ساخت فیلم در بحران/ نگاه انسانی و صداقت برای ساخت مستند در جنگ

 در آخرین روز از نوزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت نشست «فیلمسازی در شرایط بحران» برگزار شد.

مستندسازی در بحران با شرایط مرسوم قابل اجرا نیست

امین قدمی‌، مستندساز در این نشست گفت: در بحران مستندسازی با شرایط مرسوم قابل اجرا نیست. در فضای مستندسازی بحران حتی شاید فرصت فکر کردن هم نداشته باشیم.

او افزود: اینکه در بحران وقتی دوربین را روشن کردیم چه انتخابی داشته باشیم، اهمیت ویژه دارد.

او با بیان اینکه در انفجار میدان تجریش در جنگ ۱۲ روزه بودم، ادامه داد: با دوربین بزرگ نتوانستم فیلم بگیرم. با گوشی فیلم گرفتم. یک نفر فریاد زد که فیلم نگیر من هم گفتم مستندساز هستم. به این فکر می‌کردم که چه تصوری از مستندسازی دارد. 

قدمی افزود: بعد از آن دیدم نمی‌توانم فیلم بگیرم؛ با خودم گفتم حداقل همه چیز را خوب ببین. در همان شرایط تک تک سوژه‌هایی که می‌توانست هر کدام یک فیلم باشد را از نظر می‌گذارندم.  با خودم می‌گفتم کدام سوژه مهم‌تر است و فردا کدام اهمیت بیشتری خواهد داشت.

اولین تلاش فیلمساز فلسطینی حفظ جان است تا بتواند پروژه را ادامه دهد

رشید مشهراوی، مستندساز فلسطینی، نیز در این نشست گفت: بزرگترین بحران ما در فلسطین رژیم صهیونیستی است. تفاوت ما با بقیه کشورها این است که در سایر کشورها دوربین را برمی‌دارند و دنبال بحران می‌روند. اما ما در فلسطین خودمان هدف هستیم. پس اولین هدف می‌شود نجات جان. اولین تلاش ما حفظ جانمان است که بتوانیم پروژه را ادامه دهیم.

او با بیان اینکه در ۱۹۸۷ اولین فیلم را ساختم و در آن هم کارگردان بودم و هم فیلمبردار، ادامه داد: در آن زمان دوربین‌ها بزرگ بود و برای صدا بیسیمی به دستگاهی وصل می‌شد که کار را سخت و حرکت را کند می‌کرد.

مشهراوی افزود: گاهی دوربین را مقابل صورتم می‌گرفتم که خودم را حفظ کنم. به یاد دارم که یکبار با مهندس صدا پشت جدول ۲۰ سانتی‌متری پناه گرفتیم.

این مستندساز فلسطینی افزود: در آن مقطع شخصیت و رویدادی مهم بود که در قلب ماجرا باشد. ما در شرایط آرامی نیستیم که سوژه انتخاب کنیم. ما در یک درگیری بزرگ هستیم که من خودم را به رویداد می سپارم. به اعتقاد من اول رویداد و بعد موضوع آن رویداد اهمیت دارد.

اولین موضوع مهم در بحران دور کردن خود از مفهوم قومیت است

او افزود: در ساخت مستند ابتدا هدف باید مشخص شود و از طرفی لازم است داستانی را حفظ و برای آیندگان بازگو کنم. اولین موضوع مهم در بحران دور کردن خود از مفهوم قومیت است.

مشهراوی گفت: شاید در بحران صدها شهید داشته باشیم اما امروز برای من افرادی که زنده می‌مانند اهمیت دارند. مرگ برای مرده‌ها دردناک نیست، بلکه برای زنده‌ها دردناک است. من در سوریه و عراق و خیلی جاها بودم و از ماجرای هفت اکتبر ۳۲ فیلم ساختم.

او  افزود: پیشنهاد من این است که نباید برای مستندساز محدودیت بودجه اهمیت داشته باشد؛ در مقابل اگر شخص با استعداد باشد و سینمایی فکر کند بدون امکانات هم می تواند فیلم خوب بسازد.

مستندساز فلسطینی ادامه داد: فیلم هایی که ساختم به جشنواره‌ کن و اسکار راه یافت و با کمترین امکانات ساخته شد.

فیلمسازی که با صداقت سخن می‌گوید پیامش در تمام جهان شنیده می‌شود

مشهراوی به ساخت فیلمی از خود اشاره کرد و گفت: شرایط برای راوی مانند افرادی است که درگیر جنگ هستند و به همین دلیل نقطه، سفر بود.

او افزود: مهم‌ترین سوال من این بود که مستند قرار است چه چیزی اضافه کند و چه نقشی داشته باشد. همیشه در اعماق وجودم به تاثیر سینما اعتقاد داشتم و به همین دلیل سراغ داستان‌های ناگفته رفتم. 

او افزود: روزی که اسرائیل، ۵۰۰ فلسطینی را کشت و در خبر فقط یک عدد را مطرح کرد، ما در سینما این اعداد را به افراد، آرزوها و زندگی ها تبدیل کردیم.

او به تجربه «می مصری» مستندساز برجسته فلسطینی اشاره کرد و گفت: در فیلم «سه هزار شب» تجربه زنان در زندان‌های اسرائیل را ساختم.

داور نوزدهمین جشنواره سینماحقیقت معتقد است: فیلمسازی که با صداقت سخن می‌گوید پیامش در تمام جهان شنیده می‌شود.

تک تک انسان‌ها در بحران سوژه هستند

محسن اسلام زاده، مستندساز، در این نشست در خصوص ساخت مستند در بحران گفت: ۱۲ روز از آنچه غزه در ۷۰ سال تجربه کرد را تجربه کردیم و آنجا وسط بحران تک تک انسان‌ها سوژه هستند. به شخصه اگر وسط رویداد باشم برایم پایان فیلمم است. چند نفر را دنبال می‌کنم و وارد زندگی‌ آنها می‌شوم.

او افزود: مشکل من به عنوان مستندساز با بودجه محدود این است که فرصت کوتاهی برای ساخت فیلم دارم و نمی‌توانم مدت طولانی در کرانه باختری باشم. سوال این است که در چنین شرایطی چگونه می‌توان فیلم ساخت.

اسلام‌زاده با بیان این موضوع که وقتی به عنوان مستندساز غیربومی به شرایط بحران وارد می‌شویم بهترین فرمول فیلمسازی چیست، ادامه داد: به دلیل محدودیت‌ها بیشتر به سمت ساخت سفرنامه رفتم و خودم راوی فیلم‌ها شدم.

او گفت: در سفرم به لبنان بسیار دنبال سوژه گشتم اما در نهایت یک پدر و پسر را پیدا کردم که پدر به خاطر پرنده‌هایش روستا را رها نمی‌کرد و روبه‌روی پایگاه اسرائیل بودند. ۱۳ روز با آنها بودم ‌که در نهایت خانه‌شان به آتش کشیده شد.

او معتقد است: اسرائیلی‌ها جنگ رسانه‌ای را باختند. 

اسلام زاده افزود: توصیه پیشکسوتان این است که در زمینی که نمی‌شناسی آنجا فیلم نساز. من کارگردان اگر جایی را نشناسم فیلمم یک گزارش خبری می‌شود.

او افزود: در لبنان فیلمی از پهپاد‌ها ساختم به اسم «ام‌کامل». در نقد و بررسی آن در لبنان عنوان می‌کردند که اصلی ترین ویژگی فیلم راستگویی آن است.

این مستندساز گفت: ما هر وقت می‌رویم جنگ به دنبال آدم‌هایی هستیم که حرفی برای گفتن دارند.

شعار در جهان اهمیت ندارد

مشهراوی در بخش دیگری از این نشست به رعایت زبان و ایده سینمایی اشاره کرد و گفت: شعار در جهان اهمیت ندارد. من یک سوژه انتخاب می‌کنم و به سراغ آن می‌روم. به عنوان مثال کسی که گرسنگی می‌کشد روزی هزاران بار می‌میرد. این سوژه از فردی که مرده است اهمیت بیشتری دارد. ممکن است کسی جمله‌ای به شما بگوید که به یک درگاه بزرگ تبدیل می‌شود.

او افزود: یک نفر در فلسطین گفت من دیگر از مرگ نمی‌ترسم، از زندگی می‌ترسم و خود این موضوع برای من یک سوژه بود. یک سوژه دیگر ماجرای فردی بود که عاشق دختری شده بود که زیر آوار بود و نتوانسته بودند او را خارج کنند. برایم سوال بود که اگر عشق بمیرد چه چیزی اهمیت دارد. اگر ما سینماگران هم در مورد این صحبت نکنیم دیگر چه کسی می‌خواهد اهمیت بدهد. این سوژه تبدیل به فیلم «جاد و ناتالی» شد. برای اینکه این دو تصمیم گرفته بودند بعد از ازدواج اسم پسرشان را جاد و دخترشان را ناتالی بگذارند.

او افزود: هدف ما مستند کردن مردن نیست بلکه امید دادن و انگیزه دادن برای زندگی است. ما چیزی برای فیلمبرداری نداشتیم جز یک جوان عاشق و یک حس.

مستندساز فلسطینی افزود: قبل از رسیدن به فیلمبرداری من و کارگردان در غزه به اسم فیلم اجماع کردیم و ایده این شد که در روز بارانی پسر به کنار محل کشته شدن دختر برود و ماجرا شروع شود.

او ادامه داد: داستان ما در مورد بمباران و جنگ نبود و وارد سیاست نشدیم بلکه سراغ انسان بی‌گناهی رفتیم که همه چیز خود را از دست می‌دهد.

مشهراوی بزرگترین چالش فعالیت حرفه‌ای خود را تشریح اهمیت سینما در چین شرایط حساسی دانست و افزود: افرادی که اولویتشان تامین غذا و سرپناه است به سینما اهمیت نمی‌دهند اما قانعشان کردم که در این مسیر ماندگار شویم.

او اضافه کرد: من وقتی روایت می‌کنم نمی گویم فلسطینی، ایرانی یا هر جای دیگر بلکه انسان را بیان می‌کنم. مساله‌ای اگر انسانی مطرح شود همه در آن مشترک هستیم. همین اتفاق غزه در ایران در ۱۲ روز اتفاق افتاد. همان تجربه‌ها را ایرانی‌ها هم داشتند و می‌توانند از آن فیلم بسازند.

او با بیان اینکه هر کارگردانی زبان و ایده‌های خود را دارد، اضافه کرد: به عنوان مثال سوژه‌ای داشتیم که نمی‌توانستیم آن را بسازیم به همین دلیل از عروسک‌ها استفاده کردیم یا فیلمی داشتیم که تماما نقاشی بود. فیلم  جدیدی هم داریم که بر اساس صدای ضبط شده از کودکان ساخته می‌شود و برای جلوگیری از مرگ کودکان سعی می‌کند کودکان را به انیمیشن تبدیل کند.

مشهراوی معتقد است: سینما ابزار خطرناکی است که نمی‌توانیم به خوبی از آن استفاده کنیم و یک تجربه لایتناهی است. در واقع فرمول خاصی برای فیلم موفق نداریم و باید به قلب آن برویم و انجام دهیم. فرمول اصلی داشتن صداقت است. من اول سینمایی و بعد یک فلسطینی هستم.

نوزدهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت روز سه‌شنبه 25 آذر با برگزاری مراسم اختتامیه در تالار وحدت به پایان می‌رسد.