وقتی نفس تنگ می‌شود
طوفان گسترده‌ی گرد و غبار، یک بحران زیست‌محیطی تکرار شونده است که هر ساله استان‌های متعددی را تهدید می‌کند. این ذرات آلوده به علت ریز بودن و کوچکی اندازه، به آسانی وارد بدن انسان می‌شود و سلامت عمومی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
تعطیلی ادارات و مدارس، نفسی که به سختی بالا می‌آید، هوایی پر از ریزگردهای آلوده که از بیابان‌های عربستان، عراق، اردن و سوریه وارد شده‌اند، کاهش دید افق و اختلال در زندگی روزمره، وضعیت این روزهای استان‌های متعدد ایران است؛ وضعیتی که نه امروز، بلکه سال‌های سال است این استان‌ها را تهدید می‌کند و سلامت عمومی را به خطر می‌اندازد.
در روزهای اخیر ورود این ریزگردها استان‌هایی مانند خوزستان، ایلام، لرستان، کرمانشاه، کردستان، همدان و بوشهر را تحت تاثیر قرار داده و برخی استان‌ها را به تعطیلی کشانده است.
به گفته علی طاهر سارایی، معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان ایلام، مقدار غلظت گرد و غبار در ایلام به بیش از ۳۶ برابر حد مجاز و در شهرستان‌های مهران و دهلران هم به افزون بر ۴۰ برابر حد مجاز رسیده و همین موضوع در روز سه‌شنبه بیست و ششم فروردین ماه، استان ایلام را به حالت کاملاً تعطیل درآورد.
این ذرات آلوده به علت ریز بودن و کوچکی اندازه، به آسانی وارد بدن انسان می‌شود و روی بافت‌های ریه می‌نشیند و باعث آزار و آسیب جدی کسانی می‌شود که در معرض این هوای آلوده قرار می‌گیرند.
افزایش خشکسالی به شدت طوفان‌های ریزگرد دامن زد
تاریخچه این ریزگردها به دهه هفتاد، با کاهش بارندگی، گسترش بیابان و خشکسالی روزافزون کشورهای عراق و سوریه آغاز شد. اما در دهه 80 بود که این ریزگردها به شکل گسترده‌ای، راه خود را به ایران باز کردند و استان‌های مرزی را تحت تأثیر قرار دادند.
در دهه‌ی 90 و با خشک شدن تالاب‌هایی همانند «حبانیه»، «رزه» و «هورالحمار» شدت این ریزگردها افزایش پیدا کرد و بعد از آن فاجعه خشک شدن تالاب «هورالعظیم»، به افزایش ورود این طوفان‌ها دامن زد.
خشکسالی، سدسازی‌های بی‌رویه و جنگ‌های داخلی میان عراق و سوریه، که منجر به رها کردن بسیاری از زمین‌های کشاورزی شد، آتشی بود که بر خرمن افتاد و ورود و شدت ریزگردها را روز به روز افزایش داد.
منشأ ریزگردها کجاست؟
بیابان‌های غرب عراق، سوریه و عربستان که دارای هیچ‌گونه پوشش گیاهی نیستند منشأ اصلی این ریزگردها هستند اما داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود و ما نه تنها با منشأ خارجی روبرو هستیم بلکه در داخل نیز زمین‌های کشاورزی رها شده در استان‌های ایلام، خوزستان و سیستان و بلوچستان بر شدت این طوفان‌ها می‌افزایند.
از سوی دیگر خشکسالی گسترده ایران و خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها، خود از مهمترین علل وجود ریزگردهای آلوده در آسمان استان‌های نوار مرزی ایلام است.
وضعیت رو به وخامت است
تاکنون برای برون‌رفت از این بحران زیست‌محیطی که ایران سال‌های سال است که با آن دست و پنجه نرم می‌کند راهکارهای مختلفی پیشنهاد و امتحان شده‌اند اما همچنان وضعیت همان است که بود و با شدت گرفتن خشکسالی در کشور، در آینده‌ای نزدیک شاهد وضعیت وخیم‌تری خواهیم بود همانطور که رئیس مرکز پیش‌بینی سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرده، این توده‌ی گردوغبار به زودی به تهران خواهد رسید.
راهکار چیست؟
ابتدایی‌ترین راهکار در چنین وضعیت بحرانی، تعطیلی ادارات و مدارس است اما این یک راهکار موقتی است و قطعاً در دراز مدت جوابگو نیست. حل این معضل، نیازمند راهکارهای بنیادین و برنامه‌ریزی های بلندمدت است؛ از جمله مهمترین این راهکارها، بیابان‌زدایی و افزایش پوشش گیاهی و تثبیت خاک است.
ایجاد منطقه حائل سبز برای جلوگیری از ورود ریزگردها در نقاط مرزی از جمله نکات مهمی است که متخصصان و مسئولین هم به آن اشاره کرده‌اند اما تاکنون فعالیت چشم‌گیری در این خصوص انجام نشده است.
پروفسور ایمینگ فنگ، استاد پایش بیابان‌زایی آکادمی جنگل شناسی چین، در حاشیه نشستی، با بیان اینکه جلوگیری از ورود گرد و غبار و سد کردن راه نفوذ ریزگردها شدنی است بیان کرده بود: «بعضی از کشورها کانون تولید ریزگرد هستند و برخی کشورها با اینکه منشا تولید نیستند اما از ورود گرد و غبار به داخل خاک خود تأثیر می‌پذیرند. یکی از راه‌های مقابله با پدیده گرد وغبار ابجاد دیوار یا فنس کشی در نوار مرزی و یا کاشت درختان و گیاهان است تا اثر این ریزگردها کاهش یابد.»
از آنجا که این پدیده فقط مربوط به ایران نیست و کشورهای همسایه هم در ایجاد آن دخیل هستند، نیازمند همکاری منطقه‌ای برای کنترل این ریزگردها هستیم. ایران با با پیوستن به نهادهای بین المللی می‌تواند شرایطی برای برون‌رفت از این وضعیت را فراهم آورد.
در این میان نیز می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق و بلندمدت از تجارب کشورهای دیگر در این زمینه استفاده کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به افزایش پوشش گیاهی برای تثبیت خاک و کاهش باد و حرک غبار، مدیریت منابع آب و آبیاری کارآمد، کاهش چرای بی‌رویه و ایجاد سدهای بادی و نرده‌های حفاظ اشاره کرد.
