یک تصادف در کن

چند ماه قبل از آغاز انتشار اخبار رسمی جشنواره کن امسال، صحبت‌های زیادی درباره احتمال حضور فیلم‌های جدید فیلمسازان کنجکاوی‌برانگیز ایرانی در این دوره از فستیوال کن شنیده می‌شد.

در آن روزها سینمادوستان جهان منتظر رونمایی از فیلم‌های جدید فیلمسازانی مانند اصغر فرهادی و سعید روستایی در «کن 2025» بودند- که اولی بدون نام و نشان مشخصی داشت در نیویورک فیلمبرداری می‌شد و جدیدترین فیلم سعید روستایی هم با نام «زن و بچه» به خاطر حضور بازیگرانی مثل پریناز ایزدیار و لیلا حاتمی و پیمان معادی خیلی‌ها را کنجکاو کرده بود.

این دو فیلم، اما به «کن» نرسیدند- یا انتخاب نشدند. سینمای ایران ولی با این حال از «کن 2025» دور نماند و وقتی تیه‌ری فرمو از حضور فیلم جدید جعفر پناهی در دوره جاری این فستیوال خبر داد، سینمادوستان و سینماگران جهان یک‌بار دیگر متوجه شدند که حتی در روز و روزگاری که شکاف و اختلاف میان سینماگران رسمی و مستقل ایران بیشتر از همیشه شده، باز هم نمی‌توان سینمای ایران را از عرصه سینمای دنیا کنار گذاشت.

این اولین پیام حضور فیلم جدید جعفر پناهی در بخش مسابقه فستیوال کن امسال بود. فیلمسازی که در سال‌های اخیر با هر بار حضورش در فستیوال‌های مختلف به سینمادوستان جهان ثابت کرده که فیلمسازی در این دیار چه مصائبی دارد و فیلمساز- به خصوص فیلمسازان مستقل- چه هفت‌خوانی را برای هر فیلم باید پشت سر بگذارند.

فیلم جدید جعفر پناهی «تصادف» یا «یک تصادف» نام دارد- که مثل بیشتر فیلم‌های این فیلمساز توسط کمپانی MK2 «ام.کا2» پخش می‌شود و قرار است در بخش مسابقه فستیوال کن رونمایی شود.

یک فیلم رازآلود و پرمعما- که هم آن‌گونه که شنیده می‌شود روایت دنیایی معمایی و رازآلود است و هم فضایی که پیرامون تولید آن در ایران وجود داشته...

پناهی این فیلم را با همکاری کمپانی فرانسوی سازنده «آناتومی یک سقوط» تهیه کرده است. مراحل پس‌تولید فیلم هم در فرانسه طی شده است.

طرح داستانی فیلم اما تاکنون مکتوم بوده- و گروه سازنده فیلم نهایت تلاش‌شان را کرده‌اند چیزی درباره داستان و حتی بازیگران این فیلم در رسانه‌ها منتشر نشود. البته جز تنها و تنها یک عکس و البته یک خلاصه داستان تک‌خطی: «یک تصادف کوچک که پیامدهای عظیمی به دنبال خواهد داشت». خلاصه‌ای که نه تنها چیزی از ابهامی که فیلم «تصادف» را احاطه کرده، نمی‌کاهد، بلکه حتی بیراه نیست اگر بگوییم که این خلاصه داستان خود یکی از عوامل ایجاد فضای رازآلود و مبهمی است که پیرامون فیلم جدید جعفر پناهی به وجود آمده است. مثل تنها عکسی که تاکنون در ارتباط با این فیلم منتشر شده و عروس و دامادی جوان را در یک کویر خشک و سوزان، پشت یک ون مسافرتی نشان می‌دهد...

جشنواره سینمایی کن که با هر متر و معیاری بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین فستیوال سینمایی دنیا به شمار می‌آید که ستارگان دنیای سینما برای حضور در آن سرودست می‌شکنند؛ امسال در تبلیغات پرشماری که درباره حضور بزرگان و ستارگان دنیای سینما در این شهر کوچک ساحلی داشته، روی نام جعفر پناهی هم مانورهای زیادی داده است.

به هر حال فارغ از این‌که جعفر پناهی یا فیلم‌هایش را دوست داشته باشیم یا نه؛ نمی‌توان کتمان کرد که این فیلمساز یکی از مهم‌ترین و البته یکی از کنجکاوی‌برانگیزترین فیلمسازان سینمای غیررسمی و غیرتجاری جهان به حساب می‌آید. فیلمسازی که با آثار متنوع و جذابش جوایز پرشماری در نقاط مختلف جهان به دست آورده است- که از جمله می‌توان به شیر طلایی جشنواره ونیز، خرس طلایی و نقره‌ای برلین و البته جوایزی از جشنواره کن اشاره کرد.

با این حال مهم‌ترین دلیل احترام و اعتبار این سینماگر در دنیای سینما استمرار و تداومی است که او در سال‌های اخیر در کارش داشته است. به‌خصوص که او در تمام سال‌های اخیر با محدودیت‌های زیادی مواجه بوده و تمام شش فیلم اخیرش را در عین محدودیت ساخته است.

این داستان را البته می‌توان این‌گونه هم روایت کرد که جعفر پناهی که در دوران فعالیت رسمی‌اش در نزدیک به دو دهه فعالیت پنج فیلم «بادکنک سفید» «آینه»، «دایره»، «طلای سرخ» و «آفساید» را ساخته بود، بعد از مواجهه با ممنوعیت نه تنها فعالیت‌های سینمایی‌اش را متوقف نکرده، بلکه حتی پرکارتر هم شده است.

او در سال‌های ممنوع‌الکاری «این فیلم نیست»، «پرده»، «تاکسی»، «سه‌رخ»، «سال طوفان ابدی» و «خرس نیست» را جلوی دوربین برده است- که با هر متر و معیاری شگفت‌انگیز است.

او در این فاصله با «این فیلم نیست» در جشنواره کن حضور یافته و نامزد اسکار شده؛

با «پرده» در جشنوارهٔ فیلم برلین خرس نقره‌ای بهترین فیلم‌نامه را برنده شده؛

با «تاکسی» خرس طلای جشنواره بین‌المللی فیلم برلین را به دست آورده؛

با «سه‌رخ» نخل طلایی بهترین فیلمنامه جشنواره بین‌المللی فیلم کن را دریافت کرده؛

و با «خرس نیست» هم جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره برلین را برنده شده است.

دستاوردهایی بی‌نظیر برای فیلمسازی که در این سال‌ها هیچ‌گاه آزادانه موفق به فیلمسازی نشده است. البته بسیاری از منتقدان هم موفقیت‌هایش را به همین دلیل می‌دانند و بر این باورند که پناهی اگر آزادانه فیلم می‌ساخت، آزادانه هم مورد ارزیابی و قضاوت قرار می‌گرفت و در آن صورت، بی‌تردید، قادر به این یکه‌تازی شگفت‌انگیز در جشنواره‌های سینمایی نمی‌شد...

جعفر پناهی آخرین بار در سال 2021 با مستند «سال طوفان ابدی» در فستیوال کن حضور داشت. او البته در سال 2018 هم با فیلم «سه‌رخ» جایزه بهترین فیلمنامه را در این رقابت برنده شده بود.

او که در ده- دوازده سال اخیر با دشواری‌های فراوانی فیلم ساخته؛ هیچ‌گاه خودش در نمایش فیلم‌هایش در هیچ‌کدام از جشنواره‌های سال‌های اخیر حضور نداشته است. البته جز آوریل 2023- که پناهی موفق به یک سفر کوتاه به فرانسه شد. برای همین حتی الان هم که چند روزی بیشتر به نمایش فیلم «تصادف» در جشنواره کن باقی نمانده، معلوم نیست این هنرمند مولف ایرانی قادر به حضور در روز نمایش فیلمش در این جشنواره خواهد بود یا نه.

رسانه‌های سینمایی از قبیل هالیوودریپورتر و ورایتی، اما، این احتمال را رد نمی‌کنند.