بازسازی اقتصاد ایران؛ ماموریتی سخت، اما ضروری
اقتصاد ایران سال‌هاست که درگیر چالش‌های عمیق و ساختاری است که از تورم مزمن و بیکاری گرفته تا تحریم‌های بین‌المللی و ناترازی‌های انرژی را شامل می‌شود.
روزنامه آرمان امروز در گزارشی نوشت:
اقتصاد ایران سال‌هاست که درگیر چالش‌های عمیق و ساختاری است که از تورم مزمن و بیکاری گرفته تا تحریم‌های بین‌المللی و ناترازی‌های انرژی را شامل می‌شود. دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان با وعده‌هایی نظیر وفاق ملی، بهبود معیشت و اصلاحات اقتصادی روی کار آمده و بازسازی اقتصاد به یکی از اولویت‌های اصلی آن تبدیل شده است. این گزارش به بررسی الزامات بازسازی اقتصاد ایران، چالش‌های پیش‌رو، نظرات کارشناسی و چشم‌انداز موفقیت دولت پزشکیان در این مسیر می‌پردازد.
الزامات بازسازی اقتصاد ایران
برای بازسازی اقتصاد ایران، مجموعه‌ای از اقدامات ساختاری، سیاستی و اجتماعی ضروری است که بدون اجرای هماهنگ آن‌ها، دستیابی به رشد پایدار و بهبود شرایط معیشتی دشوار خواهد بود.
اصلاح سیاست‌های مالی و پولی
مهار تورم و ایجاد ثبات اقتصادی نیازمند هماهنگی دقیق بین سیاست‌های مالی، پولی و ارزی است. کسری بودجه مزمن، که عمدتاً از طریق استقراض از بانک مرکزی تأمین می‌شود، به رشد نقدینگی و تورم دامن زده است. اصلاح نظام مالیاتی، افزایش شفافیت در بودجه‌ریزی و کاهش هزینه‌های غیرضروری دولت از الزامات کلیدی است. همچنین، کنترل رشد پایه پولی و نقدینگی برای کاهش فشار تورمی حیاتی است.
تقویت دیپلماسی اقتصادی
تحریم‌های بین‌المللی دسترسی ایران به بازارهای جهانی، سرمایه‌گذاری خارجی و فناوری‌های پیشرفته را محدود کرده است. تقویت دیپلماسی اقتصادی، به‌ویژه با کشورهای همسایه و قدرت‌های اقتصادی آسیایی، می‌تواند به افزایش صادرات غیرنفتی و جذب سرمایه‌گذاری کمک کند. مذاکرات برای کاهش تحریم‌ها و ایجاد روابط تجاری پایدار از پیش‌نیازهای بازسازی اقتصاد است.
حمایت از تولید داخلی و بخش خصوصی
بخش خصوصی در ایران به دلیل بروکراسی پیچیده، فساد و نبود مشوق‌های کافی تضعیف شده است. ایجاد محیطی مناسب برای کسب‌وکارها از طریق کاهش موانع قانونی، ارائه تسهیلات مالیاتی و حمایت از استارتاپ‌ها و صنایع کوچک و متوسط می‌تواند موتور تولید داخلی را فعال کند. این امر به افزایش اشتغال و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی کمک خواهد کرد.
اصلاح نظام یارانه‌ها و ناترازی انرژی
ناترازی در بخش انرژی، به‌ویژه در حوزه گاز و بنزین، یکی از مشکلات اصلی اقتصاد ایران است. مصرف بالای انرژی، یارانه‌های غیرهدفمند و زیرساخت‌های فرسوده منجر به کسری‌های قابل‌توجه شده است. اصلاح تدریجی نظام یارانه‌ها، بهینه‌سازی مصرف انرژی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها ضروری است، اما این اصلاحات باید با ملاحظات اجتماعی همراه باشد تا از فشار بر اقشار کم‌درآمد جلوگیری شود.
شفافیت و جلب اعتماد عمومی
اعتماد عمومی به نهادهای دولتی در سال‌های اخیر کاهش یافته است. شفافیت در تخصیص منابع، مبارزه با فساد و پاسخگویی به مردم می‌تواند سرمایه اجتماعی را تقویت کند. ایجاد سازوکارهای نظارتی و گزارش‌دهی منظم به شهروندان از الزامات بازسازی اقتصاد است.
چالش‌های پیش‌رو
اقتصاد ایران با مجموعه‌ای از ابرچالش‌ها مواجه است که بازسازی آن را به ماموریتی پیچیده تبدیل کرده است. نرخ تورم سالانه در محدوده ۳۵ تا ۳۶ درصد قرار دارد و تورم نقطه‌ای در برخی اقلام خوراکی و خدمات حتی بالاتر است. این موضوع قدرت خرید خانوارها، به‌ویژه اقشار کم‌درآمد، را به‌شدت کاهش داده و نابرابری اقتصادی را تشدید کرده است. کنترل تورم بدون ایجاد رکود اقتصادی یکی از دشوارترین چالش‌های دولت است.
تحریم‌های اقتصادی، به‌ویژه در حوزه نفت و بانکداری، جریان درآمدی دولت و دسترسی به منابع ارزی را محدود کرده است. این محدودیت‌ها توانایی دولت برای تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی را کاهش داده و اقتصاد را در تنگنا قرار داده است.
ناترازی در بودجه، نظام بانکی و انرژی از مشکلات ریشه‌ای اقتصاد ایران است. کسری بودجه مزمن، بدهی‌های بانکی و ناکارآمدی در تخصیص منابع انرژی، مانع از اجرای سیاست‌های اصلاحی مؤثر شده است. برای مثال، ناترازی گاز در زمستان به کاهش تولید صنعتی و قطعی برق منجر می‌شود.
بیکاری و تنزل سرمایه اجتماعی
اگرچه نرخ بیکاری کلی به حدود ۷.۳ درصد کاهش یافته، بیکاری جوانان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی همچنان بالا (حدود ۲۰ درصد) است. این موضوع به نارضایتی اجتماعی دامن زده و اعتماد به سیاست‌های اقتصادی دولت را کاهش داده است. تنزل سرمایه اجتماعی، مشارکت عمومی در برنامه‌های اقتصادی را دشوار کرده است.
تنش‌های سیاسی و منطقه‌ای
تنش‌های منطقه‌ای، از جمله درگیری‌های ژئوپلیتیکی با اسرائیل و احتمال بازگشت سیاست‌های سخت‌گیرانه آمریکا در صورت تغییر دولت، فضای اقتصادی را بی‌ثبات‌تر کرده است. این عوامل ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش داده و مانع از جذب منابع خارجی می‌شوند.
وحید شقاقی شهری، اقتصاددان برجسته، معتقد است که بازسازی اقتصاد ایران نیازمند درک عمیق از چالش‌های ساختاری و اجرای اصلاحات هماهنگ است. او تأکید می‌کند که آمارهای ظاهری مانند رشد اقتصادی یا کاهش نرخ بیکاری، بدون اصلاحات زیرساختی، نمی‌توانند نشان‌دهنده بهبود واقعی باشند. شقاقی به ناترازی‌ها، تحریم‌ها و کاهش سرمایه اجتماعی به‌عنوان موانع اصلی اشاره کرده و پیشنهاد می‌دهد که دولت باید با اقدامات ملموس و کوچک، مانند بهبود شفافیت و کاهش بروکراسی، اعتماد عمومی را جلب کند. او همچنین بر ضرورت تقویت دیپلماسی اقتصادی و هماهنگی بین سیاست‌های مالی و پولی تأکید دارد و هشدار می‌دهد که بدون این اقدامات، اقتصاد ایران در چرخه‌ای از تورم و رکود باقی خواهد ماند.
آیا دولت پزشکیان موفق خواهد بود؟
دولت پزشکیان در شرایطی پیچیده کار خود را آغاز کرده است. شعار وفاق ملی و تأکید بر شفافیت و گفت‌وگوی اجتماعی، پتانسیل ایجاد همگرایی و جلب اعتماد عمومی را دارد. برخی اقدامات اولیه، مانند تلاش برای کنترل نقدینگی و کاهش نسبی نرخ بیکاری، نشان‌دهنده عزم دولت برای بهبود وضعیت است. با این حال، چالش‌های ساختاری و فشارهای خارجی، از جمله تحریم‌ها و تنش‌های سیاسی، موانع بزرگی ایجاد کرده‌اند.
موفقیت دولت پزشکیان به عوامل متعددی بستگی دارد:
اجرای اصلاحات ساختاری: دولت باید بتواند اصلاحات دشوار، مانند اصلاح نظام یارانه‌ها و مالیاتی، را با کمترین هزینه اجتماعی اجرا کند.
تقویت دیپلماسی اقتصادی: کاهش فشار تحریم‌ها و افزایش تجارت خارجی برای تأمین منابع مالی ضروری است.
جلب اعتماد عمومی: اقدامات ملموس و شفافیت در سیاست‌گذاری می‌تواند مشارکت مردم را افزایش دهد.
مدیریت تنش‌های سیاسی: کاهش تنش‌های منطقه‌ای و ایجاد ثبات سیاسی به جذب سرمایه‌گذاری کمک خواهد کرد.
با توجه به پیچیدگی چالش‌ها، انتظار نتایج سریع غیرواقع‌بینانه است. دولت پزشکیان احتمالاً در کوتاه‌مدت می‌تواند بهبودهای محدودی در برخی شاخص‌ها، مانند کنترل تورم یا افزایش اشتغال، ایجاد کند. اما بازسازی کامل اقتصاد ایران نیازمند زمان، هماهنگی بین‌نهادی و حمایت گسترده داخلی و بین‌المللی است. اگر دولت بتواند اعتماد عمومی را جلب کرده و اصلاحات را با جسارت پیش ببرد، شانس موفقیت آن افزایش خواهد یافت. با این حال، موانع ساختاری و فشارهای خارجی، تحقق این هدف را در کوتاه‌مدت دشوار می‌کنند.
بازسازی اقتصاد ایران ماموریتی دشوار اما ضروری است که نیازمند اصلاح سیاست‌های مالی و پولی، تقویت دیپلماسی اقتصادی، حمایت از بخش خصوصی، اصلاح نظام یارانه‌ها و جلب اعتماد عمومی است. چالش‌هایی مانند تورم بالا، تحریم‌ها، ناترازی‌ها، بیکاری و تنش‌های سیاسی، مسیر بازسازی را پیچیده کرده‌اند. نظرات کارشناسان نشان می‌دهد که موفقیت دولت پزشکیان به اجرای هماهنگ اصلاحات و جلب اعتماد عمومی وابسته است. اگرچه نشانه‌هایی از تلاش دولت برای بهبود وضعیت وجود دارد، دستیابی به بازسازی پایدار نیازمند زمان، اراده قوی و حمایت گسترده است. دولت پزشکیان می‌تواند با اقدامات ملموس و شفاف، گام‌های اولیه را بردارد، اما تحقق کامل این ماموریت به عوامل متعدد داخلی و خارجی بستگی دارد.
