عادی سازی روابط عربستان با اسرائیل، شاید وقتی دیگر

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، پیش از این دیدار امیدوار بود باتوجه به نقشی که در توافق آتش‌بس حماس و اسرائیل داشته است و البته در کنار آن کمک‌های شخص او به عربستان برای دریافت جنگنده‌های پیشرفته (که البته مشخص شده توانایی‌های آن برای این کشور محدود خواهد بود)، محمدبن سلمان خواسته او برای عادی سازی روابط با تل‌آویو را براحتی بپذیرد اما این اتفاق نیفتاد و بن‌سلمان محکم مقابل این خواسته ایستاد و به ترامپ اعلام کرد، جامعه عربستان در حال حاضر آمادگی چنین چیزی را ندارد. با این حال به او وعده داد شاید روزی عربستان بتواند چنین اقدامی را انجام دهد.

همان طور که دانیل تستر، تحلیلگر انگلیسی، در میدل‌ایست آی نوشته است، آنچه محمدبن سلمان گفته است، پُر بیراه نیست و در واقع مساله‌ای است که نه فقط در عربستان که در بین مردم همه کشورهای منطقه وجود دارد.

برخلاف دوره نخست ریاست جمهوری دونالد ترامپ که امارات و بحرین (در سپتامبر 2020)، مراکش (در دسامبر 2020) و سودان (در ژانویه 2021) به‌راحتی و بدون کمترین مشکلی در جوامع خود توانستند عادی‌سازی با اسرائیل را کلید بزنند، اکنون انجام این کار در عربستان و سایر کشورهای عربی امری بسیار سخت است. علت آن نیز رفتارهای تهاجمی اسرائیل در دو سال گذشته، شامل نسل‌کشی در غزه، جنگ علیه لبنان، حملات پراکنده به کشورهای یمن، سوریه، ایران و قطر است. این اقدامات خشونت‌بار باعث خشم ملت‌های عرب شده است.

حاکمیت عربستان نیز که از وجود چنین فضایی آگاه است، در یک بازی دوطرفه عادی‌سازی روابط با اسرائیل را به تشکیل کشور فلسطین گره زده و تاکید کرده، تا زمانی که نتانیاهو در ساختمان نخست وزیری اسرائیل وجود دارد، چنین امکانی وجود نخواهد داشت.

با این حال همین جملات کوتاه عربستان و شرط‌هایی که برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل گذاشته، نشان‌دهنده احتمال به وقوع پیوستن آن وجود دارد و فقط ممکن است، انتظار ترامپ برای آن طولانی مدت باشد. این چیزی است که عماد عنان، تحلیلگر عرب، به آن اشاره کرده و نوشته است، با توجه به چشم‌انداز کنونی امید ترامپ برای توافق عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل در کوتاه مدت، بیشتر آرمانی به نظر می‌رسد تا واقع‌بینانه. زیرا همزمانی موانع سیاسی، امنیتی و اجتماعی باعث می‌شود عربستان حتی اگر بخواهد نتواند عادی‌سازی روابط با اسرائیل را در کوتاه مدت رقم بزند.

با این حال، این به آن معنا نیست که پرونده عادی‌سازی بسته شده باشد. در واقع هر دو طرف ارزش استراتژیک باز نگه داشتن درها و انتظار برای شرایط مطلوب‌تر را می‌دانند و ترجیح می‌دهند، این کار را در فرصت مناسب انجام دهند. هرچند این تاخیر به طور قطع مورد علاقه ترامپ نیست اما حتی او هم یک عادی‌سازی تدریجی را به لغو کامل آن ترجیح می‌دهد. ضمن اینکه این رویکرد مانع از مسائل مناقشه‌برانگیز شده و در عین حال دستاوردهای ملموسی برای هر دو طرف به همراه خواهد داشت.

هم عربستان و هم آمریکا می‌دانند که در پرتو چنین چیزی است که می‌توانند همکاری‌های اطلاعاتی - امنیتی پنهان را بی‌سروصدا گسترش داد. در کنار آن طی این مدت مشارکت‌های فناوری، پروژه‌های ادغام اقتصادی  مانند کریدور هند-خاورمیانه-اروپا می‌تواند همکاری کارکردی با منافع متقابل بالا را تقویت کند.

این مسیر عمل‌گرایانه با سبک معامله‌گرایانه ترامپ کاملا همسو است در این مسیر به همکاری‌های کم‌حاشیه و پربازده اهمیت بیشتری داده خواهد شد تا اقدامات سیاسی آشکاری که بیانیه‌هایی سیاسی در برخواهد داشت. بویژه که در حال حاضر عادی‌سازی برای هر سه طرف بیش از اینکه یک هدف باشد، ابزار است.