تکاپوی کشورهای عربی برای آغاز مذاکرات هسته‌ای

آرمان امروز در گزارشی نوشت:

در حالی که سایه تهدید جنگ گسترده بر خاورمیانه سنگینی می‌کند، کشورهای عربی کلیدی از جمله مصر، عمان، عراق، قطر و عربستان سعودی با جدیت تمام در حال تلاش برای باز کردن مسیری دیپلماتیک میان ایران و ایالات متحده هستند.

این کشورها که سال‌ها تجربه میانجی‌گری در بحران‌های منطقه‌ای را دارند، به خوبی می‌دانند که هرگونه درگیری نظامی مستقیم بین تهران و واشنگتن نه تنها دو طرف را تحت تاثیر قرار می دهد، بلکه کل منطقه را به ورطه‌ای از هرج‌ومرج و ویرانی خواهد کشاند. از این رو، پایتخت‌های عربی این روزها به کانون رفت‌وآمدهای محرمانه دیپلمات‌ها، پیام‌رسان‌های ویژه و حتی مقامات امنیتی تبدیل شده‌اند تا شاید بتوانند پلی برای گفت‌وگو بسازند و از فاجعه‌ای بزرگ‌تر جلوگیری کنند.

عمان که سابقه طولانی در نقش میانجی بی‌طرف دارد، بار دیگر پیشگام شده است. مسقط از همان روزهای اول تشدید تنش‌ها، کانال‌های ارتباطی خود با تهران و واشنگتن را فعال کرد. مقامات عمانی در هفته‌های اخیر چندین بار میزبان هیئت‌های ایرانی و آمریکایی بوده‌اند و پیام‌های کتبی و شفاهی را بین دو طرف جابه‌جا کرده‌اند. سلطان عمان شخصاً بر این تلاش‌ها نظارت دارد و تأکید کرده که «جنگ هیچ برنده‌ای ندارد».

عمان که در سال ۲۰۱۵ نیز نقش کلیدی در شکل‌گیری برجام داشت، حالا دوباره همان تجربه را به کار گرفته تا شاید بتواند حداقل یک «تفاهم موقت» یا «کد رفتاری» بین ایران و آمریکا ایجاد کند.

مصر نیز که روابط گرم‌تری با واشنگتن دارد، از اهرم خود در شورای امنیت و نفوذش بر متحدان آمریکایی استفاده می‌کند. قاهره در پشت پرده به آمریکایی‌ها هشدار داده که حمله نظامی به ایران نه تنها برنامه هسته‌ای تهران را متوقف نمی‌کند، بلکه آن را شتاب خواهد بخشید و میلیون‌ها آواره و موج جدید تروریسم را به منطقه سرازیر خواهد کرد. همزمان، مصر از طریق کانال‌های اطلاعاتی خود با ایران در تماس است و تأکید دارد که «درهای مذاکره هنوز بسته نشده». عبدالفتاح السیسی در گفت‌وگوهای تلفنی با مقامات، بر لزوم خویشتنداری و بازگشت به دیپلماسی تأکید کرده است.

عراق که خود قربانی اصلی هر جنگ احتمالی خواهد بود، با تمام وجود در این تلاش‌ها شرکت دارد. بغداد که هم با ایران روابط عمیق استراتژیک دارد و هم میزبان هزاران نظامی آمریکایی است، به خوبی می‌داند که خاکش اولین میدان نبرد خواهد شد. محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، در هفته‌های اخیر چندین رایزنی محرمانه با تهران و ریاض داشته و پیام‌های واشنگتن را به مقامات ایرانی رسانده است.

عراق حتی پیشنهاد داده که میزبان نشستی مخفیانه باشد.

قطر که روابط خوبی با هر دو طرف دارد، نقش مکمل عمان را بازی می‌کند. دوحه با استفاده از پایگاه العدید که بزرگ‌ترین پایگاه آمریکا در منطقه است، به واشنگتن اطمینان می‌دهد که می‌تواند پیام‌های تهران را بدون تحریف منتقل کند. همزمان، قطر از نفوذ خود بر گروه‌ها در منطقه استفاده می‌کند تا از اقدامات تحریک‌آمیز که ممکن است به جنگ منجر شود، جلوگیری کند. تمیم بن حمد آل ثانی در تماس‌های مکرر با مقامات ایرانی، بر لزوم «صبر استراتژیک» تأکید کرده اما شاید فعال‌ترین بازیگر، عربستان سعودی باشد. ریاض که پس از سال‌ها خصومت، در سال ۲۰۲۳ با میانجی‌گری چین روابط خود را با ایران عادی‌سازی کرد، حالا از این رابطه جدید به عنوان اهرمی برای میانجی‌گری استفاده می‌کند.

محمد بن سلمان شخصاً با مقامات ایرانی در تماس است و به آنها اطمینان داده که «عربستان اجازه نمی‌دهد منطقه دوباره به خون کشیده شود». همزمان، ولیعهد سعودی در گفت‌وگو با آمریکایی‌ها تأکید دارد که «جنگ با ایران، پایان پروژه اصلاحات در عربستان و نابودی چشم‌انداز ۲۰۳۰ خواهد بود».

ریاض حتی پیشنهاد داده که در صورت آغاز مذاکرات، حاضر است تضمین‌های امنیتی به ایران بدهد و حتی در فعالیت اقتصادی پس از توافق مشارکت کند.

این کشورها به خوبی می‌دانند که زمان بسیار محدود است. هر روز که می‌گذرد، احتمال یک اشتباه محاسباتی یا اقدام تحریک‌آمیز افزایش می‌یابد. از حمله به تأسیسات نفتی گرفته تا ترور مقامات یا بستن تنگه هرمز، هر کدام می‌تواند جرقه جنگ را بزند.

به همین دلیل، کشورهای عربی در تکاپو هستند تا هر طور شده صلح را گسترش دهند. آنها نه از سر ضعف، بلکه از سر عقلانیت و درک عمیق از هزینه‌های جنگ، دست به این تلاش‌ها زده‌اند. این کشورها می‌دانند که اگر امروز موفق نشوند، فردا ممکن است دیگر کشوری باقی نمانده باشد که بتواند میانجی‌گری کند.