آمار خطرناک نرخ باوری در کشور؛چیزی حدود صفر!

روزنامه آرمان امروز در گزارشی نوشت:

«نرخ باروری در ایران به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسید!» خبری مهم و نگران کننده که نشان می دهد که نرخ باروری ایران با ثبت رقم ۱.۴۴ به کمترین سطح تاریخی خود رسیده است؛ این میزان به‌طور قابل‌توجهی پایین‌تر از نرخ جایگزینی ۲.۱ است که برای ثبات جمعیت ضروری محسوب می‌شود. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که کاهش قدرت خرید خانوارها، تورم‌های مزمن و نااطمینانی اقتصادی، در کنار تغییرات فرهنگی و افزایش سن ازدواج باعث شده است خانواده‌ها تمایل کمتری به فرزندآوری داشته باشند. طبق پیش‌بینی‌ها، اگر نرخ باروری به حدود ۱.۳ برسد، رشد جمعیت کشور در سال‌های ۱۴۲۵ تا ۱۴۳۰ منفی خواهد شد. بر اساس اعلام دبیر ستاد ملی جمعیت، هرچند در سال‌های گذشته، روند نرخ باروری در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته نیز نزولی بوده، اما در ایران قدرت اقتصادی خانوارها نیز نقش زیادی در این زمینه بازی کرده است. برای مثال رشد اقتصادی کشور در ۳ماه نخست امسال معادل منفی ۰.۱درصد بوده است.

سیر نزولی نرخ باروری

در روزهای گذشته، مرضیه دستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت، اعلام کرد که نرخ باروری در حال حاضر به ۱.۴۴ رسیده است. می‌توان گفت که نرخ باروری در ایران به سطح هشدارآمیزی یعنی به‌صورت قابل‌توجهی پایین‌تر از نرخ جایگزینی جمعیت رسیده و نگرانی‌های زیادی را در مورد ساختار جمعیتی کشور ایجاد کرده است. نرخ جایگزینی جمعیت، متوسط تعداد فرزندانی است که باید در یک خانواده متولد شوند تا نسل جدید جایگزین نسل پیشین شود و جمعیت در بلندمدت ثابت بماند که این نرخ برابر ۲.۱ برای هر زن است. کاهش این نرخ که در سال‌های اخیر شتاب گرفته، نشان‌دهنده آن است که پنجره جمعیتی ایران به زودی بسته خواهد شد و رشد جمعیت در سال‌های ۱۴۲۵ تا ۱۴۳۰ به منفی ۰.۲۱درصد خواهد رسید. این مساله می‌تواند پیامدهای اقتصادی و اجتماعی زیادی به همراه داشته باشد. در سه‌ماه اول سال جاری، تنها ۲۱۴هزار تولد ثبت شده است که در صورت ادامه این روند در پایان سال تعداد موالید معادل ۸۵۶هزار نفر خواهد بود. این در حالی است که تعداد موالید در سال۱۴۰۳ به ۹۸۰هزار نفر یعنی کمترین میزان خود از سال۱۳۵۰ رسیده بود. با تداوم کاهش نرخ باروری، طبیعتا تعداد موالید نیز بیش‌ از‌ پیش کاهش خواهد یافت. بر اساس پیش‌بینی‌های مرکز آمار، جمعیت کشور در سال۱۴۲۵ به حدود ۹۲‌میلیون و ۴۱۷هزار نفر می‌رسد؛ اما این در حالی است که در همین سال با فرض نرخ باروری۱.۳، رشد جمعیت منفی خواهد بود.

امید به آینده، حلال مشکلات

صبورا امین‌فر کارشناس حوزه زنان و خانواده نیز امید به آینده را موضوع مهمی در فرزندآوری عنوان می‌کند و تاکید دارد: وقتی امید به آینده افراد یک جامعه کاهش پیدا کند برنامه‌ریزی‌های بلند مدت از جنس تشکیل خانواده و فرزندآوری در این جامعه تحت تاثیر قرار می‌گیرد و این موضوعی است که در جامعه ما مورد تهاجم غربی و کارهای رسانه‌ای قرار گرفته است. وی با بیان اینکه فعالیت های سیاسی نیز اثر خود را به طور گسترده روی خانواده می گذارد، اظهار داشت: هر عضو جامعه اگر نسبت به آینده جامعه تصویر خوبی و مطلوب نداشته باشد، این عدم تصویر مطلوب موجب می شود در تصمیم گیری‌ها برای آینده تاثیر گذارد و آن تصمیمات را به تعویق بیاندازد؛ اتفاقی که بخشی از جامعه ایران را تحت تاثیر قرار داده و از این رو است که رهبر انقلاب تاکید می کنند که روی امید اجتماعی و امیدآفرینتی باید کار شود. عدم تصویر مطلوب از آینده خانواده بر تصمیم گیری‌ها برای آینده تاثیر گذاشته و تصمیمات را به تعویق می اندازد.امین‌فر می افزاید: رهبر انقلاب تاکید دارند که باید نسبت به دستاوردهایی که کشور تاکنون داشته به مردم اطلاعات و آگاهی هایی ارائه شود و مردم امیدوار باشند که آینده ای که پیش روی ایران است آینده بهتری است و ما رو به پیشرفت هستیم و افراد با اطمینان خاطر برنامه ریزی بلند مدت را انجام دهند.

امین فر با بیان اینکه یکی از گام های مهم تمدن سازی، جامعه سازی است و تا خانواده پایدار نداشته باشیم، اصل اساسی جامعه سازی رخ نمی دهد؛ نیاز است که به طور جدی روی خانواده کار شود، یادآور شد: ممکن است موانع این امر، در بحث‌های فرهنگی و ساختار های دیگری از نظام حاکمیتی باشد.

وی ادامه داد: برای مثال فکر نمی کنیم که دعواها سیاسی یک جناح علیه یک جناح دیگر ممکن است تبعات خیلی ماندگار و مستحکم داشته باشد و بخشی از جامعه را تحت تاثیر قرار دهد. بحث های اقتصادی و اقتصاد ناپایدار موضوع دیگری است که خانواده از آن متاثر است؛ بحث‌های اقتصادی و بی ثباتی اقتصادی و پیشبینی ناپذیر بودن، عامل خیلی مهم و تاثیرگذار روی خانواده است. هرچند عامل اصلی و تعیین کننده موضوعات خانواده، بحث فرهنگی است اما عوامل اقتصادی نیز بر تصمیم گیری های افراد جامعه و امید به آینده افراد تاثیرمی گذارد.

تلاش کم‌ثمر افزایش فرزندآوری

پس از تصویب قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در سال۱۴۰۰، دولت با برنامه‌ریزی دقیق‌تر تلاش کرد فرزندآوری را در کشور افزایش دهد. در این سال، اقداماتی مثل اعطای وام برای هر فرزند، تخفیف ۱۵درصدی مالیات برای خانواده‌هایی با فرزند سوم به بالا و اختصاص ۱۹هزار‌میلیارد تومان بودجه به طرح تعادل جمعیت اجرا شد. هدف این کارها کم کردن هزینه‌های بچه‌دار شدن و تشویق خانواده‌ها بود. همزمان، محدودیت‌هایی مثل سخت‌گیری در سقط جنین، کاهش غربالگری جنین و حذف اصطلاح «بارداری پرخطر» هم به اجرا درآمد، بدون اینکه به تاثیرات اجتماعی و پزشکی آنها توجه کافی شود. با گذشت حدود چهارسال از اجرای این قانون و ارائه مشوق‌ها و محدودیت‌ها، نتایج نشان می‌دهد که این سیاست‌ها نتوانسته‌اند هدف اصلی سیاستگذاران را محقق کنند. تعداد تولد‌ها همچنان رو به کاهش است و این روند ثابت می‌کند که قانون در تغییر تصمیم خانواده‌ها برای بچه‌دار شدن موفق نبوده است. در عوض، هزینه‌های زیادی به سیستم مالی و بهداشتی کشور تحمیل شده است. بودجه‌ای که برای وام‌ها و تخفیف‌ها صرف شد، نتیجه مطلوبی به همراه نداشت و محدودیت‌های پزشکی هم به جای کمک، نگرانی‌هایی برای سلامت مادران و نوزادان ایجاد کرده است. این وضعیت نشان می‌دهد که بدون توجه به مشکلات اقتصادی مثل تورم و بیکاری یا نیازهای فرهنگی جامعه، این سیاست‌ها نمی‌توانند نرخ باروری را بالا ببرند. به نظر می‌رسد دولت باید رویکرد خود را تغییر دهد و به جای تمرکز صرف بر مشوق‌های مالی یا محدودیت‌ها، به بهبود شرایط زندگی و ایجاد اعتماد در جامعه بپردازد. این هدف نیز با مهار تورم و ایجاد ثبات اقتصادی و کاهش ریسک‌های سیاسی محقق خواهد شد.