نقش جریان اصلاح طلبی؛ «موزه‌ای » یا « مؤثر »؟
در حالی‌که تحلیل‌ها درباره نقش و جایگاه جریان اصلاح‌طلب در سپهر سیاسی ایران همچنان محل مناقشه است، محمدرضا تاجیک، نظریه پرداز و مشاور رئیس دولت اصلاحات، در گفت‌وگویی نسبت به عملکرد اصلاح‌طلبان در مقطع کنونی انتقاداتی را مطرح کرده است.
روزنامه آرمان امروز در گزارشی نوشت:
در حالی‌که تحلیل‌ها درباره نقش و جایگاه جریان اصلاح‌طلب در سپهر سیاسی ایران همچنان محل مناقشه است، محمدرضا تاجیک، نظریه پرداز و مشاور رئیس دولت اصلاحات، در گفت‌وگویی نسبت به عملکرد اصلاح‌طلبان در مقطع کنونی انتقاداتی را مطرح کرده است.
تاجیک با اشاره به وضعیت فعلی اصلاح‌طلبان، عنوان کرده که این جریان به «نقشی موزه‌ای» و «تزیینی» در ساختار سیاسی کشور تقلیل یافته است. به گفته او، اصلاح‌طلبی امروز نه به عنوان یک نیروی مؤثر در مناسبات قدرت، بلکه بیشتر برای القای وجود دموکراسی در ساختار سیاسی به کار گرفته می‌شود.
او همچنین با اشاره به حضور دکتر پزشکیان در رقابت‌های انتخاباتی اخیر گفت که این تصمیم از سوی حاکمیت، تلاشی برای معرفی چهره‌ای معتدل و آرام بود و از آن استقبال نیز شد، اما آرای کسب‌شده توسط پزشکیان را نمی‌توان به طور کامل معادل با سرمایه اجتماعی اصلاح‌طلبان دانست.
این در حالی است که برخی تحلیل‌گران با این ارزیابی موافق نیستند. به گفته منتقدان دیدگاه دکتر تاجیک، شمار زیادی از اصلاح‌طلبان در انتخابات اخیر شرکت نکردند و به همین دلیل نمی‌توان رأی پزشکیان را معیار دقیقی برای سنجش وزن سیاسی اصلاح‌طلبان دانست. به باور این دسته از تحلیل‌گران، بخشی از آرای اصلاح‌طلبانه اصلاً فعال نشد و وارد سبد رأی‌گیری نشد.
با این حال، حتی طرفداران جریان اصلاح‌طلب نیز اذعان دارند که ساختار حزبی در ایران هنوز با چالش‌های جدی مواجه است. در نبود احزاب رسمی و ساختاریافته و با محدودیت‌هایی که بر فعالیت سیاسی اعمال می‌شود، ارزیابی از میزان اثرگذاری این جریان در عرصه رسمی، کار ساده‌ای نیست.
با توجه به مجموعه این نظرات و تحولات اخیر، این پرسش قابل طرح است که: آیا اصلاح‌طلبی در سال‌های آتی همچنان می‌تواند نقشی اثرگذار در جامعه و سیاست ایران ایفا کند، یا باید آن را جریانی با کارکرد نمادین و تزیینی دانست؟
هادی اعلمی فریمان، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاسی، با اشاره به وضعیت کنونی جریان‌های سیاسی در کشور، از تداوم حیات و پویایی گفتمان اصلاح‌طلبی دفاع کرده و در مقابل، از آنچه او «تندروی اصولگرایانه» می‌خواند، به‌عنوان تهدیدی برای تعادل سیاسی و اجتماعی کشور یاد می‌کند.
اعلمی فریمان در گفت‌وگو با آرمان امروز می‌گوید: «در رویدادهای اخیر، بخشی از جریان اصولگرای تندرو به این جمع‌بندی رسیده که چون مذاکرات به نتیجه نرسیده و تحریم‌ها یه صورت کامل از مسیر دیپلماتیک لغو نخواهد شد، اکنون زمان آن رسیده که اقدامات سختی در کشور اتخاذ شود. این جریان عملاً به دنبال پیشبرد سیاست‌های رادیکال در حوزه‌های مختلف است.»
وی در ادامه افزود: «در مقابل، جریانی آکادمیک و منتقد نیز وجود دارد که معتقد است اصلاح‌طلبان به جریان‌های مومیایی‌شده و فاقد ظرفیت‌های آفرینش‌گرای گفتمانی تبدیل شده‌اند.
با این حال، اعلمی فریمان تأکید دارد که گفتمان اصلاح‌طلبی نه مرده است و نه موزه‌ای شده است: «اصلاح‌طلبی، چه در ایران و چه در دیگر نقاط جهان، جریانی زنده، خلاق و پایدار است. اصلاح‌طلبی همیشه در مقابل محافظه‌کاری و حفظ وضع موجود ایستاده و از دل آن، مفاهیمی مانند مذاکره، صلح، همزیستی مسالمت‌آمیز و دیپلماسی زاده می‌شود.»
او با اشاره به تجربه تاریخی دولت سیدمحمد خاتمی، می‌گوید: «دوره دوم خرداد یک فرصت تاریخی برای اصلاح‌طلبان بود که شاهد رشد تعاملات بین‌المللی، احترام جهانی، و حفظ سرمایه‌های اجتماعی بودیم. متأسفانه پس از آن، فرصت مشابهی برای بروز ظرفیت‌های اصلاح‌طلبی فراهم نشده است.»
این کارشناس سیاسی همچنین از شکل‌گیری یک «اصلاح‌طلبی نوین» سخن گفت و تأکید کرد: «نسل جدید اصلاح‌طلبان، نه وابسته به چهره‌های کلیشه‌ای و کهنسال، بلکه با تفکری خلاق، مدرن و شهروند‌محور وارد عرصه شده‌اند. این جریان به حقوق مدنی، آزادی‌های فردی، خلاقیت درونی و توسعه اجتماعی باور دارد و برخلاف اصولگرایان، به جای سرکوب این ظرفیت‌ها، آنها را شکوفا می‌کند.»
اعلمی فریمان، پارادایم صلح را «گفتمان محوری اصلاح‌طلبی» دانست و تصریح کرد: «ما نمی‌توانیم از یک‌سو شعار صلح و همکاری با نهادهای بین‌المللی سر دهیم و از سوی دیگر، با ادبیات تهاجمی و محافظه‌کارانه، ساختارهای بین‌المللی را به چالش بکشیم. این پارادوکس باید حل شود.»
او در پایان، راه برون‌رفت از بحران‌های موجود را در بازتعریف گفتمان اصلاح‌طلبی و بازگشت به جمهوریت واقعی دانست: «به نظر من، تنها آلترناتیو موجود برای عبور از شرایط فعلی، اصلاح‌طلبی نوین و جمهوریت متکی بر مردم است. این جریان زنده و پویاست؛ اگر فرصتی برای عمل داشته باشد، می‌تواند کشور را در مسیر توسعه متوازن و پایدار قرار دهد.»
