«حال اجتماعی ایرانیان » چگونه بهبود می یابد؟

روزنامه آرمان امروز در گزارشی نوشت:

جامعه همانند انسان، نه تنها بدن و ساختار دارد بلکه روح و حال و هوایی جمعی نیز در آن جاری است. جامعه‌شناسان برای توصیف این کیفیت از اصطلاح «حال اجتماعی» استفاده می‌کنند؛ مفهومی که نشان می‌دهد مردم یک جامعه چه اندازه امیدوار، آرام، همدل و یا نگران و بی‌اعتماد هستند. حال اجتماعی مجموعه‌ای از احساسات و تجربه‌های مشترک است که در روابط روزمره، نگرش به آینده و نوع مواجهه مردم با مسائل زندگی منعکس می‌شود. در جهان امروز، تنها رشد اقتصادی ملاک نیست. سازمان ملل در گزارش جهانی شادی ۲۰۲۴ کشورها را بر اساس درآمد، امید به زندگی، اعتماد و آزادی انتخاب سبک زندگی رتبه‌بندی می‌کند. فنلاند با نمره ۷.۷۴ شادترین کشور جهان است. افغانستان با نمره ۱.۷۲ در پایین‌ترین رتبه قرار دارد. میانگین جهانی شادی ۵.۵۶ است. ایران در سال ۲۰۲۴ نمره ۴.۹۲ از ۱۰ را کسب کرده و در حدود رتبه ۹۸ از میان ۱۳۸ کشور قرار دارد؛ پایین‌تر از متوسط جهانی، اما همچنان برخوردار از سرمایه‌های اجتماعی مهمی همچون خانواده، شبکه‌های دوستی و همبستگی ملی در بحران‌ها. جامعه شناسان بر این باورند که بهبود حال اجتماعی نیازمند تعادل میان سه حوزه است: «اقتصاد پایدار و عادلانه برای افزایش امنیت و امید». «روابط اجتماعی مبتنی بر اعتماد و مشارکت برای انسجام جمعی.»، «فرهنگ متنوع و باز برای بروز هویت‌ها و سبک‌های زندگی مختلف.» با این اوصاف می توان گفت که حال اجتماعی، آینه‌ای از روح جمعی جامعه است. توجه به آن نه تنها سیاست‌گذاری درست می‌طلبد بلکه هر شهروند نیز می‌تواند با رفتارهای کوچک اما سازنده، سهمی در بهتر شدن حال اجتماعی ایران داشته باشد.

از دریا شروع می شود

موضوعی که حالا برای دولت چهاردهم، به یک اولویت تبدیل شده است. چندی پیش معاون وزیر کشور و رئیس سازمان امور اجتماعی اعلام کرد: « موضوعاتی چون نشاط اجتماعی و هماهنگی بین برنامه‌هایی که در این زمینه نیاز است در این بخش انجام می‌شود و یکی از موضوعاتی که در این بخش مهم بوده و پیش می‌رود طرح ساماندهی سواحل است و در هفت استان ساحلی کشور این طرح اجرا می‌شود و براساس این طرح، به افرادی که قصد شنا دارند اقدامات مراقبتی و آموزش‌های لازم به این افراد ارائه می‌شود تا اگر آسیبی وارد شد نیروهای امدادی که در سواحل پیش‌بینی شده‌اند آسیب‌ها را برطرف و کاهش دهند.» سید محمد بطحاییبا اعلام این خبر که در حال حاضر براساس آخرین مصوبه شورای اجتماعی کشور تمام این کارگروه‌ها در قالب دو کارگروه مقابله با آسیب‌ها و کارگروه سرمایه اجتماعی قرار گرفته اند، به ایسنا افزود: «در کارگروه مقابله با آسیب‌ها کمیته‌هایی زیرمجموعه این کارگروه‌ها تشکیل می‌شود که بررسی‌ها و اقدامات خود را در کارگروه مورد نظر انجام می‌دهند. در کارگروه سرمایه اجتماعی نیز برنامه‌های مربوط به نشاط و امیدآفرینی و موضوعات ایجابی در امور اجتماعی توسط این کارگروه به پیش می‌رود.»

حال اجتماعی؛ نشاط و امید آفرینی

یک جامعه شناس در این رابطه به «آرمان امروز» می گوید: «حال اجتماعی را نمی‌توان تنها با اعداد و شاخص‌های اقتصادی توضیح داد. گرچه درآمد و شغل بر آن اثر می‌گذارند، اما فراتر از مسائل معیشتی، کیفیت روابط انسانی، اعتماد به یکدیگر، امید به آینده و امکان مشارکت در سرنوشت جمعی، عناصر اساسی آن به شمار می‌روند. جامعه‌ای که مردمش به هم اعتماد دارند، در خانواده و محله احساس امنیت می‌کنند و می‌توانند با صداهای گوناگون فرهنگی و اجتماعی روبه‌رو شوند، حال اجتماعی بهتری دارد.» مصطفی اقلیما افزود: «این موضوع در جهان امروز به یکی از شاخص‌های مهم ارزیابی جوامع تبدیل شده است. برای نمونه، گزارش جهانی شادی که هر سال توسط سازمان ملل منتشر می‌شود، حال اجتماعی کشورها را با معیارهایی چون سطح درآمد، حمایت اجتماعی، امید به زندگی، آزادی در انتخاب سبک زندگی و میزان اعتماد به نهادها می‌سنجد. کشورهای شمال اروپا سال‌هاست در صدر این فهرست قرار دارند، چرا که توانسته‌اند میان رفاه اقتصادی، عدالت اجتماعی و آزادی‌های فرهنگی توازن ایجاد کنند. در ایران نیز، موضوع حال اجتماعی اهمیت فزاینده‌ای یافته است. تحولات سریع اقتصادی، فرهنگی و ارتباطی باعث شده مردم بیش از گذشته به سنجش روحیه و کیفیت زندگی جمعی خود بیندیشند. بر اساس همین شاخص‌های جهانی، ایران در نیمه دوم جدول شادی قرار دارد، اما باید توجه داشت که این رتبه صرفاً تصویری کلی است و نمی‌تواند سرمایه‌های اجتماعی موجود در جامعه ایرانی را نادیده بگیرد.

وی با اشاره به اینکه خانواده همچنان به‌عنوان منبع اصلی حمایت و همبستگی عمل می‌کند، شبکه‌های دوستی و روابط غیررسمی نقش مهمی در زندگی روزمره دارند، و در لحظات دشوار مانند حوادث طبیعی یا بحران‌های ملی، همبستگی اجتماعی جلوه‌گر می‌شود، افزود: «از نگاه جامعه‌شناسی، حال اجتماعی زمانی تقویت می‌شود که میان سه حوزه اصلی تعادل برقرار باشد: اقتصاد منصفانه و پایدار، روابط اجتماعی مبتنی بر اعتماد و مشارکت، و فرهنگی متکثر که به تنوع سبک‌های زندگی مجال بروز می‌دهد. به همین دلیل است که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته علاوه بر تولید ناخالص داخلی، کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی را نیز به‌عنوان شاخص توسعه مورد توجه قرار می‌دهند. حال اجتماعی نه موضوعی انتزاعی بلکه واقعیتی ملموس است؛ همان احساسی که شهروندان در تعاملات روزانه با هم و با نهادهای اجتماعی تجربه می‌کنند. تقویت آن نیازمند سیاست‌هایی است که امید و اعتماد را در جامعه گسترش دهد و در عین حال، فرصتی است برای هر شهروند که با رفتارهای کوچک اما اثرگذار، سهمی در بهبود حال جمعی داشته باشد.»