معمای غزه

روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت:

 درحالی که نوار غزه زیر سایه آتش‌بس شکننده نفس می‌کشد، اخبار انتخاب حاکم احتمالی این منطقه توجه تحلیلگران را به خود جلب کرده است. نام «امجد شوا»، مدیرکل شبکه سازمان‌های مردم‌نهاد فلسطینی و فردی که گفته می‌شود به حماس نزدیک است، به عنوان گزینه اصلی مطرح شده؛ هر چند او در مصاحبه‌ای با شبکه الغد این گزارش‌ها را رد و تاکید کرد هیچ تماس رسمی برای ریاست دولت انتقالی با او گرفته نشده است.   به باور گروهی از ناظران، این وضعیت در عین حال که انعکاسی است از تلاش‌های دیپلماتیک پیچیده کشورهای عرب خلیج‌فارس، بالاخص قطر و همزمان امریکا و اروپا برای تبدیل آتش‌بس شکننده به یک توافق پایدار، همزمان شاهد هستیم گزارش‌های خشونت و تلفات غیرنظامیان، بالاخص در جریان بمباران روز سه‌شنبه که بیش از ۱۰۰ کشته برجای گذاشت، بر فشارها می‌افزاید. در همین راستا، دیپلمات‌های قطری هشدار دادند که بدون استقرار سریع نیروی بین‌المللی و ایجاد دولت انتقالی فلسطینی جدید، وضعیت غزه می‌تواند به سمت هرج ‌و مرج و نابودی انسانی پیش برود.  به ادعای مقامات عرب، این نیرو و دولت انتقالی باید بتوانند نه تنها امنیت و نیازهای روزمره مردم را تامین کنند، بلکه امکان مدیریت تحرکات حماس و خروج کامل نیروهای اسراییلی را هم فراهم نمایند؛ مسیری که در عین حال با مخالفت‌های جدی اسراییل و فشارهای داخلی کابینه نتانیاهو روبه‌رو است. در همین راستا، برخی تحلیلگران معتقدند نزدیکی «امجد شوا» به حماس، می‌تواند این قابلیت را داشته باشد تا راه تعامل و کاهش تنش‌ها هموار شود؛ اما در عین حال، هستند گروهی که هشدار می‌دهند این انتخاب احتمالی، شکاف‌های میان حماس و تشکیلات خودگردان فلسطین و همزمان امریکا و اسراییل درخصوص جایگاه حماس در آینده غزه را تشدید خواهد کرد. این درحالی است که همزمان اروپا نیز خواهان سهمی در اداره غزه است و به باور برخی کارشناسان، این موضوع می‌تواند توازن قوا و روند تصمیم‌گیری‌ها در این ‌باریکه را به مراتب پیچیده‌تر کند.  به این بهانه، روزنامه اعتماد با هدف ارزیابی متغیرهای مهم در روند تعیین اداره غزه و سرنوشت آینده این ‌باریکه با حسین ربیعی، تحلیلگر مسائل خاورمیانه و استاد دانشگاه و حسن لاسجردی، کارشناس مسائل منطقه، گفت‌وگو کرده است.  مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید: 

حسین ربیعی: «امجد شوا» چهره‌ای مستقل از حماس است اما به دلیل شناخت میدان گزینه‌ای جدی برای اداره غزه محسوب می‌شود

حسین ربیعی، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در پاسخ به سوال «اعتماد» درباره گمانه‌زنی‌ها درخصوص انتخاب احتمالی فردی چون «امجد شوا» برای اداره غزه گفت: آن‌چنان‌که در شبکه‌های خبری و تحلیلی آمده، «شوا» چهره‌ای شناخته ‌شده در غزه به عنوان یک فعال اجتماعی و مدنی است.   او سال‌ها در حوزه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی در غزه فعالیت داشته و از همین رو، می‌توان او را از آشناترین افراد با مسائل اجتماعی و انسانی این منطقه دانست.   به باور ربیعی براساس گزارش‌ها، شوا سمت رسمی یا تشکیلاتی در غزه نداشته اما به عنوان یک فعال اجتماعی با اقشار مختلف مردم ارتباط گسترده‌ای داشته و تا حد زیادی در جریان مستقیم مشکلات و نیازهای زندگی آنان قرار دارد. با این همه تا این لحظه هیچ گزارشی مبنی بر وابستگی تشکیلاتی او به حماس منتشر نشده، هر چند پیگیری‌های مستمر و جدی او برای رفع محاصره غزه، کاهش رنج و ستم بر مردم باعث شده که برخی رسانه‌ها یا ناظران، شائبه نزدیکی او به حماس را مطرح کنند.

 این تحلیلگر مسائل خاورمیانه در ادامه به «اعتماد» گفت: به نظر می‌رسد «شوا» به لحاظ تجربه مدیریتی، شناخت دقیق از جامعه غزه و سابقه طولانی در امور امدادی و کمک‌رسانی به مردم، از ظرفیت و توان مدیریتی بالایی برای اداره غزه برخوردار است.  او با روحیات، مشکلات و واقعیت‌های زندگی مردم این منطقه آشنایی نزدیک دارد و همین ویژگی‌ها می‌تواند پشتوانه‌ای برای ایفای نقش اجرایی موثر در غزه باشد. این استاد دانشگاه در ادامه و در پاسخ به دیگر پرسش «اعتماد» مبنی بر رویکرد دیگر گروه‌های فلسطینی ازجمله تشکیلات خودگران نسبت به انتخاب احتمالی فردی چون «امجد شوا» توضیح داد: نکته اساسی در این ماجرا آن است که هنوز مشخص نیست چنین پیشنهادی به آقای «شوا» رسمی است یا صرفا در حد گمانه‌زنی رسانه‌ای. تا این لحظه هیچ اعلام رسمی مبنی بر ارایه چنین پیشنهادی صورت نگرفته و خودِ آقای شوا نیز تاکنون تایید نکرده که ازسوی نهاد یا گروهی، درخواست رسمی برای به‌ عهده گرفتن اداره غزه به او ارایه شده باشد. ازسوی دیگر، وضعیت تونی بلر نیز در این میان همچنان مبهم است. در زمانی که طرح صلح در دستور کار قرار داشت، گمانه‌هایی درباره سپردن مسوولیت اداره غزه به تونی بلر مطرح بود، اما اکنون نیز مشخص نیست این گزینه تا چه اندازه جدی است یا اساسا در دستور کار قرار دارد یا خیر.  بر این اساس، می‌توان گفت تمامی بحث‌های مطرح‌ شده در حال حاضر در سطح گمانه‌زنی است. ربیعی اما در ادامه گفت‌وگویش با «اعتماد» خاطرنشان کرد: با این حال، در همین فضا، برخی اعلام کرده‌اند که باتوجه به اینکه تشکیلات خودگردان فلسطین نهاد رسمی اداره مناطق فلسطینی است، طبیعتا فردی که قرار است اداره غزه را برعهده گیرد، باید از میان اعضا یا وزرای همین تشکیلات انتخاب شود. درنتیجه، هر چند هنوز مشخص نیست که امجد شوا به ‌طور قطعی مسوولیت اداره غزه را برعهده بگیرد، اما زمزمه‌هایی از مخالفت احتمالی تشکیلات خودگردان با این گزینه شنیده می‌شود. به گفته ربیعی در هر حال، واگذاری چنین مسوولیتی کار ساده‌ای نخواهد بود، به ‌ویژه باتوجه به تعدد گروه‌های فلسطینی که ممکن است هر یک ادعا یا خواسته‌ای در این زمینه مطرح کنند. با این حال و به‌ طور کلی در مقایسه با دیگر چهره‌هایی که احتمال مطرح‌ شدن نام‌شان وجود دارد، تجربه و شناخت آقای «شوا» از شرایط غزه به‌ مراتب بیشتر است. او بیش از دو تا سه دهه در این منطقه فعالیت اجتماعی و میدانی داشته و همین پیشینه می‌تواند عامل مهمی برای جلب توافق گروه‌های مختلف فلسطینی باشد. درنهایت نیز می‌توان پیش‌بینی کرد که اگر این انتصاب به ‌صورت رسمی تایید شود و خبر صحت داشته باشد، احتمالا گروه‌های فلسطینی و حتی تشکیلات خودگردان نیز درنهایت بر سر آن به نوعی به توافق خواهند رسید. این کارشناس مسائل خاورمیانه در پاسخ به سوال دیگر «اعتماد» درباره رویکرد بازیگران فرامنطقه‌ای ازجمله دول اروپایی درباره سرنوشت اداره غزه گفت: در مورد نگرش و منافع اروپا نیز باید گفت که اروپایی‌ها همواره علاقه‌مند بوده‌اند در سواحل مدیترانه و مناطق راهبردی اطراف آن حضور پررنگی داشته باشند. همان‌طور که در سوریه و لبنان به دنبال ایجاد نفوذ و ردپا بوده‌اند، در مورد غزه نیز تمایل دارند جای پایی پایدار برای خود به دست آورند. در دوره‌ای که طرح صلح خاورمیانه مطرح بود و بحث‌هایی درباره احتمال واگذاری مدیریت غزه به تونی بلر به میان آمد، طرح‌ها و پیشنهادهای متعددی برای سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی غربی‌ها در این منطقه ارایه شد؛ امری که به‌ خوبی نشان می‌داد هم اروپایی‌ها و هم امریکایی‌ها نگاه ویژه‌ای به غزه دارند و از فرصت حضور در این منطقه استقبال می‌کنند. به بیان دیگر، هر دو طرف تاحدی دندان تیز کرده‌اند تا از ظرفیت‌ها و موقعیت راهبردی این‌ باریکه سهمی برای خود داشته باشند. به گفته ربیعی از این منظر، طبیعی است که اروپایی‌ها از شخصیتی حمایت کنند که با حضور و فعالیت آنان در غزه مخالفت نداشته باشد. هر چه این فرد میانه‌روتر و معتدل‌تر باشد، از دید اروپا گزینه مطلوب‌تری خواهد بود. بر همین اساس، می‌توان گفت که اروپایی‌ها از مدیری در غزه استقبال می‌کنند که دست‌کم نسبت به حضور آنان موضع منفی نداشته باشد و تعامل سازنده‌تری را دنبال کند. در این چارچوب، اگر امجد شوا به عنوان گزینه مدیریت غزه مطرح شود، موضع‌گیری و رویکرد او درقبال اروپا اهمیت زیادی خواهد داشت. هر قدر مواضع او میانه‌روتر و نزدیک‌تر به تفکرات تشکیلات خودگردان فلسطین باشد، به همان نسبت می‌تواند با استقبال و حمایت بیشتری ازسوی اروپایی‌ها روبه‌رو شود.  این استاد دانشگاه خوارزمی در ادامه و درباره گمانه‌زنی‌ها پیرامون احتمال بروز اختلافاتی میان تل‌آویو و واشنگتن به واسطه انتخاب فردی نزدیک به حماس برای اداره غزه تشریح کرد: پیشینه فعالیت‌های مدنی امجد شوا نشان نمی‌دهد که او از طرفداران یا نزدیکان جنبش حماس باشد. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، وی سابقه تشکیلاتی در حماس ندارد و هیچ‌گاه به عنوان عضو رسمی یا ثابت این جنبش شناخته نشده است. بر همین اساس، بعید به نظر می‌رسد که معرفی یا انتخاب احتمالی او برای اداره غزه، به‌ ویژه در صورتی که رویکردی متعادل و مستقل در پیش گیرد، باعث بروز اختلاف میان ایالات‌متحده و اسراییل شود.  به گفته این کارشناس مسائل منطقه با این حال، آنچه اهمیت زیادی دارد، این است که در صورت ارایه رسمی این پیشنهاد و پذیرش مسوولیت اداره غزه ازسوی او، باید مشخص شود چه اهداف، برنامه‌ها و اولویت‌هایی را دنبال خواهد کرد. نوع نگاه و مطالبات او در این مرحله می‌تواند تعیین‌کننده مسیر آینده غزه باشد.   به نظر می‌رسد باتوجه به سوابق اجتماعی و فعالیت‌های مدنی گسترده‌اش، تمرکز اصلی امجد شوا بیش از آنکه بر مسائل سیاسی یا تشکیلاتی باشد، بر دغدغه‌های انسانی است. از این رو، اگر روند انتصاب او به مرحله رسمی برسد و مسوولیت اداره غزه به او واگذار شود، بعید است اختلاف قابل‌توجهی در سطح بین‌المللی، به‌ ویژه میان امریکا و اسراییل، پیرامون این موضوع ایجاد شود. ربیعی در ادامه این گفت‌وگو و درباره رویکرد احتمالی و تحرکات مخرب تندروهای درون کابینه نتانیاهو درمورد آینده غزه به «اعتماد» گفت: در مورد تاثیر این موضوع بر جریان‌های سیاسی داخل اسراییل هنوز زود است تحلیلی ارایه شود، زیرا شرایط منطقه همچنان پرتنش است و اسراییل به‌ صورت گاه ‌و بیگاه حملاتی انجام می‌دهد. حتی خود بنیامین نتانیاهو و کابینه‌اش نیز هنوز به‌طور کامل درباره واگذاری مدیریت غزه تصمیم نگرفته‌اند.  وضعیت فعلی بین جنگ و صلح در جریان است و رویکرد اسراییل این است که به کمترین تهدیدها نیز با بیشترین خشونت پاسخ دهد. بنابراین، درباره پذیرش کلی این موضوع که غزه توسط یک فلسطینی چه عضو حماس باشد و چه از تشکیلات خودگردان اداره شود، هنوز اجماع مشخصی وجود ندارد. به گفته این استاد دانشگاه، با این حال، اگر قرار باشد کل مدیریت نوار غزه به فلسطینی‌ها سپرده شود، احتمالا اختلافات شدیدی میان گروه‌های تندرو داخل کابینه شکل خواهد گرفت. در صورتی که این واگذاری دستاورد ملموسی برای اسراییل نداشته باشد، به یقین اختلاف در داخل کابینه و میان احزاب اسراییل شدت خواهد گرفت و حتی ممکن است حیات سیاسی بنیامین نتانیاهو نیز به خطر بیفتد.

حسن لاسجردی: اسراییل درباره نحوه اداره غزه احتمالا ابتدا مخالفت می‌کند اما در صورت اجماع منطقه‌ای ناچار به همراهی خواهد شد

حسن لاسجردی، کارشناس مسائل خاورمیانه، در پاسخ به پرسش «اعتماد» درباره ارزیابی‌اش از سرنوشت غزه باتوجه به گمانه‌زنی‌ها پیرامون انتخاب حاکمی برای اداره این‌باریکه، گفت: باتوجه به اینکه «امجد شوا» به عنوان نامزد مورد اجماع، یا به نوعی مورد توافق سه طرف اصلی معادله یعنی حماس، تشکیلات خودگردان و همچنین سیستم امنیتی مصر مطرح شده، به نظر می‌رسد که توافقات اولیه و هماهنگی‌های مقدماتی شکل گرفته باشد. باتوجه به جایگاه حماس در تحولات اخیر و گذشته، همچنین مقبولیتی که این گروه در غزه دارد و تاثیری که فتح در کرانه باختری دارد، به نظر می‌رسد که اگر این دو گروه به توافق برسند، مساله مهم مدیریت غزه در دوره جدید حل خواهد شد.  به گفته لاسجردی با توجه به این متغیرها و همچنین تاکید مصری‌ها و توافق دو طرف، به نظر می‌رسد سرپرستی غزه توسط امجد شوا مورد پذیرش همه است. تنها موضوع باقی‌مانده، تایید امریکا است که باتوجه به سابقه ملی و فعالیت بین‌المللی «شوا» و همچنین ارتباط او با گروه‌های مختلف و چهره شناخته‌شده بین‌المللی‌اش، احتمالا مشکلی ایجاد نخواهد کرد. از همه مهم‌تر، «شوا» چهره‌ای است که مورد اعتماد طیف وسیعی از طرف‌هاست و به نظر می‌رسد مدیریت غزه زیر سرپرستی او به زودی نهایی خواهد شد.  لاسجردی در ادامه گفت‌وگویش با «اعتماد» و در رابطه با نقش‌آفرینی کشورهایی ازجمله قطر و ترکیه در نحوه اداره غزه توضیح داد: به نظر می‌رسد که اگر حماس و رهبران این گروه با «امجد شوا» به توافق برسند، به‌ طور حتم پیش از این توافق هماهنگی‌های لازم با کشورهایی مانند قطر و ترکیه انجام شده و گفت‌وگوهای مقدماتی با آنها صورت گرفته است که این کشورها ظاهرا همراهی ضمنی یا توافق اولیه خود را اعلام کرده‌اند. به باور این تحلیلگر مسائل خاورمیانه، باتوجه به اهمیت موضوع اداره غزه در طرح صلح ترامپ و نیاز به مدیری تکنوکرات، اعلام نام «امجد شوا» توسط گروه‌های مختلف با برآورد اولیه و توافق ضمنی صورت گرفته است. از این رو، کشورهای حاشیه‌ای مانند ترکیه و قطر، در صورتی که توافق امریکایی‌ها حاصل شود و اسراییل موضع مخالفت صریح نداشته باشد، چنان‌که تاکنون نداشته‌اند، به جز یک مورد که ظاهرا مدعی شده‌اند «شوا» با حماس ارتباط مناسبی دارد؛ مشکلی با این موضوع ندارند و سایر نکات و مسائل برجسته نشده و پررنگ نیستند. این تحلیلگر مسائل منطقه در پاسخ به دیگر پرسش «اعتماد» درباره رویکرد ایالات‌متحده به انتخاب فردی نزدیک به حماس به عنوان حاکم جدید غزه گفت: همان‌طور که در اخبار آمده است، امجد شوا فردی نزدیک به حماس عنوان شده، اما ارتباط ارگانیک و سازمانی با این گروه ندارد. در عین حال، باتوجه به مجموعه فعالیت‌های او تاکنون، «شوا» بیشتر یک چهره بین‌المللی و صلح‌خواه محسوب می‌شود که تلاش می‌کند از طریق سازمان‌های مردم‌نهاد، ارتباط مردم فلسطین با جهان و جذب کمک‌های بین‌المللی را تسهیل کند.   لاسجردی در ادامه به «اعتماد» گفت: سازمان‌های حقوق بشری، سازمان ملل و نهادهای بشردوستانه نیز در تلاش هستند تا نقش او به عنوان کانال ارتباطی میان مردم فلسطین و جامعه بین‌الملل را برجسته کنند. باتوجه به این موارد، ارتباط او با حماس چندان مورد توجه نیست. همچنین فشار و حمایت کشورهای حاشیه‌ای مانند قطر، ترکیه می‌تواند در این موضوع نقش مهمی ایفا کند، زیرا اگر این کشورها اجماع کرده و حمایت خود را اعلام کنند، هم اداره غزه و هم بازسازی آن با پشتیبانی بین‌المللی تسهیل خواهد شد. این موضوع می‌تواند یکی از نقاط قوت حضور امجد شوا در قدرت باشد. لاسجردی در پاسخ به دیگر پرسش «اعتماد» درباره تحرکات احتمالی تل‌آویو 

در راستای کارشکنی در مسیر انتخاب فردی مانند «امجد شوا» برای اداره غزه خاطرنشان کرد: طرح انتقالی در غزه یکی از نکات مهم موردتوجه طرفین در مذاکرات است و همچنین معرفی یک فرد برای اداره غزه، حتما با واکنش اسراییل مواجه خواهد شد، اما همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، در این زمینه اسراییلی‌ها تاکنون فقط یک مورد را موردتوجه جدی قرار داده‌اند و آن‌هم نزدیکی این فرد با حماس است که به نظر می‌رسد شاید چندان اهمیتی نداشته باشد مگر اینکه شخص دیگری معرفی شود. تصور می‌کنم با توجه به اینکه تاکنون موضوع معرفی امجد شوا در مذاکرات صلح غزه مطرح و بررسی شده و توافق ضمنی و اولیه حماس، تشکیلات خودگردان و نیروهای امنیتی مصر صورت گرفته است، ظاهرا امجد شوا بیش از همه نامزدهای احتمالی، مورد توافق اولیه این گروه‌ها باشد.  به گفته لاسجردی، باتوجه به تجربه مذاکرات گذشته، اسراییلی‌ها معمولا ابتدا مخالفت می‌کنند و سپس از طریق رایزنی‌ها تلاش می‌کنند امتیازگیری کنند؛ اگر موفق نشوند، همراهی خواهند کرد. لذا در مورد امجد شوا نیز مخالفت اسراییل فعلا بهانه‌ای بیش نیست، زیرا او نه عضو حماس است و نه در فعالیت‌های نظامی مرتبط با جنگ اسراییل شرکت داشته است. به گفته لاسجردی «شوا» چهره‌ای مدنی است که تلاش می‌کند از طریق روابط خود با سازمان‌های بین‌المللی، رنج مردم فلسطین را منتقل کرده و کمک‌های لازم را جذب کند. ارتباط او با سازمان ملل، نهادهای حقوق بشری و سازمان‌های مردم‌نهاد بین‌المللی در فلسطین، به او مشروعیت بین‌المللی می‌بخشد.  این تحلیلگر مسائل خاورمیانه در ادامه به «اعتماد» گفت: مجموعه عوامل، زمینه را برای انتخاب شوا به عنوان مدیر غزه فراهم کرده و انتظار می‌رود در روزهای آینده اخبار بیشتری در این زمینه منتشر شود. لاسجردی در ادامه گفت‌وگویش با «اعتماد» تاکید کرد: نقش ایالات‌متحده نیز در این روند بسیار موثر است، چراکه طرح صلح ترامپ بر معرفی چهره‌ای غیرسیاسی، بروکراتیک و تکنوکرات تمرکز دارد؛ فردی که بتواند مناسبات قدرت را بشناسد و با اهداف و چارچوب‌های طرف‌های ذی‌ربط تعامل کند. باتوجه به مشخصات طرح ترامپ، امجد شوا دارای شرایط اولیه لازم است و به‌طور قطع می‌تواند کمک موثری در مدیریت غزه جدید داشته باشد.  این کارشناس مسائل خاورمیانه در ادامه تاکید کرد: یکی از نکات مهم در روند اداره غزه، سنگ‌اندازی‌های احتمالی اسراییل است. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، اسراییلی‌ها معمولا ابتدا مخالفت می‌کنند، اما اگر اجماع شکل بگیرد و کشورهای دیگر تعهد یا حمایت خود را اعلام کنند، اسراییل همراهی خواهد کرد. به گفته لاسجردی نکته مهم‌تر، رویکرد ایالات‌متحده است. تاکنون امریکا تلاش کرده که مانع اقدامات یک‌جانبه اسراییل شود و حتی در تهاجم نظامی اخیر، حمایت کامل نکرده است.   این رویکرد نشان می‌دهد که ایالات‌متحده پیگیر مدیریت غزه و رسیدن به نتیجه در این زمینه است و نمایندگانی هم به منطقه فرستاده است. در شرایط فعلی، نقش ایالات‌متحده به عنوان عنصر تعیین‌کننده می‌تواند مسیر تایید نامزدی امجد شوا را هموار کند. در عین حال، کمک، حمایت مالی و مشارکت کشورهای عربی و اسلامی در بازسازی غزه، مهر تاییدی بر مشروعیت این انتخاب خواهد بود و شرایط جدید برای غزه را تثبیت خواهد کرد.