آغاز «حزب‌ محوری» به‌جای «فردمحوری» در انتخابات ایران

آرمان امروز در گزارشی نوشت :

تصویب نظام تناسبی در انتخابات شوراها، فضای سیاسی کشور را وارد مرحله‌ای تازه کرده است. این تصمیم که بر پایه افزایش نقش فهرست‌های حزبی و وزن‌دهی به رأی تشکیلاتی گرفته شده، می‌تواند در عمل آرایش نیروهای سیاسی را در انتخابات آینده دگرگون کند.

بر اساس الگوی جدید، دیگر رأی فردی نامزدها نقش تعیین‌کننده مطلق نخواهد داشت، بلکه هر جریان سیاسی به تناسب میزان آرای فهرست خود، سهمی از کرسی‌های شورا را به دست می‌آورد. همین مسئله، اهمیت تشکیلات حزبی و انسجام فکری درون جناح‌ها را دوچندان کرده است.

در چنین شرایطی، اصلاح‌طلبان به دلیل برخورداری از تجربه تشکیلاتی منسجم‌تر، در موقعیت بهتری نسبت به رقبای اصولگرای خود قرار دارند. سازمان انتخاباتی اصلاح‌طلبان در سال‌های گذشته، هرچند با چالش‌هایی روبه‌رو بوده، اما ساختار مشخص‌تری دارد و توانسته در دوره‌هایی با هماهنگی نسبی، نتایج قابل‌توجهی در انتخابات شوراها به‌دست آورد.

در مقابل، در جبهه اصولگرایان رقابت‌های درونی میان چهره‌هایی مانند علیرضا زاکانی و مهرداد بذرپاش، می‌تواند مانع شکل‌گیری لیست واحد و انسجام سیاسی در سطح ملی شود. برخی ناظران معتقدند در صورت تداوم این اختلافات، اصولگرایان ممکن است بخشی از ظرفیت رأی خود را از دست بدهند و در نتیجه، نظام تناسبی بیش از آنکه به سودشان باشد، به ضررشان تمام شود.

از سوی دیگر، نظام تناسبی ماهیت انتخابات شوراها را به سمت رقابت حزبی سوق می‌دهد. در چنین فضایی، عملکرد احزاب در حوزه‌های اجتماعی، ارتباط با بدنه رأی و توان مدیریت فهرست‌ها نقش تعیین‌کننده خواهد داشت. تجربه انتخابات شوراها در سال ۱۳۹۶ نشان داد که زمانی که اصلاح‌طلبان با فهرست واحد وارد رقابت شدند، توانستند کرسی‌های کلیدی از جمله شهرداری تهران را به دست آورند.

با این حال، برخی تحلیلگران هشدار می‌دهند که پیروزی در نظام تناسبی تنها به انسجام تشکیلاتی محدود نیست؛ بلکه به میزان اعتماد عمومی و توان احزاب در ارائه برنامه‌های شهری و خدماتی نیز بستگی دارد. در فضای کنونی که نارضایتی‌های اجتماعی و اقتصادی گسترده است، هر دو جریان سیاسی برای جلب اعتماد مردم کار دشواری پیش‌رو دارند.

به نظر می‌رسد تناسبی شدن انتخابات شوراها، فرصت تازه‌ای برای بازسازی سیاست حزبی در ایران ایجاد کرده است. اگر احزاب بتوانند از این فضا برای تقویت ساختارهای درونی خود استفاده کنند، انتخابات پیش‌رو می‌تواند نقطه عطفی در گذار از رقابت‌های فردی به رقابت‌های برنامه‌محور باشد.

در نهایت، پاسخ به این پرسش که تناسبی شدن انتخابات به سود کدام جناح است، به رفتار سیاسی در ماه‌های آینده بستگی دارد؛ به میزان انسجام درون‌جناحی، نحوه تعامل با افکار عمومی و قدرت اقناع رأی‌دهندگان. فعلاً اما آنچه مسلم است، وزن احزاب در آینده سیاسی ایران بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده است.

محمدرضا بخشی، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاسی در گفتگو با آرمان امروز، درباره تصویب نظام تناسبی در انتخابات شوراها گفت: «این تصمیم فضای سیاسی کشور را وارد مرحله‌ای تازه کرده و آرایش نیروهای سیاسی را به‌طور جدی تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. بر اساس این الگو، دیگر رأی فردی نامزدها تعیین‌کننده مطلق نیست و فهرست‌های حزبی نقش اصلی را ایفا می‌کنند.» وی افزود: «تناسبی شدن انتخابات، وزن احزاب و تشکل‌ها را در ساختار سیاسی افزایش می‌دهد. هر جریان به اندازه آرایی که برای فهرست خود کسب می‌کند، صاحب کرسی می‌شود و همین موضوع احزاب را ناگزیر به انسجام، شفافیت و کار تشکیلاتی منظم‌تر می‌کند.»

بخشی با اشاره به شرایط فعلی جبهه‌های سیاسی گفت: «در وضعیت کنونی، اصلاح‌طلبان به‌دلیل تجربه تشکیلاتی منسجم‌تر و سابقه هماهنگی در تنظیم فهرست‌های انتخاباتی، در موقعیت بهتری نسبت به رقبای اصولگرای خود قرار دارند. سازمان انتخاباتی اصلاح‌طلبان در سال‌های گذشته، هرچند با چالش‌هایی روبه‌رو بوده، اما ساختار مشخص‌تری دارد و نشان داده که در انتخابات شوراها توان هماهنگی بیشتری دارد.»

وی ادامه داد: «در مقابل، جریان اصولگرا با رقابت‌های درونی چهره‌هایی مانند علیرضا زاکانی و مهرداد بذرپاش مواجه است که می‌تواند مانع شکل‌گیری فهرست واحد و انسجام ملی شود. در نظام تناسبی، تشتت درون‌جناحی به‌طور مستقیم بر نتایج نهایی تأثیر می‌گذارد و می‌تواند بخشی از آرای اصولگرایان را از بین ببرد.»

این استاد دانشگاه تأکید کرد: «تناسبی شدن انتخابات شوراها، انتخابات را از سطح رقابت‌های فردی به رقابت‌های حزبی و برنامه‌محور سوق می‌دهد. در چنین شرایطی، احزاب باید به‌جای تمرکز صرف بر چهره‌ها، توانمندی خود را در ارائه برنامه‌های شهری و اجتماعی نشان دهند. مردم امروز به دنبال کارآمدی و شفافیت‌اند، نه صرفاً شعارهای سیاسی.»

بخشی با اشاره به تجربه سال ۱۳۹۶ افزود: «در آن دوره، اصلاح‌طلبان با لیست واحد توانستند کرسی‌های کلیدی را به‌ویژه در تهران به دست آورند. این تجربه نشان می‌دهد که انسجام تشکیلاتی در نظام تناسبی نقش تعیین‌کننده دارد. اما در عین حال باید توجه داشت که پیروزی تنها به اتحاد درونی محدود نیست؛ میزان اعتماد عمومی و کارنامه عملکردی احزاب نیز بسیار مهم است.»

وی در پایان خاطرنشان کرد: «تناسبی شدن انتخابات شوراها فرصتی برای بازسازی سیاست حزبی در ایران است. اگر احزاب بتوانند از این فضا برای تقویت ساختارهای درونی و تعامل سازنده با جامعه استفاده کنند، انتخابات پیش‌رو می‌تواند به نقطه عطفی در گذار از سیاست فردمحور به سیاست برنامه‌محور تبدیل شود. با این حال، در شرایط نارضایتی عمومی، هر دو جریان سیاسی باید برای جلب اعتماد مردم تلاش دوچندانی انجام دهند.»