در انتظار بهار مطبوعات
حکومت باید به این نتیجه برسد که با رسانه‌های آزاد است که می‌توان فساد و سایر نارسایی‌ها را کاهش داد
روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت:
در تاریخ معاصر ایران برهه‌های کوتاهی وجود دارد که در آن تجربیات ارزشمندی از آزادی رسانه و بهار مطبوعات ثبت شده است. در دوران شکل‌گیری صنعت نفت تا موعد کودتای 28 مرداد 1332، یکی از این مقاطع خاص برای مطبوعات است. در دولت مستعجل و 27 ماهه دکتر محمد مصدق که با کودتا سرنگون شد، حدود 50 نشریه وجود داشت. هرچند بسیاری از آنها بر ضد مصدق فعالیت می‌کردند اما برخوردی با آنها صورت نمی‌گرفت و روزنامه‌ها در بیان مطالب آزاد بودند. مقطع بعدی در روزها و هفته‌های منتهی به انقلاب و ماه‌های ابتدایی پس از انقلاب سال 1357 است که پویایی و آزادی قابل توجه در فعالیت‌های رسانه‌ای و مطبوعاتی شکل گرفت. آخرین تجربه از بهار مطبوعات به دوران پس از دوم خرداد 1376 باز می‌گردد که با پیروزی سیدمحمد خاتمی، نسیم تازه‌ای در فعالیت‌های مطبوعاتی شکل گرفت و نسل تازه‌ای از روزنامه‌نگاران تربیت شدند. پس از پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات دوره چهاردهم ریاست‌جمهوری ایران، بسیاری از روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه امیدوار بودند که دولت دوم اصلاحات منجر به شکل‌گیری دومین تجربه بهار مطبوعات در ایران شود. دوره‌ای که بنا به دلایل گوناگون هنوز نشانه‌ای از آن در پهنه مطبوعات و روزنامه‌های کشورمان مشاهده نمی‌شود. روز گذشته خبر انتخاب فیاض زاهد به عنوان رییس جدید انجمن روزنامه‌نگاران استان تهران منتشر شد؛ خبری که باعث شد یک بار دیگر این پرسش طرح شود چگونه می‌توان زمینه پویایی بیشتر و توسعه افزون‌تر مطبوعات و رسانه‌ها به عنوان رکن چهارم دموکراسی در کشور را فراهم کرد. «اعتماد» برای بررسی ابعاد گوناگون این ضرورت با عباس عبدی یکی از روزنامه‌نگاران باسابقه ترتیب داده تا راهکارهای رشد مطبوعات را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار بدهد. عبدی در این گفت‌وگو بر ضرورت پیمودن راهبردی میانه تاکید دارد و معتقد است پویایی مطبوعات در گروی خردمندی توأمان روزنامه‌نگاران و حکومت است. از یک طرف حکومت مسوول است تا منافذ فعالیت‌های رسانه‌ای را به اندازه باز بگذارد که زمینه برای فعالیت‌های حرفه‌ای مسدود نشود و از سوی دیگر رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران نیز باید به گونه‌ای رفتار کنند که حساسیت‌های حکومت برانگیخته نشود و مسیرهای تعامل دو طرفه مسدود نشود. «اعتماد» ضمن انتشار این گفت‌وگو از سایر استادان رسانه‌ای، روزنامه‌نگاران و تحلیلگران می‌خواهد که به این بحث بپیوندند تا راهکارهای تکرار تجربه بهار مطبوعات در ایران تحت زعامت دولت چهاردهم مرور شود.
انتخابات درون سیستمی انجمن روزنامه‌نگاران تهران برگزار شد و فیاض زاهد به عنوان رییس انجمن انتخاب شد. در تاریخ معاصر ایران، چند برهه کوتاه‌مدت بهار مطبوعات تجربه شده ازجمله پس از دوم خرداد ۷۶. چگونه می‌توان این تجربه‌ها را برای ایران امروز تکرار کرد؟
ابتدا باید به فیاض زاهد به خاطر پذیرش این مسوولیت تبریک بگویم. اطمینان دارم که زاهد می‌تواند در حد مقدورات زمینه‌های رشد و بهبود را در این حوزه مهم فراهم سازد. اما اینکه آیا می‌توان تجربیات مثبت مطبوعات در تاریخ معاصر را زنده کرد یا نه، به دو طرف ماجرا باز می‌گردد. بخشی از این موضوع مرتبط با رفتار حکومت است و بخش دیگر به فعالان رسانه‌ای باز می‌گردد. نه حکومت باید در را بیش از حد متعارف ببندد و محدودیت‌های شدید ایجاد کند و نه روزنامه‌نگاران پس از باز شدن درها و منافذ و پنجره‌ها، باید فراتر از امکانات جامعه و تحمل قانون پیش بروند. ممکن است برخی روزنامه‌نگاران بگویند دوست دارند هرچه می‌خواهند بنویسند! نتیجه یک چنین رفتاری، محدودیت‌های بیشتر از سوی حکومت است و در نتیجه چیزی گیر جامعه، مردم و رسانه‌ها نمی‌آید. امیدوارم صدا و سیما هم از شرایط اسف‌بار فعلی بیرون بیاید و یک فضای رسانه‌ای پویا، خوب و متعادل داشته باشیم. تا زمانی که صدا سیما این قدر بسته و محدود است، فضا همواره ناپایدار خواهد بود.
مهم‌ترین ضرورت گروه‌های صنفی و مدنی رسانه‌ای در شرایط امروز ار نظر شما چه مواردی است؟
یکی از مهم‌ترین موارد، نکاتی است که در پرسش قبلی به آن اشاره کردم. نهادهای مختلف ازجمله انجمن صنفی روزنامه‌نگاران باید کمک کنند به ایجاد موازنه بین وضعیت جامعه، حکومت و ضرورت‌های نظام رسانه‌ای. این موضوع به یک موازنه کارکردی نیاز دارد تا مدیریت شرایط از دست هیچ کدام خارج نشود. شخصا معتقدم هنوز تا رسیدن به مطبوعات باز و آزاد که نیاز ما است تا با تکیه بر رسانه‌ها بتوان شرایط را بهبود بخشید، فاصله داریم. ریشه انواع و اقسام مشکلات کشور از جمله بروز فساد، به فقدان رسانه‌های آزاد و حرفه‌ای مربوط است. حکومت باید به این نتیجه برسد که با رسانه‌های آزاد است که می‌توان نارسایی‌ها را کاهش داد. از سوی دیگر رسانه‌ها هم وظایفی دارند. رسانه‌ها باید بتوانند مسیر فعالیت‌های آزاد را باز نگه دارند و فقط منتظر راهگشایی‌های حکومت نباشند. دو وظیفه دیگر هم دارند که نخستین آنها آموزش است. به دلیل تغییر و تحولات شدیدی که در فناوری ارتباطی و رسانه‌ای وجود دارد، باید در آموزش روزنامه‌نگاران، آموزش حین عمل، کلاس‌های کوتاه‌مدت و کاربردی کار شود. این ضرورت باید به یکی از مهم‌ترین وظایف انجمن صنفی روزنامه‌نگاران بدل شود. سومین مساله که به همین اندازه مهم است، ایجاد هویت صنفی بین فعالان روزنامه‌نگاری، اعم از روزنامه‌ها و نشریات مکتوب یا رسانه‌های دیجیتال است.
رسانه‌ها به عنوان رکن چهارم دموکراسی تا چه اندازه می‌توانند به تحقق توسعه سیاسی در کشور کمک کنند؟
اساسا توسعه سیاسی بدون رسانه آزاد غیرممکن است. در واقع بهتر است گفته شود، یکی از شاخص‌های اصلی توسعه سیاسی رسانه‌های آزاد هستند. البته من این امر را هم می‌پذیرم که این مساله باید با همکاری توأمان حکومت و رسانه انجام شود. در وضعیت فعلی، حکومت به صورت یک‌سویه نظارت، کنترل و برنامه‌ریزی می‌کند. روزنامه‌نگاران هم در چارچوب محدودی که حکومت تعیین می‌کند، تلاش می‌کنند راه را باز کنند. بهبود این روند نیازمند یک نوع گفت‌وگو و تفاهم عمیق‌تر بین طرفین است.
به عنوان روزنامه‌نگاری که از نزدیک با مسائل و مشکلات رسانه‌ها آشنایی دارید، چه توصیه‌ای به تیم مدیریتی جدید انجمن صنفی روزنامه‌نگاران برای بهبود وضعیت رسانه‌ها دارید؟
آقای زاهد و هیات‌مدیره و اعضای جدید آن در بسیاری از این حوزه‌ها صاحب تجربه هستند و می‌توانند کار را پیش ببرند. انتخابات انجمن هم در پیش است و اگر بتوانند مشارکت بیشتر روزنامه‌نگاران را برای مشارکت در این انتخابات جلب کنند. به‌خصوص اگر نیروهای جوان بتوانند وارد هیات‌مدیره شوند، عالی است. باید مرز میان سیاست و روزنامه‌نگاری را تعریف کرد و به آن ملتزم بود. از ادبیات سیاسی در حوزه انجمنی و حرفه‌ای (منظورم فعالیت حرفه‌ای است و نه روزنامه‌نگاری) باید پرهیز کرد. فکر می‌کنم این کار امکان‌پذیر است. لازم است تعامل سازنده‌ای با بخش‌های مختلف جامعه و حکومت از جمله وزارت ارشاد، دستگاه‌های قضایی و وزارت کار فراهم شود. باید این امکان را سنجید که دوباره به جایگاه قبلی انجمن سراسری کشور بازگردیم. انجمن‌های استانی کمک چندانی را به نظام اجرایی کشور نمی‌کنند. اینها از جمله اولویت‌هایی است که مدیریت جدید انجمن می‌تواند برای خود در نظر بگیرد.
البته دوستان بهتر از هر فرد دیگری چون بنده می‌توانند به این موارد توجه کنند. من فقط نظرم را طرح کردم.
