نظام طبقاتی کنکور و تغییر سرنوشت دانش آموزان

روزنامه آرمان امروز در گزارشی نوشت:

با اعلام نفرات برتر کنکور، عکس‌های یکی از نفرات برتر رشته ها، در شبکه های اجتماعی وایرال شد. او که در روزهایی که میلیون ها نفر در حال درس خواندن بودند، در روسیه و پاریس به مسافرت رفته بود. هر چند که کسی منکر نخبه بودن این فرد نیست، اما زخمی کهنه را بار دیگر در لایه های نظام آموزشی باز کرد. همانطور که اشاره شد، «نظام آموزش در خدمت ثروتمندان» پدیده نوظهوری در نظام آموزشی و کنکور ما نیست که در آن «مافیا» ها جولان می دهند و هر سال که نفرات برتر بسیاری از آنها از قشر متمول جامعه هستند و کارشناسان این موضوع را نظام طبقاتی کنکور می دانند که صندلی های دانشگاه ها به طور عادلانه در میان همه اقشار و گروه های جامعه تقسیم نمی شود.

به گفته مسئولان آموزش‌وپرورش اکثر برگزیدگان کنکور ۱۴۰۴ در سال‌های قبل و امسال از خانواده‌های برخوردار بوده و هستند. نتایج کنکور سال قبل نشان داد که از مجموع ۴۰ داوطلب برتر ۱۱ نفر که معادل ۲۷.۵ درصد می‌شود در مدارس استان تهران تحصیل‌کرده‌ بودند.. و خراسان رضوی با ۶ داوطلب سهم ۱۵ درصدی و استان‌های تبریز و اصفهان نیز هرکدام ۷.۵ درصد از رتبه‌های برتر را به خود اختصاص داده بودند. تقریباً نیمی از استان‌های کشور برگزیدگان کنکور سال قبل برگزیده‌ای نداشتند. همچنین ۷۳ درصد از برترین‌های سه گروه آزمایشی کنکور سال قبل از مدارس تیزهوشان (سمپاد) بوده‌اند. سهم برگزیدگان از مدارس دولتی فقط ۱۰ درصد بوده است! شواهد نشان می‌دهد که فقر و نابرابری آموزشی فرصت برابر برای ورود دانش‌آموزان از مناطق محروم شهری و روستایی به دانشگاه های برتر دولتی را فراهم نمی‌کند. اصل ۳۰ قانون اساسی دولت را موظف به تأمین « آموزش‌وپرورش رایگان» نموده است. این اصل بدون نظرسنجی از مردم (رفراندوم) نقض شده است، زیرابه پولدارها اجازه تشکیل مدارس غیرانتفاعی داده‌شد. این مدارس در مناطق برخوردار فعالیت می‌کنند و شهریه ۵۰ تا ۱۶۰ میلیون تومانی از دانش‌آموز اخذ می‌کنند. رئیس‌جمهور به موضوع تبعیض در آموزش انگشت گذاشت و گفت: در نظام آموزشی کشور بی عدالتی وجود دارد. معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش، عدالت آموزشی را مفهومی فراتر از فقر اقتصادی دانست و درباره مهم‌ترین چالش‌های این حوزه گفت: نابرابری در کیفیت یادگیری، تراکم بالای کلاس‌ها و بازماندگی از تحصیل تنها با هم‌افزایی بین دستگاه‌ها، اصلاح سیاست‌های آموزشی و ارتقای سطح استاندارد(کیفی و کمی) مدارس دولتی برطرف می‌شود. رضوان حکیم زاده در گفت‌وگویی با موضوع «راهکارهای بهبود عدالت آموزشی»،«حق دسترسی به آموزش» را نخستین گام عدالت آموزشی دانست و افزود: اگر بخواهیم شاخصی برای عدالت آموزشی تعریف کنیم، نخست باید ببینیم چه میزان از کودکان این سرزمین، فارغ از جنسیت، نژاد، زبان، فرهنگ، قومیت و مذهب، امکان حضور و ثبت‌نام در مدرسه رادارند. حدود ۹۸ درصد از دانش‌آموزان دوره ابتدایی تحت پوشش آموزش‌وپرورش قرار دارند. وی افزود : هرچند سهم ۲ درصد بازمانده‌ها کم به نظر می‌رسد، اما همان تعداد هم مهم است و تلاش می‌کنیم کودکی از این حق محروم نماند.

نابرابری آموزش و سرنوشت دانش آموزان

حکیم زاده با اشاره به پیامدهای عینی نابرابری آموزشی بر سرنوشت دانش‌آموزان گفت: وقتی یک دانش‌آموز وارد نظام آموزشی می‌شود، مسیر آینده‌اش با شاخص‌هایی مثل معدل و قبولی در رشته‌های پر متقاضی دانشگاه‌ها سنجیده می‌شود. اما واقعیت این است که امروز دهک‌های بالای درآمدی بیشترین سهم از کدرشته‌های برتر دانشگاهی را به خود اختصاص داده‌اند. ۷۰ درصد رتبه‌های زیر ۳۰۰۰ کنکور متعلق به خانواده‌های برخوردار است و سهم دانش‌آموزان روستایی و عشایری در این حوزه سال‌به‌سال کاهش می‌یابد. معاون آموزش ابتدایی با اشاره به این روند هشدار داد: این آمار به‌روشنی نشان می‌دهد که اگر اقدامات جدی و فوری برای ارتقای کیفیت مدارس دولتی و مناطق کمتر برخوردار صورت نگیرد، شکاف آموزشی میان طبقات اجتماعی عمیق‌تر خواهد شد و عدالت آموزشی به حاشیه می‌رود. وی افزود: وقتی فرزندان طبقات برخوردار بیشترین دسترسی را به معلمان خصوصی، امکانات کمک‌آموزشی و کلاس‌های کنکور دارند، طبیعی است که در رقابت برای ورود به دانشگاه‌های برتر دست بالا را پیدا کنند. در این شرایط، فرزندانی که در مدارس روستایی یا مناطق محروم تحصیل می‌کنند، باوجود استعدادهای مشابه، فرصت برابر برای شکوفایی ندارند.

دلایل نظام طبقاتی کنکور

اما چه عواملی سبب طبقه بندی نظام آموزشی در کنکور می شود؟ علیرضا نیک نژاد، کارشناس آموزشی در پاسخ به این سوال خبرنگار «آرمان امروز» می گوید: «نظام آموزشی کشور ما با چالش‌های جدی نابرابری مواجه است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، تمرکز نفرات برتر کنکور در خانواده‌های برخوردار است. این مسئله ریشه در چند عامل اساسی دارد. اولاً، دسترسی به امکانات آموزشی مناسب، مانند کلاس‌های خصوصی، کتاب‌های کمک آموزشی و اساتید مجرب، معمولاً در اختیار خانواده‌های مرفه‌تر است که توان مالی تامین این منابع را دارند. این امکانات نقش کلیدی در آمادگی و موفقیت دانش‌آموزان ایفا می‌کند.»

وی باور دارد که خانواده‌های برخوردار غالباً فضای حمایتی و شرایط بهتری برای مطالعه و پیشرفت تحصیلی فرزندان خود فراهم می‌کنند. داشتن محیطی آرام، مشاوره تحصیلی و حمایت مستمر، از جمله عوامل موفقیت آنان است و می افزاید: «همچنین، نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی موجب شده است که دانش‌آموزان مناطق محروم یا خانواده‌های کم‌درآمد کمتر به منابع آموزشی دسترسی داشته باشند و در نتیجه شانس کمتری برای کسب رتبه‌های برتر کنکور داشته باشند. نظام آموزشی کشور که تمرکز زیادی بر آزمون‌های کنکور دارد، نیازمند منابع و فرصت‌های گسترده برای تمرین و آمادگی است؛ موضوعی که برای همه دانش‌آموزان به یک اندازه فراهم نیست. در نهایت، فرصت‌های اضافی مانند آموزش‌های خارج از کشور یا مهاجرت تحصیلی که معمولاً برای خانواده‌های مرفه‌تر فراهم است، این فاصله را بیشتر می‌کند. برای ایجاد عدالت آموزشی و فرصت برابر برای همه دانش‌آموزان، لازم است که سیاست‌های آموزشی به سمت کاهش نابرابری‌ها و ارتقاء کیفیت آموزش در همه مناطق حرکت کند.»