دلیل بازگشت انسان‌ها به گذشته
این روزها نوستالژی تبدیل به پدیده‌ای اجتماعی و اقتصادی شده است. برای بررسی این موضوع با یک جامعه‌شناس، گفت‌وگو کردیم.
بازگشت به گذشته این روزها همه‌جا دیده می‌شود؛ از خوراکی‌ها و بسته‌بندی‌های قدیمی گرفته تا مد، موسیقی، سینما و حتی تکنولوژی. آنچه روزی فراموش شده بود، دوباره به زندگی روزمره برگشته. نوستالژی دیگر فقط یک احساس شخصی نیست، بلکه به یک روند اجتماعی و حتی اقتصادی تبدیل شده است.
برای بررسی ریشه‌های این گرایش و تأثیرش بر جامعه، با دکتر سعید معدنی، جامعه‌شناس، گفت‌وگو کردیم.
نوستالژی چیست و چرا انسان‌ها به گذشته برمی‌گردند؟
به نوعی حسرت، به نوعی غمگینی و به نوعی یادآوری دوران قدیم است. اصطلاحاً به این حالت می‌گویند نوستالژی. این پدیده در همه جوامع وجود دارد و فرقی هم نمی‌کند؛ حتی در کشورهای اروپایی یا آمریکا هم ممکن است دوباره محصولی را که در گذشته مصرف می‌کردند برایش راهی باز کنند. این امر طبیعی است؛ در حقیقت، گذشته برای نسل‌ها یادآور دوران جوانی و نشاط است. به همین خاطر، گذشته برای انسان‌ها لذت‌بخش است و از آن برای فروش کالاهایشان هم استفاده می‌کنند.
این رجوع به گذشته چه نسبتی با تجربه زندگی روزمره دارد؟
انسان در زمان حال ممکن است رنج‌های زیادی بکشد؛ مثل سربازی رفتن که همراه با مجازات، تنبیه یا مأموریت‌های سخت است. اما وقتی فرد به میانسالی می‌رسد، همان سربازی را برای فرزندانش، با نشاط و خاطرات شیرین تعریف می‌کند. تلخی‌ها فراموش می‌شوند و فقط لحظات خوب به یاد می‌مانند. دبیرستان و دانشگاه هم همین‌طور است؛ در زمان خودش محدودیت‌ها و سختی‌ها وجود دارد، اما بعدها فقط بخش‌های خوشایند تعریف می‌شوند. ما همیشه فقط یک نمای محدود از گذشته را به یاد می‌آوریم، نه همه واقعیت را.
این موضوع در ایران چه تفاوتی با سایر کشورها دارد؟
در ایران، به دلیل محدودیت‌های اجتماعی، این رجوع به گذشته پررنگ‌تر شده است. مثلا بعد از انقلاب اسلامی، پس از فروکش کردن آن احساسات انقلابی و جنگ، یادآوری گذشته برای بعضی‌ها تبدیل به نوستالژی شد و تبلیغ آن برای مشتری جذاب.
برندها چگونه از این مسئله استفاده می‌کنند؟
برندهایی هستند که ریشه‌شان به ۸۰ سال قبل برمی‌گردد. آن‌ها وقتی از آغاز خودشان می‌گویند، بیشتر برش‌های خوشایند گذشته را نشان می‌دهند، نه همه واقعیت را. مثلاً در همان زمان پیش از انقلاب، بیشتر روستاهای ایران حتی برق نداشتند، خیلی‌ها جاده یا ماشین نداشتند. اما این بخش‌ها در تبلیغات دیده نمی‌شود. برندها فقط یک تصویر یا اسلاید زیبا از تاریخ به ما نشان می‌دهند؛ مثل همان خاطراتی که یک پدر از سربازی برای فرزندانش تعریف می‌کند و بیشتر جنبه شیرین دارد.
آن‌طور که از گفته‌های این جامعه‌شناس برمی‌آید، نوستالژی یک امر طبیعی و جهانی است، اما در ایران به دلیل تجربه‌های خاص اجتماعی و برخی محدودیت‌ها، نمود بیشتری پیدا کرده. برندها و رسانه‌ها هم با انتخاب بخش‌های دلپذیر گذشته، این حس جمعی را تقویت می‌کنند و به نفع خودشان به کار می‌گیرند.
