روایتی از یک داستان حقیقی با مستند «یک شب که بارون اومد»

رضا خانلری کارگردان مستند کوتاه «یک شب که بارون اومد …» در گفتگو درباره داستان این فیلم گفت: بیش از پنجاه سال پیش، یکی از اساتید برجسته سینمای ایران کامران شیردل، مستندی با عنوان «اون شب که بارون اومد» ساخت که در آن روایت می‌شود نوجوانی، جان مسافران یک قطار را نجات می‌دهد. ما در «یک شب که بارون اومد …» نیز به همین قصه پرداختیم اما این فیلم یک تفاوتی اساسی با مستند شیردل دارد؛ ما بر این باور بودیم که ماهیت سینما پرداختن به حقیقت است و متأسفانه در فیلم آقای شیردل به طور غیرعمد، یک نفر زیر سوال می‌رود اما در این فیلم، سعی کردیم این نکته را که در مستند کامران شیردل به اشتباه منتقل شده بود، اصلاح و این بخش از حقیقت را تکمیل کنیم.

او افزود: در تمام طول فیلم چهره این فرد نشان داده نمی‌شود در حالی که در فیلم آقای شیردل او به اشتباه دیوانه خطاب می‌شود. تلاش ما این بود که این سوءتعبیر را در «یک شب که بارون اومد …» تصحیح کنیم.

خانلری درباره روند شکل‌گیری این مستند یادآور شد: من در دانشگاه تدریس می‌کنم و در طول ترم، مستند «اون شب که بارون اومد» را درس می‌دهم. یکی از دانشجویانم پس از دیدن این فیلم، اطلاع داشت که روستایی که در فیلم وجود دارد کجاست و واسطه‌ای برای ارتباط با آن روستا شد و پس از بررسی لوکیشن‌های روستای لاملنگ متوجه شدم فردی که در فیلم کامران شیردل دیوانه خطاب شده بود، در حقیقت دیوانه نبوده است. این همان نکته‌ای بود که سعی کردم در فیلمم اصلاح کنم. فیلم آقای شیردل اثری بسیار مهم و ارزشمند است که به دلیل نقد شرایط اجتماعی دوران پهلوی، در زمان شاه توسط ساواک توقیف شد و اجازه اکران پیدا نکرد. اغلب علاقه‌مندان سینما پس از انقلاب موفق به دیدن این فیلم شدند.

او در ادامه درباره ویژگی‌های فرمی، این مستند کوتاه توضیح داد: در فیلم «یک شب که بارون اومد …» از نمادپردازی استفاده کردیم تا مفاهیم پنهان را به مخاطب منتقل کنیم. همچنین از صدای نصرت کریمی، راوی فیلم «اون شب که بارون اومد» در قالب نریشن بهره بردیم و صدای افرادی را که در فیلم آقای شیردل حضور داشتند نیز روی تصاویر جدید به کار گرفتیم.

او افزود: تمامی اهالی روستای لاملنگ در نزدیکی گرگان همچنان درباره حقیقت ماجرای فیلم آقای شیردل دچار تضاد و تناقض هستند و هرکدام روایت متفاوتی ارائه می‌دهند. من «اون شب که بارون اومد» را یکی از چند فیلم برتر تاریخ مستند ایران می‌دانم. در فیلم من موضوع قضاوت، محور اصلی اثر است که از یک تجربه شخصی در زندگی‌ام نشأت گرفته است.

این کارگردان درباره توجه خود به فرم در آثارش توضیح داد: در تمام آثارم به فرم اهمیت زیادی می‌دهم و برایم مهم است که با فرم و گرافیک، پیامم را منتقل کنم. فیلم «یک شب که بارون اومد …» از لحاظ فرمی به‌روز شده است. اگر به فرم و روایت آقای شیردل وفادار می‌ماندم، این فیلم دیگر اثر من محسوب نمی‌شد.

خانلری در ادامه با انتقاد از وضعیت آموزش سینما در دانشگاه‌ها، عنوان کرد: با وجود دانشگاه‌های سینمایی، سرفصل‌های آموزشی به‌روز نیستند و بسیاری از دروس باید اصلاح شود. متأسفانه در دانشگاه‌های معتبر مانند دانشگاه تهران هم استادانی با مدارک غیرمرتبط، چون مدرک زبان، به تدریس سینما مشغول هستند. این مسئله به کیفیت آموزش لطمه زده است. سینما نیازمند آموزش دقیق، مشخص و تمرین مداوم است زیرا زبان سینما زبان بسیار قدرتمندی است و باید با جدیت به آن پرداخته شود.

او درباره اهمیت سینمای مستند افزود: آغاز سینما با مستند بوده و هرچقدر در سینمای مستند پیشرفت کنیم، در سینمای داستانی هم موفق‌تر خواهیم بود. ما باید ادای دینی به دوره دوم مستندسازی کنیم. مستند ایرانی از ۱۳۳۸ تا ۱۳۵۷ شاهد پیشرفت‌های خوبی بود و فیلم‌هایی چون «ریتم»، «گود مقدس»، «یا ضامن آهو» و یا آثار ابراهیم گلستان و … ساخته شدند که به نظر من این دسته از آثار سبب شدند تا بهترین دوره سینمای ایران شکل بگیرد. از سال ۱۳۵۷ و با حضور چهره‌هایی چون شهید آوینی، بازهم پیشرفت‌های قابل توجهی در مستندسازی داشتیم و پس از دهه ۸۰ نیز اتفاقات خوبی رقم خورد. اما نبود مدیریت صحیح و توجه کافی باعث شده بسیاری از این آثار دیده نشوند.

خانلری با تأکید بر لزوم سرمایه‌گذاری در حوزه مستند تصریح کرد: مستند می‌تواند پایه‌های فرهنگی کشور را شکل دهد. پیش از دوران کرونا، تلویزیون رشد خوبی در زمینه نمایش مستند داشت اما متأسفانه این روند بعد از کرونا متوقف شد. در حالی که ما جشنواره‌های متعددی داریم اما همچنان سینمای مستند مظلوم واقع شده و اکران مناسبی ندارد.

او یادآور شد: در سینمای مستند می‌توان با مخاطب صادقانه سخن گفت، اما درک درستی از این ظرفیت وجود ندارد. مسئولان می‌توانند با تکیه بر قدرت مستند، به یک انقلاب فرهنگی دست یابند. در کشور ما سالانه حدود ۲۰۰۰ فیلم کوتاه ساخته می‌شود که نشان‌دهنده پتانسیل بالای هنری مردم است. اما اگر این استعدادها درست هدایت نشوند، آثار مخرب تولید خواهند شد که به زیبایی‌شناسی سینما لطمه می‌زند.

خانلری در پایان از پروژه‌های هنری آتی خود، خبر داد و عنوان کرد: در حال حاضر در فصل دوم سریال «حکایت های کمال» به نویسندگی و کارگردانی قدرت‌الله صلح‌میرزایی و تهیه کنندگی محمود سلامیان به‌عنوان بازیگر و مشاور تدوین حضور دارم.

منبع: مهر