دیپلماسی به وقت تهران
در آستانه مذاکرات رم، عراقچی به مسکو رفت، گروسی به تهران آمد و وزیر دفاع سعودی پیام پادشاه عربستان را به ایران آورد
روزنامه ایران در گزارشی نوشت:
رم امروز باردیگر کانون داغ تحرکات پشت پرده دیپلماتیک است؛ جایی که ایران و آمریکا بی آنکه رو در رو شوند با پیام‌هایی روشن در مذاکرات حضور می یابند تا گفت‌وگویی حساس و سرنوشت‌ساز را آغاز کنند. مذاکرات غیرمستقیم آغاز شده و تهران نشان داده که برای شکستن بن‌بست هسته‌ای همه گزینه‌های روی میز را فعال کرده است. اما همه مقاصد دیپلماتیک به رم نمی رسد. سفر روز پنجشنبه عراقچی به مسکو گامی در همین زمینه است. تهران با فشردن دست همکاری روسیه به دنبال تثبیت یک شراکت راهبردی فراتر از شعارهاست، همزمان میزبان گروسی بود تا معلوم شود بازتعریف روند تعامل خود با این نهاد نظارتی مهم در پرونده هسته‌ای را نیز جست‌وجو میکند. اما شاید چشمگیرترین رویداد، ورود یکی از ارشدترین فرماندهان نظامی عربستان سعودی به تهران باشد؛ سفر کم سابقه وزیر دفاع عربستان که در بالاترین سطح نظامی و سیاسی پیگیری شد و نشان داد دیپلماسی ایران تنها معطوف به شرق و غرب نیست بلکه به سمت جهان عرب و روسیه و چین به عنوان متحدانش نیز با جدیت پیش میرود. این مجموعه تحرکات، تصویری تازه از سیاست خارجی ایران را ترسیم میکند؛ دیپلماسی‌ای پویا و ترکیبی که می‌‌کوشد منافع ملی به شکل حداکثری تامین شود.
شروع مذاکره هسته‌ای با ابهام
درست زمانی که نگاه‌ها به مسقط معطوف بود، ناگهان رم بر صحنه دیپلماسی ظاهر شد تا شنبه‌ای متفاوت در پایتخت ایتالیا رقم بخورد؛ جایی که دومین دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، قرار است برگزار شود.
اما این صحنه تازه، با ابهام آغاز شد. اظهارات ضد و نقیض «استیو ویتکاف»، رئیس هیأت مذاکره‌کننده آمریکایی بعد از نشست هفته پیش عمان، فضای گفت‌وگوها را پیش از آغاز نشست امروز رم مبهم کرد. از «نه به سلاح هسته‌ای» به «نه به اصل غنی‌سازی»؛ چرخشی تند که بلافاصله از سوی تهران با واکنش مواجه شد. ایران هشدار داد که غنی‌سازی، خط قرمز بی‌چون و چرای آن است. اما ناگهان، پنجشنبه شب، باز هم موضع تازه‌ای از سوی دونالد ترامپ مطرح شد که قدری از تندی فضای جاری کاست. او گفت: «ما نمی‌خواهیم ایران را از صنعت یا سرزمینش محروم کنیم. فقط سلاح هسته‌ای نمی‌خواهیم.»
در همین حال «تامی بروس»، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم به صحنه آمد و گفت: «اگر قرار بود مذاکرات از طریق رسانه‌ها یا تلویزیون انجام شود، دیگر نیازی به سفر به رم در روز شنبه نبود.» این جمله که در عین تلاش برای نگه داشتن مسیر گفت‌وگو، شکافی معنادار میان مواضع رسمی و پیام‌های رسانه‌ای آمریکا را به نمایش می‌گذاشت، کافی بود تا رم دوباره شبیه میز مذاکره شود نه میدان تنش.
پیام «گروسی» به مذاکرات
در همین بزنگاه حساس، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران آمد؛ نه برای دیدار تشریفاتی، بلکه با مأموریتی واضح؛ ظاهراً مدیر کل آغاز گفت و گوهای غیر مستقیم تهران و واشنگتن را بهترین فرصت برای انجام ماموریت خود دیده بود. به همین دلیل هم تأکید کرد:«من در حال بررسی این هستم که آژانس چطور می‌تواند نقش یک پل میان ایران و آمریکا را ایفا کند. هدف ما کمک به دستیابی به نتایج مثبت است.» مدیر کل آژانس همچنین تأکید کرد: «این مسیر ساده نخواهد بود. بدون شک افرادی هستند که نمی‌خواهند این مذاکرات به سرانجام برسد. اما اگر به دنبال صلح هستیم، باید ادامه دهیم.» شاید مهم‌ترین بخش سخنان مدیرکل آژانس در تهران، آنجا بود که گفت: «برای ما مهم است که به دیدگاه‌های ایران گوش دهیم، انتظارات این کشور را بفهمیم و در روند مذاکرات، نقش سازنده‌ای ایفا کنیم.»
با پایان این سفر، پیامی که از سوی او به رم ارسال شد، روشن بود؛ دیپلماسی هنوز نفس می‌کشد. گروسی با خوش‌بینی محتاطانه‌اش گفت: «در یکی از مراحل کلیدی مذاکرات قرار داریم. چشم‌اندازی برای توافق وجود دارد. مؤلفه‌های لازم برای توافق در حال شکل‌گیری هستند؛ هم برای ایران و هم برای آمریکا. اما زمان محدود است.» مدیر کل آژانس تاکید کرد:«من در تماس دائم با طرف آمریکایی هستم. تمام تلاشم این است که ارتباطات را تسهیل کنم و روند رسیدن به توافق را سرعت بخشم.»
احیای دوباره سند تفاهم 2023
محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز در این دیدار گفت: «بیانیه مارس ۲۰۲۳ مبناست. معاون من و آقای گروسی به‌زودی دوباره در تهران دیدار می‌کنند. امیدواریم این گفت‌وگوها به نتیجه‌ای مشخص و مفید بینجامد.»
او همچنین تأکید کرد که مسیر باقی‌مانده در چهارچوب همان بیانیه پیگیری می‌شود. تهران و آژانس در پی تفاهم مارس ۲۰۲۳ تصمیم گرفتند مسیر تازه‌ای برای همکاری تعریف کنند. این بیانیه در یکی از مفادهای کلیدی خود به مکان‌های ادعایی که آژانس از وجود ذرات اورانیوم در آنها سخن گفته بود، اشاره داشت. همچنین در بخش‌های مهم دیگر موضوع بازدیدهای تکمیلی و داوطلبانه توسط آژانس از سایت‌های خاص در ایران و تسهیل دسترسی به برخی تجهیزات و اطلاعات برای اطمینان از نظارت‌های فنی، بدون خدشه به استقلال و حاکمیت ایران را مطرح کرده بود. اکنون، دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا در رم و سفر گروسی به تهران هر دو نشانه‌هایی هستند از تداوم تلاش‌های دیپلماتیک در سایه‌ای سنگین از بی‌اعتمادی و تردید. از یک‌سو، اظهارات مدیرکل آژانس نشان می‌دهد که نهادهای بین‌المللی هنوز نقش خود را در حفظ خطوط ارتباطی میان تهران و واشنگتن جدی می‌دانند.
از سوی دیگر، مواضع متناقض آمریکا چه از سوی مذاکره‌کنندگان و چه از زبان چهره‌هایی مانند ترامپ نشان می‌دهد که در واشنگتن، هنوز اجماعی روشن درباره نوع توافق با ایران شکل نگرفته است. در این میان، بیانیه مارس ۲۰۲۳ بین ایران و آژانس، به‌عنوان یک چهارچوب مشترک فنی، فرصتی استراتژیک برای احیای اعتماد و ساختن پله‌هایی از همکاری در دل شکاف‌های عمیق سیاسی است. اما این بیانیه تنها زمانی می‌تواند به سکویی برای بازگشت به توافقی جامع‌تر بدل شود که آمریکا نیز از بازی‌های زبانی دست برداشته و به اصولی قابل اتکا پایبند بماند.
برش
عراقچی پس از تحویل پیام مکتوب رهبر معظم انقلاب به پوتین:
از نقش سازنده روسیه در مذاکرات مطمئن شدیم
سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در آستانه آغاز دومین دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا روز پنجشنبه در رأس هیأتی دیپلماتیک به مسکو سفر کرد. هدف از این سفر، انجام گفت‌وگو و رایزنی با مقام‌های عالی‌رتبه روسیه و همچنین تسلیم پیام مکتوب رهبر معظم انقلاب به رئیس‌جمهوری روسیه بود. وزیر امور خارجه در اولین برنامه حضور خود با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه دیدار کرد و در این ملاقات پیام مقام معظم رهبری را به رئیس‌جمهوری روسیه تقدیم کرد. وزیر امور خارجه در دومین روز سفر خود، به دیدار با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه رفت و پس از این دیدار در یک نشست خبری مشترک دیدار خود با پوتین را سازنده توصیف کرد و افزود: «روابط ایران و روسیه در مسیر درستی به پیش میرود.» وزیر خارجه ایران با اشاره به اینکه در دیدار همتای روس خود «در ارتباط با مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و آمریکا» نیز صحبت کرده است، ادامه داد: «ما از نقش روسیه در توافق برجام بسیار راضی هستیم و مسکو نقش بسیار مفیدی را در گذشته در این مسیر ایفا کرده است و انتظار داریم که در هر توافق جدیدی، نقش مکمل خود را ادامه دهد. خوشحال هستم که آقای لاوروف بنده را از نقش سازنده و کمک‌کننده خود در این مسیر مطمئن کردند.»
رسیدن به توافق محتمل است
عراقچی با بیان اینکه «ما چین و روسیه را به صورت مستمر در جریان این تحولات قرار می‌دهیم»، ادامه داد: «اگرچه تردیدهای جدی نسبت به نیات و انگیزه‌های طرف آمریکایی داریم ولی در مذاکرات با جدیت و اراده کامل شرکت می‌کنیم و برای دستیابی به یک راه‌حل صلح‌آمیز درباره فعالیت‌های صلح‌آمیز ایران حرکت خواهیم کرد و اگر اراده مشابه از سوی طرف مقابل وجود داشته باشد و درخواست‌های غیرمنطقی، غیرواقعی و غیرعملی نداشته باشند، رسیدن به توافق محتمل است.» وزیر امور خارجه با بیان اینکه «مواضعی که پشت میز مذاکره ارائه و مطرح می‌شود مورد حساب قرار می‌گیرد و منتظر هستیم که مواضع طرف مقابل را بشنویم»، گفت: «اگر در طرف مقابل جدیت وجود داشته باشد و درخواست‌هایی غیرواقعی، غیرعملی و غیرمنطقی نداشته باشند و چنین درخواست‌هایی را مطرح نکنند رسیدن به توافق محتمل است.» عراقچی همچنین تصریح کرد: «روابط ایران و روسیه با امضای معاهده مشارکت جامع راهبردی ارتقای جدیدی پیدا کرده است.» وی تأکید کرد: «رویدادهایی که رخ خواهد داد، تأثیری بر روابط ایران و روسیه نخواهد گذاشت؛ روابط دو کشور راهبردی است و دو کشور به این تصمیم خود پایبند هستند.»
حمایت مسکو از منافع ایران در مذاکرات
وزیر خارجه روسیه نیز با بیان اینکه با ایران در موضوع برجام، موضع یکسانی داریم، گفت: «ما اینک از تلاش‌ها برای توافقات از جمله مذاکرات ایران و آمریکا حمایت می‌کنیم.» وزیر خارجه روسیه گفت: «ایران آماده جست‌و‌جوی توافقات پیرامون برنامه هسته‌ای خود منحصراً در چهارچوب موضوع عدم اشاعه و بدون موضوعات غیر ضروری است.» او تأکید کرد: «تلاش‌ها برای تحمیل موضوعات غیرمرتبط با برنامه هسته‌ای در مذاکرات آمریکا و ایران غیرقابل قبول است.» همچنین وزیر امور خارجه ایران در جریان این سفر با شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر که در مسکو حضور داشت، دیدار و گفت‌وگو کرد.
