معمای نان
چالش‌های موجود در بازار نان نشان‌دهنده عدم تعادل میان هزینه‌های تولید و قیمت نان است که موجب نارضایتی مردم، نانوایان و دولت شده است.
روزنامه جهان صنعت در گزارشی نوشت:
چنانچه بخواهیم میان کالاهای مصرفی، یک کالا را به‌عنوان نماد معیشت معرفی کنیم، بدون شک نان اولین گزینه‌ای است که به ذهن می‌آید. در وصف اهمیت فرهنگی نان نزد ایرانیان همین بس که تا به امروز همچنان بسیاری از مردم زیرپا گذاشتن آن را جزو گناهانی به حساب می‌آورند که باعث از بین رفتن برکت و روزی سفره می‌شود. دانستن همین موضوعات است که باعث می‌شود چالش‌های موجود در بازار نان را جدی‌تر بررسی کنیم چراکه وقتی بازار و صنف نان درگیر چالش است یعنی کل معیشت با چالش مواجه شده است.
بازی دو سر باخت برای مردم و نانوایان
در حقیقت بازار نان تبدیل به یک بازی دو سر باخت هم برای نانوایان و هم برای مردم شده است. حدود سه‌سال است که قیمت نان به‌صورت رسمی تغییری نکرده؛ سه‌سالی که در آن هزینه‌های نانوایان از جمله هزینه‌های مربوط به حمل‌ونقل، حقوق کارگران، آب، برق، گاز، خمیر مایه، کنجد، بیمه و امثالهم افزایش چشمگیری داشته‌اند و شاید بتوان گفت مجموع این موارد به‌طور کلی هزینه تولید را تا چند برابر افزایش داده باشند.
براساس برآورد‌ها در پنج‌سال اخیر هزینه تولید تا ۴۰۰ درصد افزایش داشته و این در حالی است که افزایش قیمت نان تنها ۲۰درصد بوده است. بسیاری از نانوایان ادامه فعالیت را امری غیراقتصادی تلقی می‌کنند و از احتمال ورشکستگی نگران هستند. تاخیر دولت در پرداخت یارانه نان نیز به بدتر شدن شرایط برای نانوایان دامن زده است و بسیاری برای پرداخت هزینه‌های خود مجبور به خرید آرد در بازار آزاد شده‌اند.
سمت دیگر ماجرا مردم هستند. شکایت از پایین آمدن کیفیت یا نازک شدن نان از دیگر چالش‌های بازار طی مدت اخیر است. بسیاری معتقدند آرد عرضه‌شده به نانوایی‌ها مرغوبیت لازم را ندارد و همین مساله موجب شده نان تولیدی طعم مطلوبی نداشته باشد و زود بیات شود. این موضوع نه‌تنها باعث هدررفت نان می‌شود بلکه هزینه‌های مردم را نیز بالا برده است و مردم مجبورند در طول روز چند‌بار نان تازه خریداری کنند.
طرفین ناراضی در ماجرای نان تنها به مردم و نانوایان خلاصه نمی‌شود بلکه می‌توان گفت دولت هم از وضعیت فعلی راضی نیست. رقم عظیم یارانه نان در بودجه کارآمد نبوده و نتوانسته است بازار را آرام کند؛ طرح هوشمندسازی با هزینه حدودا ۹۰۰میلیارد تومانی که صرف آن شد به‌گفته بسیاری از کارشناسان شکست خورد و تبدیل به یک هزینه بی‌فایده دیگر روی دست دولت شد.
یارانه ۲۸۰ همتی
تا به اینجا مشخص شد که تمام طرفین یعنی مردم، نانوایان و دولت از شرایط ناراضی هستند؛ در چنین شرایطی راه‌حل چیست؟ جراحی اقتصادی بازار نان باید از کجا آغاز شود؟
محمدجواد کرمی، رییس اتحادیه نانوایان سنتی و رییس کارگروه آرد و نان اتاق اصناف ایران در خصوص وضعیت نان به «جهان‌صنعت» گفت: براساس آخرین مصوبه مجلس بر بودجه، یارانه نان در سال گذشته ۲۵۰همت و امسال ۲۸۰همت بوده است.
وی افزود: لازم به ذکر است اتباع در این مصوبه مجلس در نظر گرفته نشدند و از سهم یارانه ایرانیان استفاده می‌کردند. سرانه مصرف هر ایرانی در روز ۳۲۰گرم نان است و دولت یارانه این ۳۲۰گرم روزانه را در بودجه ذکر می‌کند. ممکن است هر ایرانی روزانه ۳۲۰گرم مصرف نان نداشته باشد و از کالای جایگزینی مانند برنج و ماکارونی استفاده کند؛ از آنجا که سیستم آرد و نان کشور باز است، می‌توانید با رفتن به نانوایی هر تعداد نان که می‌خواهید تهیه کنید.
واریز یارانه به حساب هر شهروند
کرمی در پاسخ به این پرسش که راه‌حل اصلاح وضعیت چیست و دولت باید چه اقداماتی را برای حل این چالش انجام دهد گفت: درباره چالش‌های این وضع راهکار ما این بود که پرداخت یارانه را به حلقه نهایی یعنی مردم بسپاریم و با کدملی هر شخص پول به حساب او واریز شود و هر ایرانی با کارت بانکی که براساس کد ملی‌اش است، نان مورد نیاز خود را خریداری کند. این روش می‌تواند نگرانی‌ها درباره هدررفت نان را برطرف کند بنابراین لازم است روی آن فکر کرده و آن را اجرایی کنیم. تمام کشور‌های دنیا این مسیر را طی کرده‌اند و از آنجا که مسیر درستی است، نتایج خوبی گرفته‌اند. هنگامی که یارانه مانند کشور ما به شکل باز است، شرایط نظارتی تضعیف می‌شود و به‌دنبال آن بر کیفیت، نظارت و قیمت تاثیر می‌گذارد.
لزوم اعلام قیمت حقیقی
رییس کارگروه آرد و نان اتاق اصناف با اشاره به آثار مثبت واریز یارانه به حساب مردم بر رقابت در بازار افزود: امیدواریم که با پرداخت یارانه به خود مردم، رقابت درستی میان صنف نانوایان و آردسازان اتفاق بیفتد؛ در این شرایط پول در دست مردم است و این اصناف باید با تولید آرد و نان باکیفیت در یک رقابت سالم شرکت کنند. این وضعیت حتی بر بخش کشاورزی هم تاثیر خواهد گذاشت چراکه کشاورزان هم باید گندم باکیفیت تولید کنند تا بتوانند در عرصه باقی بمانند. اگر این چرخه را اصلاح کنیم اتفاقات بسیار خوبی برای بخش کشاورزی، آسیابانی و نان خواهد افتاد.
کرمی گفت: این یک اصل است که ما باید برای هر کالا، قیمت را واقعی ببینیم؛ در غیر این صورت تخلف به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل می‌شود. اگر قیمت واقعی نان به نانوا ابلاغ شود نظارت نیز به‌دنبال آن قطعا واقعی خواهد بود و نظارت واقعی نیز روی آن اعمال می‌شود. حدود سه‌سال است که دست به قیمت نان نزده‌ایم و این موضوع چالش‌های گوناگونی برای نانوایان به وجود می‌آورد.
وی افزود: آرد تنها ۸ تا ۱۰درصد بر قیمت یارانه‌ای نان تاثیرگذار است و هزینه‌های دیگر مانند حمل‌ونقل، حقوق کارگران، کنجد، خمیر مایه، آب، برق، تلفن، اجاره واحد صنفی و هزینه‌هایی از این دست ساله با تورم روبه‌رو هستند و آرد تنها مساله نیست؛ هزینه بیمه نیز در این سال‌ها به‌شدت افزایش یافته است. هنگامی که با عدم اعلام قیمت حقیقی نان این چالش‌ها را برای نانوایان به وجود می‌آوریم مسلما کیفیت افت می‌کند و همه طرفین از جمله نانوا، مردم و خود دولت هم ناراضی هستند و از سمت دیگر ۲۸۰همت نیز یارانه پرداخته می‌شود.
ریل‌گذاری صحیح
رییس اتحادیه نانوایان سنتی درباره لزوم نگاه کردن به نانوایان به‌عنوان یک صنف گفت: اگر ریل‌گذاری‌مان را درست کنیم؛ از تجربه دیگر کشور‌ها استفاده کنیم و اصلاحات لازمه را انجام دهیم یقین دارم که صنف نان می‌تواند به جایگاه حقیقی خود برسد.
باید نان باکیفیت به دست مردم برسانیم چراکه مردم حق دارند بهترین نان را دریافت کنند و از سمت دیگر نانوای ما نیز حق آن را دارد که به‌عنوان یک صنف مانند سایر صنوف دیده شده و در آرامش کار خود را انجام دهد. سازمان حمایت باید بررسی کند یک قرص نان برای نانوا چقدر تمام می‌شود و نانوا با چه میزان سود باید آن را بفروشد. به هر حال در یک کشور اسلامی زندگی می‌کنیم و آموزه‌های اسلام واجب کرده که حقی را ناحق نکنیم.
وی خاطرنشان کرد: رسیدگی به این موضوع نیز باید در اوایل سال صورت بگیرد؛ حدودا چهارماه از آغاز سال گذشته است و می‌خواهیم نرخی را اعلام کنیم. پس تکلیف این چهارماه چیست؟ مشخصا نانوا در این مدت از جیب خود هزینه‌ها را پرداخت کرده و اگر افزایش قیمت یا کاهش وزن داده، چاره‌ای نداشته است. اگر نانوایی‌ها را به یک نظم کلی برسانیم و نرخ حقیقی را به آنها بدهیم در صورت تخلف باید برخورد حقیقی انجام دهیم اما وقتی می‌دانیم حق با نانواست و قیمت واقعی نیست، نمی‌توانیم نانوایان را مقصر بدانیم.
