راههای ارتقای «کیفیت زندگی» برای ایرانیان
انتشار شاخص جهانی کیفیت زندگی در سال ۲۰۲۵ بار دیگر نشان داد که ایران در مسیر بهبود شرایط رفاهی شهروندان نیازمند اصلاحات اساسی است.
آرمان امروزدر گزارشی نوشت:
انتشار شاخص جهانی کیفیت زندگی در سال ۲۰۲۵ بار دیگر نشان داد که ایران در مسیر بهبود شرایط رفاهی شهروندان نیازمند اصلاحات اساسی است. ایران در میان ۸۹ کشور، رتبه ۸۴ را بهدست آورده؛ جایگاهی که آن را در کنار کشورهایی مانند مصر، کنیا، بنگلادش و ونزوئلا قرار میدهد. این رتبه درحالی ثبت شده که کشورهای صدر جدول—لوکزامبورگ، هلند، فنلاند، دانمارک و سوئیس—در تمام زیرشاخصهای کلیدی فاصله قابلتوجهی با ایران دارند.
مقایسه دادههای بینالمللی نشان میدهد قدرت خرید خانوار ایرانی تقریباً یکچهارم میانگین کشورهای برتر است. در کشوری مانند لوکزامبورگ، قدرت خرید به امتیاز بالای ۱۷۰ میرسد؛ درحالیکه ایران در محدوده ۳۰ قرار دارد. این شکاف به این معناست که هزینههای ضروری—از خوراک و انرژی تا مسکن—بخش بزرگتری از درآمد ایرانیان را مصرف میکند و توان پسانداز و سرمایهگذاری خانوارها به شدت کاهش یافته است. در بخش آلودگی نیز اختلاف آشکار است. شهرهای اروپاییِ بالای جدول اغلب شاخص آلودگی بین ۳۰ تا ۴۵ دارند؛ اما در ایران این عدد بهطور متوسط ۷۰ تا ۸۰ است. همین سطح بالا باعث میشود طبق گزارشهای رسمی، سالانه بیش از ۲۰ تا ۳۰ هزار مرگ زودرس به آلودگی هوا نسبت داده شود و میلیاردها تومان خسارت اقتصادی ناشی از هزینههای درمان و افت بهرهوری به کشور تحمیل شود.بحران مسکن نیز یکی از اصلیترین دلایل افت کیفیت زندگی در ایران است. نسبت قیمت مسکن به درآمد در شهرهای بزرگ ایران بین ۱۸ تا ۲۰ محاسبه میشود؛ رقمی که در کشورهای صدر جدول معمولاً بین ۶ تا ۱۰ است. این تفاوت بزرگ توضیح میدهد که چرا خانهدار شدن در ایران به یکی از دشوارترین مراحل زندگی تبدیل شده، درحالیکه در کشورهایی مانند دانمارک و هلند با وجود قیمتهای بالا، به دلیل دسترسی به وامهای بلندمدت، مالیاتهای تنظیمگر و پروژههای مسکن مقرونبهصرفه، فشار بر خانوارها بسیار کمتر است.
چالش مسکن تا زیرساختهای شهری
ایران برای بهبود کیفیت زندگی باید با مجموعهای از چالشهای درهمتنیده روبهرو شود. نخستین چالش، وضعیت اقتصاد خانوار است. سالهای طولانی تورم بالا، نوسانات اقتصادی و کاهش ارزش پول ملی باعث شده هزینههای زندگی سرعتی بسیار بیشتر از رشد درآمد داشته باشد. این نابرابری مستقیم بر کیفیت زندگی اثر میگذارد؛ چرا که شهروندان در برابر هزینههای ضروری انعطاف مالی بسیار محدودی دارند.
دومین مشکل، وضعیت زیرساختهای شهری و حملونقل است. شهرهایی مانند تهران و اصفهان با ترافیک سنگین، کمبود ظرفیت حملونقل عمومی و شبکه جادهای فرسوده روبهرو هستند. در کشورهای بالای جدول، دسترسی گسترده به مترو، اتوبوسهای پاک، خطوط دوچرخه و مدیریت هوشمند ترافیک بخش مهمی از تجربه زندگی روزمره است. این تفاوت زیرساختی همان چیزی است که «زمان از دسترفته» در زندگی ایرانیان را افزایش داده و رضایت از زندگی شهری را پایین آورده است.
در کنار اینها، محیطزیست و منابع طبیعی نیز با فشار شدید مواجهاند. کاهش بارندگی، فرونشست زمین، ریزگردها و بحران مدیریت پسماند کیفیت زندگی در بسیاری از شهرها را تهدید میکند. کشورهایی مانند فنلاند و نروژ با وجود زمستانهای طولانی، توانستهاند با حفظ پوشش جنگلی، مدیریت هوای پاک و استفاده گسترده از انرژیهای تجدیدپذیر، محیطزیست را به یکی از نقاط قوت خود تبدیل کنند؛ اما در ایران روند تخریب منابع طبیعی همچنان ادامه دارد.
چگونه میتوان تصویر آینده را اصلاح کرد؟
برای بهبود کیفیت زندگی در ایران، چند سیاست کلیدی میتواند مسیر را تغییر دهد. اولین گام، بازآرایی بازار مسکن است. با اصلاح نظام مالیاتی برای کاهش سوداگری، افزایش عرضه مسکن مقرونبهصرفه، بهکارگیری الگوهای موفق کشورهای اروپایی و تسهیل دسترسی به وامهای بلندمدت، میتوان فشار شدید بازار بر خانوار را کاهش داد. تجربه کشورهایی مانند هلند و دانمارک نشان میدهد مداخله هوشمندانه دولت و شهرداریها، نه با تولید انبوه بدون هدف، بلکه با تنطیم بازار و حمایت از گروههای متوسط و کمدرآمد، میتواند بخش مسکن را به ثبات برساند.
دومین اقدام ضروری، اصلاح ساختار انرژی و حملونقل برای مقابله با آلودگی هواست. توسعه ناوگان برقی، خروج خودروهای فرسوده، ارتقای استاندارد سوخت و سرمایهگذاری در حملونقل عمومی سریع میتواند میزان مرگومیر ناشی از آلودگی را بهطور چشمگیری کاهش دهد. کشورهایی مانند نروژ که امروز پاکترین خودروها را دارند، کار را از اصلاح سیاستهای مالیاتی آغاز کردند؛ اقدامی که در ایران نیز قابل اجراست.
گام بعدی، تقویت قدرت خرید خانوار از مسیر کنترل تورم و افزایش بهرهوری اقتصادی است. کشورهای صدر جدول با ثبات پولی و سیاستهای بلندمدت اقتصادی توانستهاند رفاه پایدار ایجاد کنند. ایران نیز با اصلاح ساختار بودجه، تقویت تولید داخلی و کاهش هزینههای مبادله میتواند شرایط مشابهی فراهم کند.
در نهایت، مدیریت شهری و محیطزیست باید وارد مرحله جدیدی از هوشمندسازی و شفافیت شود. احیای تالابها، حفاظت از منابع آب، توسعه فضای سبز شهری و مدیریت ریزگردها از جمله اقداماتی است که میتواند در کوتاهمدت کیفیت زندگی میلیونها نفر را بهبود دهد.
