مرثیه ای برای درختان تهران
درختان درهم‌تنیده خیابان فلسطین در بهار، سرسبزی و خرمی، در تابستان به‌خصوص شب‌هنگام، فضایی شاعرانه و در پاییز، تابلویی هزاررنگ را به تماشا می‌گذاشتند.
روزنامه اطلاعات در گزارشی نوشت:
اگر این روزها گذرتان به خیابان فلسطین تهران افتاده باشد می‌بینید که دو طرف پیاده‌روی خیابان، جایی که درختان سربه‌فلک‌کشیده قرار دارند، سنگ‌فرش‌ها را درآورده و دور درختان را آن‌قدر کنده و خالی کرده‌اند تا به ریشه‌ها رسیده‌اند. خاک را از اطراف ریشه‌ها پراکنده و ریشه‌های باز و بدون محافظ را در معرض هوا قرار داده‌اند...
البته پیش از درآوردن ریشه‌ها در جای‌جای تنه درختان، زخم‌هایی عمیق ایجاده کرده و از جای زخم‌ها ماده‌ای کشنده تزریق کرده بودند. درختانی که عمری به درازای تاریخ این خیابان دارند در نهایت بی‌رحمی آرام آرام خشک می‌شوند و از پا درمی‌آیند. تمام زیبایی‌های خیابان فلسطین به درختان تناور و سربه‌فلک‌کشیده آن است. از آنجایی که فلسطین، خیابانی کم‌عرض است درختان چنار دو سوی خیابان، درهم‌تنیده به نظر می‌رسند و مانند چتری بر روی سر این خیابان گسترده شده‌اند؛ درختانی که ارتفاعشان از بناها و ساختمان‌های اطراف بلندتر است. آن‌ها فضایی رویایی و خیال‌انگیز ایجاد کرده‌اند که در بهار، سرسبزی و خرمی، در تابستان به‌خصوص شب‌هنگام، فضایی شاعرانه و در پاییز، تابلویی هزاررنگ را به تماشا می‌گذارند.
بی‌شک خیابان فلسطین با آن سابقه تاریخی، تا امروز یکی از معروف‌ترین و زیباترین خیابان‌های تهران بوده و هر گردشگر خارجی که پا به این خیابان گذاشته محو فضای سبز و درختان چنار سر به آسمان کشیده آن شده است. افسوس که این درختان کم‌نظیر، پاییز هزاررنگ امسال را نخواهند دید.
مکمل یا کشنده؟
علی‌آقا، یکی از مغازه‌داران خیابان فلسطین می‌گوید: ابتدا با بیل‌های مکانیکی، زخم‌هایی در جای‌جای بدنه درختان سرسبز و تناور ایجاد کردند. وقتی ما پرسیدیم این زخم‌ها برای چیست گفتند می‌خواهیم برای تقویت درختان، ماده‌ای مکمل تزریق کنیم. ما هم به خیال آن که واقعا به درختان، ماده‌ای حیاتی تزریق می‌کنند ابراز خرسندی کردیم، غافل از آن که در مقابل چشمانمان به درختانی که شاداب و سرزنده بودند موادی کشنده تزریق کرده‌اند. بعد از مدتی هم سنگفرش‌های دور درختان را درآوردند و اطراف آن را حسابی با ماشین‌های آبپاش خیس کردند. خیس‌کردن، نه از آن جهت که آبی به درخت داده باشند، بلکه از آن جهت که زمین نرم شود تا راحت‌تر خاک‌های اطراف را بِکنند. چند متر خاک‌ها را کندند تا به ریشه رسیدند.
ریشه‌ها را در معرض آفتاب قرار دادند تا درخت به کمک مواد کشنده و بی‌آبی از بین برود. این درختان بی‌گناه چه کرده بودند که این‌گونه با زجر و شکنجه مجازات شدند و در معرض نابودی قرار گرفتند؟
او می‌افزاید: خیابان ما را به خرابه‌ای تبدیل کرده‌اند. همه‌جا پر از خاک و تکه‌پاره‌های سنگفرش‌های شکسته است. هنوز هم نفهمیده‌ایم چرا در یک فاصله کوتاه پس از جنگ به جان این درختان افتادند و آن‌ها را خشکاندند. اگر می‌گویند آن‌ها بیمار بودند، دروغ می‌گویند. ما در این خیابان زندگی می‌کنیم، درختان هیچ مشکلی نداشتند، آن‌ها را با تزریق مواد کشنده و با دستان خودشان بیمار کردند.
بی‌مهری به فضای سبز تهران
آقامحمد، یکی از ساکنان خیابان فلسطین در رابطه با بی‌مهری به فضای سبز تهران از سوی مدیران شهری می‌گوید: تهران از روزی که به عنوان پایتخت انتخاب شد تا به امروز چنین بی‌مهری به خود ندیده است. مدیران شهری تهران به‌خصوص در این چند سال اخیر، نه‌تنها کمکی به بیشتر شدن فضای سبز تهران نکرده‌اند بلکه تا توانسته‌اند آسیب‌های جبران‌ناپذیر به آن وارد کرده‌اند. شما نگاه کنید در جای‌جای شهر، درختانی را قطع کرده‌اند و می‌کنند. در تازه‌ترین اقدام هم چنارهای شمالی‌ترین قسمت خیابان ولیعصر بین میدان تجریش و چهارراه پارک‌وی را با تزریق بتن و سیمان به بدنه آن‌ها از بین برده‌اند. اما هرگز فکرش را هم نمی‌کردیم که تمامی درختان خیابان فلسطین در مرکز شهر را در مقابل چشمان ما آرام آرام خشک کنند.
وقتی اعتراض کردیم چرا به درختان آسیب می‌رسانید و آن‌ها را خشک می‌کنید گفتند به جایشان درختان تازه‌ای می‌کاریم.
مگر تابستان فصل کاشت درختان تازه است؟ اگر راست می‌گویند چرا به همین درختان تازه خیابان آب نمی‌دهند؟ اگر تعدادی درخت تازه در خیابان می‌بینید که هنوز شاداب و سرزنده‌اند، به خاطر این است که صاحبان مغازه‌ها به آن‌ها آب می‌دهند، وگرنه تمامی درختان تازه هم از بی‌آبی در کنار درختان تناور از ریشه درآورده، خشک شده‌اند.
مالکان واقعی این درختان، اول مردم تهران و بعد از آن ما هستیم که سال‌ها در کنار آن‌ها روزگار گذرانده‌ایم. مدیران به چه حقی اموال ما را نیست و نابود کرده‌اند؟ من نمی‌دانم چرا همه در مقابل ظلمی که به ما وارد شده است، سکوت اختیار کرده‌اند.
زیباشناسی شهری
دکتر سید رضا حسینی لاهیجی، دانش‌آموخته طراحی صنعتی که بیش از ۳۰ سال سابقه کار در سازمان زیباسازی و مجموعه شهری دارد، درباره عملکرد مدیریت شهری و نارضایتی مردم از آن می‌گوید: در دنیای امروز به‌خصوص در کشورهای توسعه‌یافته، آشنایی با زیباشناسی امری ضروری است. گذشتگان ما همیشه توصیه می‌کردند به هر کاری که مشغول هستید، از شاگرد مغازه بودن تا تاجر موفق بودن، در کنار آن هنری هم داشته باشید، چیزی که دنیای امروز به آن رسیده است. هنر باعث می‌شود تا به محیط اطرافتان، نگاهی انسانی داشته باشید.
این دوره مدیریت شهری و شورای شهر، بدترین دوره‌ای است که ما تاکنون تجربه کرده‌ایم. مجموعه مدیریت شهری ما یاد نگرفته‌اند و نمی‌دانند و به این موضوع اهمیت نمی‌دهند که مردم باید در ساخت و نگهداری شهر مشارکت کنند. آن‌ها در مجموعه شهری، هر کاری که انجام می‌دهند باید مردم را در جریان بگذارند. اگر می‌خواهند شکل یک خیابان را تغییر دهند اول باید مردم را در جریان قرار بدهند. این خودش زیبایی‌شناسی شهری و یک رفتار درست در مقابل مردم است. وقتی مدیران ما چگونه رفتار کردن با مردم را نمی‌دانند، مردم ناراحت می‌شوند، شورش می‌کنند و نگرانی در جامعه ایجاد می‌شود.
چرا این درختان کم‌نظیر را قطع می‌کنند؟ درختانی که همیشه مورد تحسین و حیرت گردشگران، مقامات و بازدیدکنندگان خارجی بود.
طبیعت در دل شهر
دکتر عادل جلیلی، دانش‌آموخته اکولوژی از انگلستان، درباره خشکاندن و قطع درختان در سطح شهر تهران می‌گوید: متأسفانه کسانی که مدیریت شهری پایتخت را در دست دارند حتی یک برداشت علمی درست از مفهوم شهر ندارند. به خیال آن‌ها شهر فقط ساختمان است و خیابان، در صورتی که بزرگترین دغدغه مدیران شهرهای نوین جهان این است که چگونه طبیعت را به دل شهر بیاورند.
ما چه می‌کنیم؟ در جاهایی که طبیعت وجود دارد به قصد ساخت ساختمان یا خیابان، اولین کاری که انجام می‌دهیم طبیعت آنجا را نابود می‌کنیم. طبیعت در شهر مقوله بسیار پیچیده‌ای است. در شهرهای نوین، پارک‌های شهری، پارک‌های خطی خیابان‌ها، پارک‌های محلی و پارک‌های جنگلی باید به گونه‌ای طراحی شود تا داخل شهر، شبکه‌ای ایجاد شود و طبیعت و انسان، رابطه نزدیکی داشته باشند؛ یعنی حیات وحش از کوهستان بتواند وارد شهر شود و برگردد. طراحان شهری برای آن‌که در دنیای ماشینی امروز، انسان‌ها در میان فضای زمخت بتن و آهن گرفتار نشوند سعی می‌کنند طبیعت را به دل شهر بکشانند.
چنار، درختی سازگار و زیبا
دکتر جلیلی در ارتباط با خشکاندن چنارهای خیابان فلسطین و در معرض هوا قرار دادن ریشه‌های آن‌ها می‌گوید: چنار یکی از قشنگ‌ترین و سازگارترین درختان در تهران است. چنار از درختان بومی دره‌های تهران بود که اکنون نمونه آن در طبیعت اطراف شهر کمتر وجود دارد. هر فرد خارجی که وارد تهران می‌شود از کاشت درختان ردیفی در حاشیه خیابان‌ها که جلوه بسیار زیبایی به شهر می‌دهد متعجب می‌شود، چون در عین زیبایی محل تنوع زیستی و حیات هم هستند. حشرات، چرندگان و سایر میکروارگانیسم‌ها با وجود این درختان حیات پیدا می‌کنند و زندگی از سر می‌گیرند.
خیابان فلسطین با چنارهای درهم‌تنیده‌به بازاری سرپوشیده می‌ماند که درختان دو سوی خیابان، آن را ایجاد کرده‌اند. ریشه این درختان بی‌مانند را بدان جهت از خاک درآورده و در معرض آفتاب قرار داده‌اند تا دوباره سبز نشوند. درخت چنار به همان اندازه که تاج هوایی دارد (شاخ و برگ) به همان میزان هم تاج زمینی دارد (ریشه). اگر درخت را قطع کنید ریشه از جایی دیگر سبز می‌شود. برای نجات گونه‌های نادر در طبیعت آن‌ها را به داخل شهرها و مزارع و باغ‌ها می‌آورند و پرورش می‌دهند؛ چنانچه کاج‌های بی‌مانند تهران را در پارک چیتگر و چنارها را درخیابان‌های مختلف شهر پرورش دادند. کاج‌های تهران از نوع مقاوم در آب و هوای خشک و بسیار نادر هستند که نوع دومی در طبیعت ندارند. متأسفانه کاج‌های پارک چیتگر از بی‌آبی دچار آفت چوب‌خوار شده‌اند؛ در صورتی که با تصفیه آب‌های فاضلاب تهران می‌شد آن‌ها را نجات داد. در دنیای مدرن امروز با دستگاه‌های مکانیزه تصفیه آب حتی یک قطره آب مصرفی هدر نمی‌رود؛ یعنی همان آبی که شما مصرف می‌کنید، تصفیه و ۱۲ ساعت بعد دوباره وارد چرخه آب‌های مصرفی می‌شود. با سرمایه‌گذاری جدی در آب و فاضلاب تهران می‌توان هم کم‌آبی را جبران کرد و هم طبیعت تهران را نجات داد.
