بازار کربن در انتظار تصمیم دولت

گرم شدن زمین و خطراتی که افزایش دما برای حیات بر روی تنها کره مسکون دارد، باعث شد که برخی کشورهای دنیا به دنبال ایجاد مدل‌های مالی در راستای تشویق صنایع برای کاهش انتشار گاز دی اکسید کربن باشند. اوایل2020 در کشورهای اروپایی حرکتی را آغاز شد که ظرف فقط یک سال به کاهش 15.5درصدی آلاینده کربن انجامید.

طرح «معامله اوراق حق انتشار آلودگی» با تعیین سقف مشخص آلایندگی برای منابع آلودگی هوا این امکان را فراهم می‌کرد تا کربن قیمت پیدا کند و اوراق آن بین صنایع یا نیروگاه‌ها خرید و فروش شود. با خرید و فروش این اوراق صنایعی که امکان کاهش آلایندگی نداشتند با پرداخت هزینه، امکان ادامه فعالیت پیدا می‌کردند و این خریدها مشوقی می‌شد که دیگر صنایع میزان انتشارشان را کاهش دهند.

با توجه به موفقیت آمیز بودن این مدل، اوراق حق انتشار یا همان بازار کربن در دنیا توسعه پیدا کرد. از سال‌ها پیش بورس انرژی ایران با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا)، کارگروهی مشترکی را برای پیگیری راه‌اندازی بازار کربن تشکیل داده‌اند. این بازار به‌منظور کاهش آلایندگی و ارتقای کیفیت هوا طراحی شده است و حالا در انتظار تصمیم نهایی دولت برای فعال شدن است.

گواهی کاهش انتشار به تصویب کمیته فقهی رسید

برای اینکه بدانیم تلاش‌ها برای تشکیل بازار کربن در ایران به کجا انجامیده است با علی نقوی مدیر عامل سابق بورس انرژی گفت‌وگو کردیم.

وی به آوش گفت: آنچه در دوره ما انجام شد، این بود که گواهی کاهش انتشار آلایندگی را به‌عنوان ابزار مالی به تصویب کمیته فقهی رساندیم و این پیشنهاد به شورایعالی بورس رفت. بعد از اینکه این پیشنهاد به تصویب شورا برسد، مقررات مورد نیاز برای انجام معاملات باید در سازمان بورس تصویب شود و آماده انجام معاملات شویم.

نقوی گفت: در حال حاضر از نظر زیرساخت‌های فنی نکته خاصی وجود ندارد. بازار کربن مشکل خاصی در معاملات داخلی نداشته است اما نکته‌ای که در حوزه بازار کربن وجود دارد، بیشتر مربوط به دولت است. اینکه چه مقرراتی را می‌خواهد وضع کند و آیا این بازار قرار است که یک بازار داوطلبانه باشد یا اینکه یک بازار اجباری باشد، بر شرایط بازار تاثیر خواهد داشت.

بازار اجباری یا اختیاری؟

مدیر عامل سابق بورس انرژی تاکید کرد: دولت باید در زمینه اجباری یا داوطلبانه بودن بازار کربن تعیین تکلیف کند. اگر می‌خواهد بازار اجباری بگذارد که باید تعریف کند و صنایعی را که مشمول می‌شوند، معرفی کرده و بگوید که این صنایع با چه ساز وکاری وارد خرید گواهی می‌شوند و در چه سطحی خواهند بود.

وی افزود: این نکاتی است که در سمت دولت باید پیگیری شود. وزارت صمت، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نفت و احتمالا وزارت نیرو باید در خصوص این موارد گفت‌وگو کنند و به جمع‌بندی برسند.

نقوی بیان کرد: اگر بازار بخواهد اجباری باشد، یک استانداردهایی برای حد انتشار کربن تعریف می‌شود. اگر صنایعی بیش از حد مجاز آلایندگی داشته باشند، باید مکلف شوند که از بازار کربن گواهی بخرند. صنایعی که زیر حد استاندارد هستند هم به آنها گواهی انتشار کربن تعلق می‌گیرد.

وی درباره عملکرد مدل داوطلبانه بازار کربن نیز گفت: در این مدل یک سری از صنایع می‌آیند و از این گواهی‌ها خریداری می‌کنند. دولت روی آن مشوق‌هایی می‌دهد. این چیزی است که در حوزه اختیارات دولت است و اگر دولت می‌خواهد در حوزه کاهش آلایندگی در چارچوب ساز و کارهای بازار کار کند، باید در این رابطه تصمیم بگیرد و مصوباتی داشته باشد. با توجه به آن مصوبات، در خصوص سایز بازار، شیوه و عمق این بازار می‌توان صحبت کرد.

امکان تبادل اوراق با دیگر کشورها

مدیر عامل سابق بورس انرژی درباره امکان فروش اوراق آلایندگی به صنایع دیگر نقاط جهان توضیح داد: ما در بورس انرژی ظرفیت صادرات فرآورده‌ها را داشتیم و 75 درصد مبادلات بورس در حوزه بین‌المللی انجام شده و می‌شود.

وی افزود: قاعدتا اگر این ابزار بخواهد در حوزه بین‌المللی معامله شود، خریدار خارجی می‌تواند به بورس انرژی ایران مراجعه کند و این گواهی را با ساز و کارهایی خریداری کند.

نقوی افزود: از این نظر به لحاظ زیرساختی مشکل خاصی وجود ندارد. ولی اینکه این گواهی‌ها در چند بورس دیگر مورد تبادل قرار گیرند، موضوع متفاوتی است. با توجه به شرایط تحریم، دریافت اوراق تسویه دشوار است و شاید به سادگی نشود درخصوص آن صحبت کرد.

عمق زیاد بازار کربن

مدیر عامل سابق بورس انرژی درباره عمق بازار کربن ایران توضیح داد: عمق این بازار در حقیقت منوط به این است که دولت با چه رویکردی به این بازار نگاه کند. در هر دو سناریو، فعلا عددی وجود ندارد. دیتاهای خیلی مشخصی در مورد آلایندگی صنایع وجود ندارد.

وی افزود: یک بررسی نشان می‌دهد که ما جزء کشورهایی هستیم که میزان انتشار آن بسیار بالاست. با توجه به این مسئله، در بلند مدت این بازار عمق خوبی می‌گیرد.

نقوی گفت: یکسری از صنایع ما مثل فولاد صادرات محور هستند و یا در سوخت کشتی‌ها در چند سال آینده باید از مواد با کربن کم استفاده شود و اگر تکنولوژی تولید را به آن سمت نبرند، باید در فضاهای جهانی این گواهی‌ها را ارائه کنند.

وی اضافه کرد: ظرفیت‌های بازار کربن، ظرفیت‌های خوبی است ولی همه اینها منوط به ساز و کاری است که دولت تعریف می‌کند.

مدیر عامل سابق بورس انرژی ناظر اصلی حد آلایندگی در ایران را طبق قوانین، سازمان محیط زیست اعلام کرد و افزود: مجری اصلی بازار کربن بورس انرژی است. این مجموعه زیر ساخت معاملاتی بازار را تهیه می‌کند.

وی درباره سوابق اقدامات انجام شده درباره تشکیل بازار کربن بیان کرد: این موضوع با سابقه زیادی در بورس است. سال‌هاست با سازمان محیط زیست در این زمینه صحبت شده است اما در دو سال گذشته این سخنان سرعت گرفت. مطالعات جدیدی انجام شد و بر اساس آن مطالعات، مسیری که باید در بورس طی می‌کردیم تا بازار کربن به‌عنوان ابزار مالی برای کاهش انتشار آلایندگی آماده شود، مشخص شد.

وی اضافه کرد: در دو سال اخیر مجوزهای لازم اخذ شد. هر ابزاری در بازار سرمایه ایران اول باید از نظر فقهی مورد بررسی قرار گیرد که خوشبختانه در کمیته فقهی سازمان بورس این پیشنهاد مورد تایید قرار گرفت. اما این پیشنهاد تا زمانی که در بورس بودم، در شورایعالی بورس مطرح نشده بود.