خط قرمز هنرمندانه «باهنر» روی تندروها

روزنامه آرمان امروز در گزارشی نوشت:

اظهارات اخیر محمدرضا باهنر، عضو باسابقه اصولگرایان و مجمع تشخیص مصلحت نظام، درباره حجاب، بار دیگر شکاف‌های فکری درون جریان اصولگرایی را آشکار کرد و موجی از واکنش‌های تند را از سوی طیف‌های افراطی در پی داشت. باهنر که از او به‌عنوان یکی از چهره‌های سنتی و درعین‌حال میانه‌رو این جریان یاد می‌شود، در گفت‌وگویی صریح اعلام کرد: «من از روز اول اعتقادی به حجاب اجباری نداشته و ندارم» و تأکید کرد که اجرای قانون حجاب اجباری «لازم‌الرعایه نیست».

این موضع‌گیری، که از نگاه ناظران سیاسی در ادامه روند تعدیل‌گرایانه و اصلاح‌طلبانه باهنر طی سال‌های اخیر ارزیابی می‌شود، با موجی از انتقادها و حتی حملات لفظی از سوی تندروها روبه‌رو شد. او پیش‌تر نیز در موضوعاتی همچون اصلاح قانون اساسی و بازتعریف ساختارهای مدیریتی کشور، دیدگاه‌هایی متفاوت با اصولگرایی دهه ۸۰ ارائه کرده بود؛ رویکردی که او را در جایگاه «اصولگرای عاقل و تحول‌پذیر» قرار داده است.

این اظهارات در شرایطی بیان شد که تابستان امسال، نخستین تابستان بدون گشت ارشاد طی دو دهه گذشته رقم خورد؛ مقطعی که پس از یک دوره تنش اجتماعی و سیاسی، فشار جریان‌های رادیکال برای بازگرداندن سازوکارهای سخت‌گیرانه در اجرای قانون حجاب به نتیجه نرسید. هم‌زمان، افکار عمومی نیز از سیاست‌های تحمیلی در این حوزه حمایت نکرد و حتی بخش‌هایی از جامعه مذهبی بر لزوم رویکرد فرهنگی تأکید کردند.

باهنر در مصاحبه اخیر خود یادآور شد: «عده‌ای دنبال حجاب اجباری بودند اما قانون فعلی لازم‌الرعایه نیست»، و توضیح داد که توقف اجرای این قانون با هماهنگی شورای عالی امنیت ملی انجام شده است. این اشاره، به‌طور ضمنی بیانگر آن است که اجرای قانون حجاب در وضعیت فعلی، نه تنها در دستور کار نهادهای تصمیم‌گیر نیست بلکه به نوعی از دایره اولویت‌های حاکمیتی نیز خارج شده است. در مقابل، احمد زیدآبادی در کانال تلگرامی خود طیف‌های افراطی اصولگرا بلافاصله این مواضع را نشانه «عدول از اصول» دانستند و با ادبیاتی تند به نقد باهنر پرداختند. از تریبون‌های رسانه‌ای گرفته تا برخی نمایندگان مجلس، سخنان او را به چالش کشیدند و حتی جایگاه خانوادگی و سیاسی‌اش را مورد حمله قرار دادند. به گفته ناظران، اگر سابقه طولانی باهنر در عرصه سیاست، عضویت او در مجمع تشخیص مصلحت نظام و انتسابش به خانواده‌ای شهید نبود، حجم هجمه‌ها علیه او می‌توانست به‌مراتب شدیدتر باشد. در همین فضا، نماینده کرج در مجلس شورای اسلامی در واکنشی تند در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «تا دیر نشده از این مسیر انحرافی بازگردید و اشتباه خود را اصلاح کنید.» چنین واکنش‌هایی نشان می‌دهد که طرح دیدگاه‌های تازه درون اردوگاه اصولگرایان، هنوز هم با مقاومت شدید مواجه است و اختلاف بر سر نحوه مواجهه با مسائل فرهنگی، به یکی از خطوط اصلی شکاف در این جریان تبدیل شده است.

باهنر اما در سال‌های گذشته بارها تأکید کرده که نظام سیاسی برای بقا و پویایی نیازمند بازنگری در برخی سیاست‌ها و سازوکارهاست. او معتقد است که تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران، الزاماً با شیوه‌های دهه‌های گذشته قابل مدیریت نیست و باید با رویکردی فرهنگی، گفت‌وگومحور و اقناعی پیش رفت. از نگاه او، حجاب بیش از آن‌که مسئله‌ای امنیتی یا انتظامی باشد، پدیده‌ای فرهنگی و ارزشی است که تنها از مسیر آموزش، گفت‌وگو و آگاهی جمعی می‌تواند به‌طور پایدار در جامعه نهادینه شود.

تحلیلگران می‌گویند این دیدگاه در امتداد همان جریان فکری است که در میان برخی روحانیون، استادان دانشگاه و نخبگان فرهنگی نیز دیده می‌شود؛ جریانی که می‌گوید با اجبار و فشار نمی‌توان ارزش‌های دینی را تثبیت کرد و تداوم سیاست‌های سخت‌گیرانه فقط به افزایش شکاف اجتماعی و بی‌اعتمادی عمومی منجر می‌شود. در مجموع، واکنش‌ها به سخنان باهنر را می‌توان نمادی از چالشی عمیق‌تر در سیاست ایران دانست؛ چالشی میان نسلی از سیاست‌ورزان سنتی که در پی تطبیق گفتمان اصولگرایی با واقعیت‌های امروز جامعه‌اند و طیف‌هایی که همچنان بر روش‌های گذشته اصرار دارند. باهنر در این میان، با وجود هجمه‌ها، همچنان بر مواضع خود ایستاده و تلاش دارد از درون همان چارچوب فکری اصولگرایی، راهی برای گفت‌وگو و اصلاح بگشاید.

امیر عباس منصوری، استاد دانشگاه به آرمان امروز گفت: با این حال، این رویکرد معتدل با واکنش‌های تند و گاه غیرمنطقی از سوی گروه‌هایی مواجه شده که هرگونه طرح دیدگاه متفاوت را تهدیدی برای هویت سیاسی خود تلقی می‌کنند. حملات پی‌درپی به باهنر، به گفته ناظران سیاسی، بیش از آنکه پاسخی به یک اظهارنظر باشد، تلاشی برای ایجاد هراس در میان دیگر چهره‌های اصولگراست تا از بیان دیدگاه‌های متفاوت پرهیز کنند.

وی ادامه داد: در همین فضا، سخنان اخیر رئیس‌جمهور درباره «غیراجرایی بودن حجاب اجباری» نیز بازتابی مشابه یافت. او نیز با تأکید بر ماهیت فرهنگی این موضوع، گفته بود که نمی‌توان با زور و ابزارهای قهری حجاب را در جامعه تثبیت کرد. همین مواضع، زمینه‌ای برای شکل‌گیری تقابل میان جریان‌های معتدل و تندرو در عرصه سیاست ایران فراهم کرده است.

این استاد دانشگاه متذکر شد: ادامه این فضای پرتنش نه‌تنها کمکی به حل مسائل فرهنگی نمی‌کند، بلکه می‌تواند شکاف درون‌جریانی اصولگرایان را عمیق‌تر کند. در شرایطی که کشور با چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و بین‌المللی گسترده‌ای روبه‌روست، تمرکز نیروهای سیاسی بر حذف و تخریب صداهای منتقد درون اردوگاه خود، بیش از هر چیز نشانه تنگ‌نظری سیاسی است.

وی درنهایت خاطر نشان کرد: سخنان باهنر، فارغ از موافقت یا مخالفت با مضمون آن، بار دیگر پرسش مهمی را پیش روی سیاست‌ورزان ایرانی قرار می‌دهد: آیا نظام سیاسی ما توان تحمل گفت‌وگوهای درون‌جریانی و شنیدن صداهای متفاوت را دارد؟ پاسخ به این پرسش می‌تواند تعیین‌کننده مسیر آینده سیاست‌ورزی در ایران باشد.