نمی‌تواند سرمایه‌گذار اصلی باشد
معاون پژوهشی سندیکای برق یادآور شد: شواهد جهانی و مطالعات نشان می‌دهد که امکان سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی در بازار ایران وجود ندارد. در کشورهای در حال توسعه بخش خصوصی نمی‌تواند سرمایه‌گذاری لازم برای توسعه زیرساخت‌ها را به‌صورت بازیگر اصلی به عهده بگیرد بلکه به‌عنوان بازیگر نقش فرعی و مکمل می‌تواند در این حوزه مشارکت داشته باشد.
وی اضافه کرد: حدود 60 درصد تامین مالی و سرمایه‌گذاری صنعت برق در کشورهای در حال توسعه بر عهده دولت‌هاست و بخش خصوصی می‌تواند حدود 40 درصد از سرمایه‌گذاری و تامین مالی را انجام دهد.
گیر افتادن در تله کسری سوم
اسدی گفت: اکنون چند سالی است که اقتصاد ایران دچار افت سرمایه‌گذاری است و نمی‌تواند رشد سرمایه در حوزه زیرساخت‌ها داشته باشد. این پدیده چون ماندگار شده است، با عقب افتادگی زیادی مواجه شده است که در کوتاه مدت امکان حلش نیست.
وی اضافه کرد: دلیل اصلی این عدم سرمایه‌گذاری آن است که دچار یک چرخه معیوبی هستیم که در ادبیات اقتصادی به آن کسری سوم می‌گوییم؛ این چرخه مثل یک تله عمل می‌کند. وقتی کشوری در این وضعیت گیر می‌افتد، تا مدت‌های طولانی باید با آن زندگی کند تا یک راه برون رفت پیدا شود. بنابراین اقتصاد ایران به راحتی از این وضعیت خارج نمی‌شود.
معاون پژوهشی سندیکای برق گفت: موضوع دوم مسئله ساختار حکمرانی سمت تولید است. تولید یا افزایش ظرفیت تولید برق ایران تا اطلاع ثانوی با همین نرخ کم حول و حوش دو و نیم تا سه درصد افزایش می‌یابد و این افزایش نرخ در مقایسه با نرخ رشد تقاضا که پنج درصد است، نمی‌تواند کسری‌ها را جبران کند. تا اطلاع ثانوی نمی‌توانیم این نرخ را افزایش دهیم.
وی ادامه داد: از سمت تقاضا، هم ساختار تجارت و هم مدل حکمرانی شرکت‌ها که در زنجیره عرضه برق به مشتریان هستند، به شکلی آرایش یافته است که امکان بهینه‌سازی و استفاده بهتر از تکنولوژی‌ها و راهکارهایی که بتواند شدت تقاضا را کنترل کند یا آن را کاهش بدهد، وجود ندارد.
اسدی بیان کرد: سازماندهی ما در بخش مدیریت مصرف و کنترل تقاضا هم به گونه‌ای نیست که بتواند جلوی نرخ رشد تقاضا را بگیرد. این دو مورد، مثل دو یالی است که در سمت تقاضا رشدش افزایش می‌یابد و این شکاف هم سال به سال افزایش می‌یابد.
وی ادامه داد: یعنی این طور نیست که ما هر سال شرایطمان بهتر از قبل باشد. اگر مولفه‌هایی تغییر نکنند، سال بعد هم شرایطمان از همین سالی که هستیم، بدتر خواهد بود.
کمبود سوخت، معضلی جدید
معاون پژوهشی سندیکای برق با اشاره به بدتر شدن خاموشی‌ها در سال جاری و تداوم پیچیدگی ناترازی برق گفت: به مسایل موجود، موضوع سومی که شاید از نگاه سیاستگزاری خیلی اهمیت دارد، اضافه شده است و آن موضوع این است که ماهیت کمبود برق یا خاموشی‌ها هم عوض شده است.
وی افزود: به این معنا که تا سال 1403 خاموشی برق ناشی از کمبود ظرفیت تولید بود از سال گذشته با یک وضعیتی مواجه شدیم که علاوه بر خاموشی ناشی از کمبود ظرفیت، خاموشی ناشی از کمبود سوخت را هم تجربه کردیم که این یک شرایط ترکیبی است.
اسدی توضیح داد: این یعنی در تابستان کمبود ظرفیت تولید برق داریم و در زمستان کمبود سوخت داریم. این یک شرایط دشوارتری ایجاد می‌کند و مدیریت کردنش سخت است. زمستان سال قبل این شرایط را داشتیم، امسال هم همان‌گونه است و سال آینده هم شاید این کمبود شدیدتر ادامه یابد.
وی بر این باور است که تا سیاست‌های کلان حکمرانی و اقتصادی کشور و تعاملات ما برای ارائه راه حل‌های اساسی و حل مسئله سرمایه‌گذاری در صنعت برق اصلاح نشود، وضعیت ناترازی برق ادامه خواهد یافت.
جمع‌آوری فلر، راهکاری با تاثیرگذاری کم
وزارت نفت اعلام کرده است که به متقاضیان برای جمع‌آوری گاز فلر و تبدیل آن به برق یا هر فرآورده دیگری، تعرفه صفر در نظر گرفته است. آیا این راهکار می‌تواند به حل مشکل ناترازی برق کمک کند؟
معاون پژوهشی سندیکای برق در این رابطه بیان کرد: راهکارهایی مثل جمع‌آوری فلر به حل مشکل کمک می‌کند اما ظرفیتش به قدری نیست که کمبودی که با آن مواجهیم را برطرف کند.
وی افزود: قبلا پژوهشی در موسسات پژوهشی ایران انجام شده است که نشان می‌دهد به لحاظ اقتصادی صرفه جمع‌آوری گاز فلر آنچنان بالا نیست تا سرمایه‌گذار بخش خصوصی آن گاز را شیرین و تصفیه کند و آن را وارد چرخه تولید برق کند.
اسدی توضیح داد: شیرین‌سازی گاز گران در می‌آید و در مقایسه با روش‌های جایگزین، خیلی به‌صرفه نیست. نرخ برق تولید شده با آن، به قدری بالاست که خیلی برای سرمایه‌گذار جذاب نیست.
وی ادامه داد: بنابراین استفاده از گاز فلر راه حل مسئله ما نیست. شاید 30 تا 50 درصد مشکل را با این مدل‌ها حل کنیم اما حل کامل مسئله با چنین مدلی، شدنی نیست. در واقع راهکار مکمل است یا در مواردی خاص، شاید کمکی بکند.
معاون پژوهشی سندیکای برق درباره میزان برق تولیدی با کمک جمع‌آوری گاز فلر بیان کرد: اکنون داده‌ای ندارم ولی عددهای آن در مقیاس تولید برق ایران که چیزی حدود سالانه 75 هزار مگاوات ظرفیت تولیدی و عملی ماست، آن‌قدر بزرگ نیست. اگر خیلی باشد، شاید به 100 مگاوات هم نرسد و بعید می‌دانم پروژه‌ای در این رابطه اجرایی شده باشد.
وی افزود: حتی اگر برخی موارد اجرا شده باشد، ظرفیت تولید برقشان خیلی کم است و به اندازه یک نیروگاه هزار مگاواتی بزرگ نیست که مسئله‌ای را حل کند و آنچه اجرا شده، نیروگاه کوچک مقیاس محسوب می‌شوند.
