دست اروپا روی ماشه!

بنا بر این توافقی که دوشنبه انجام شده بوده و اکنون فاش شده است، اگر ایران تا پایان این فرصت یعنی 31 آگوست (9 شهریورماه) نتواند به توافقی با غرب دست‌یابد تروئیکای اروپایی فعالیت خود را برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن همه تحریم‌های سازمان‌ملل در سال‌های پیش از 2015 که برجام به امضا رسید را آغاز می‌کند و این پرونده را به شورای امنیت می‌فرستد. در شورای امنیت نیز چین و روسیه نخواهند توانست با حق وتو به یاری ایران بیایند زیرا طراحی مکانیسم ماشه به گونه‌ای است که این اجازه را به آنها نمی‌دهد. براساس این سازوکار اگر یکی از طرف‌های برجام (ایران یا کشورهای ۱+۵) تعهدات اساسی را نقض کند، یکی یا دیگران می‌توانند موضوع را به کمیسیون مشترک ارجاع دهد و اگر مسئله حل نشود، موضوع به شورای امنیت ارجاع می‌شود. در شورای امنیت قطعنامه‌ای برای ادامه تعلیق تحریم‌ها پیشنهاد می‌شود. اگر این قطعنامه رأی نیاورد (به هر دلیلی از جمله وتوی یکی از اعضای دائم) تحریم‌های پیشین سازمان ملل به‌طور خودکار بازمی‌گردند. این فرآیند به‌گونه‌ای طراحی شده که وتو به نفع بازگرداندن تحریم‌ها عمل می‌کند نه جلوگیری از آن.

برای مثال اگر چین یا روسیه بخواهند از بازگشت تحریم‌ها جلوگیری کنند باید قطعنامه‌ای برای ادامه تعلیق تحریم‌ها تصویب کنند اما هر یک از اعضای دائم شورای امنیت (آمریکا، بریتانیا، فرانسه) می‌توانند این قطعنامه را وتو کنند که منجر به فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها می‌شود. به عبارت دیگر وتوی چین و روسیه نمی‌تواند مانع بازگشت تحریم‌ها شود، زیرا مکانیسم ماشه به‌گونه‌ای است که عدم تصویب قطعنامه تعلیق تحریم‌ها (حتی با وتو) به معنای بازگشت خودکار تحریم‌هاست.

چرا اول سپتامبر؟

اروپایی‌ها با تعیین این مهلت زمانی و اعمال فشار در نظر دارند ایران را مجبور کنند، ضمن از سر گیری همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از خطوط قرمز خود عبور کرده و در کنار پذیرش به صفر رساندن غنی سازی خود اورانیوم‌های غنی شده‌ای را که گفته می‌شود بیش از 400 کیلوگرم است، تحویل دهد.

اکسیوس در این باره نوشت، آمریکا و تروئیکای اروپایی در تعیین مهلت زمانی به این نکته توجه داشته‌اند و با در نظر گرفتن اینکه پروسه اداری فعال سازی این بند 30 روز به طول خواهد انجامید، اول سپتامبر را برای کلید زدن این روند انتخاب کرده‌اند تا بیشترین فرصت را به ایران برای انجام آنچه که آنها می‌خواهند، داده باشند. آمریکا و تروئیکای اروپایی معتقدند این زمانبندی می‌تواند بیشترین فشار را بر تهران وارد کند تا با دیپلماسی کار را به پیش ببرد. اما ایران هم در قبال چنین تهدیدهایی دست و پا بسته نیست و اعلام کرده است، بازگرداندن تحریم‌ها مبنای قانونی ندارد و اگر اروپا دست به چنین اقدامی زند باید منتظر واکنش ایران باشد.

اما ایران چه ابزاری برای مقابله با مکانیسم ماشه در اختیار دارد؟

پاسخ‌های احتمالی ایران به مکانیسم ماشه

خروج از ان‌پی‌تی: پیش از هر چیز ایران که فعلا همکاری خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را محدود کرده‌ است، می‌تواند خروج خود از ان‌پی‌تی را قطعی کرده و همکاری خود با آژانس را پایان بخشد اما ایران فعلاً تاکید کرده تمایلی به خروج از ان‌پی‌تی ندارد و نمی‌خواهد از چنین گزینه‌ای استفاده کند.

تقویت ائتلاف با چین و روسیه: ایران همچنین باتوجه به رقابت‌های بین‌المللی می‌تواند روابط اقتصادی و استراتژیک خود با چین و روسیه را تقویت کند تا از حمایت سیاسی و اقتصادی آنها بهره‌مند شود.

شکایت به نهادهای بین‌المللی: ایران می‌تواند با ارجاع موضوع به سازمان ملل یا دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) از طرف‌های مقابل خود شکایت کرده و دلایل خود را برای اینکه فعال‌سازی ماشه غیرقانونی است یا نقض تعهدات از سوی طرف‌های غربی (به‌ویژه آمریکا) و پاره کردن برجام بوده که باعث رفتارهای متقابل ایران شده، به نبرد با مکانیسم ماشه برود.

افزایش غنی‌سازی اورانیوم: ایران می‌تواند با خروج از ان‌پی‌تی بر فرض آسیب ندیدن تاسیسات هسته‌ای در حمله آمریکا به این تاسیسات فعالیت‌های غنی‌سازی خود را بالا برده و سطح غنی‌سازی اورانیوم را به درصدهای بالاتر یعنی حتی تا 90 درصد افزایش دهد. البته این اقدام هرچند می‌تواند نمایش قدرتی در مذاکرات احتمالی آتی باشد اما خطراتی از قبیل واکنش نظامی اسرائیل و آمریکا را هم در پی دارد.

بستن تنگه هرمز: ایران همچنین می‌تواند با تهدید به بستن تنگه هرمز یا ایجاد اختلال در مسیرهای کشتیرانی، فشار اقتصادی بر بازار جهانی نفت وارد کند. این اقدام می‌تواند قیمت انرژی را افزایش داده و با فشاری که بر اقتصاد جهانی می‌آورد، قدرت‌ها را به دردسر اندازد. با این حال این گزینه حداقل فعلًا جایی در گزینه‌های احتمالی ایران ندارد.