رعایت آداب شرقی بی پروتکلی است؟!
پزشکیان ۵ پیشنهاد تهران برای کارآمد سازی اکو تا چشم انداز ۲۰۳۵ را ارائه کرد
روزنامه ایران در گزارشی نوشت:
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری کشورمان جمعه گذشته عازم شهر «خانکندی» در جمهوری آذربایجان شد تا در هفدهمین نشست سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) شرکت کند؛ سفری که اولین حضور دیپلماتیک و بین‌المللی پزشکیان پس از جنگ ۱۲ روزه بشمار می‌رفت که در آن رئیس‌جمهوری کوشید با تشریح روایت رسمی کشور از درگیری اخیر تصویری تازه از آینده همکاری منطقه‌ای و چشم‌انداز توسعه در قالب اکو ترسیم کند.
حضور پزشکیان در این نشست، تنها چند روز پس از پاسخ نظامی ایران به حملات اسرائیل و در حالی که نظم امنیتی منطقه در وضعیتی شکننده قرار داشت، حامل پیامی چند وجهی برای شرکای منطقه‌ای و نیز جامعه جهانی بود: اینکه جمهوری اسلامی ایران با ایستادگی مقتدرانه در برابر تهدیدات، در پی آن است تا از مسیر دیپلماسی چندجانبه، صدای خود را در مجامع منطقه‌ای طنین‌انداز و به طرف‌های همسایه این پیام را منتقل کند که دفاع از تمامیت ارضی نه به معنای عقب‌نشینی از تعامل منطقه‌ای، بلکه به منزله تعمیق هوشمندانه آن است. پزشکیان، چه در نطق رسمی خود در نشست سران و چه در دیدارهای دوجانبه‌اش با رهبران ترکیه، تاجیکستان و پاکستان با اشاره به ماده ۵۱ منشور ملل متحد، عملیات نظامی ایران را جنگی در چهارچوب دفاع مشروع و واکنشی بازدارنده در برابر تجاوز اعلام کرد؛ روایتی حقوقی و سیاسی که به روشنی نشان می‌داد تهران مصمم است صدای خود را نه تنها از مسیر میدان که از تریبون‌های منطقه‌ای و ساختارهای همکاری چند جانبه نیز به گوش جهانیان برساند. این‌گونه، اکو، سازمانی که در دهه ۱۹۶۰ میلادی با هدف همگرایی اقتصادی میان ایران، پاکستان و ترکیه بنا شد، بار دیگر به بستری برای بیان مواضع سیاسی ایران بدل شد؛ سازمانی که البته خود نیز در تیررس نقدهای رئیس‌جمهوری کشورمان قرار گرفت، آنجا که پزشکیان با اشاره‌ای صریح به ناکارآمدی شاخص تجارت درون منطقه‌ای و عدم تحقق اهداف موافقت‌نامه تجارت ترجیحی (ECOTA) به بازنگری جدی در ساختارها و عملکردهای آن فراخوان داد و در عین حال پیشنهادها سازنده‌ای را روی میز سران این سازمان منطقه‌ای گذاشت.
پیشنهاد پنج محوری پزشکیان به اکو
پزشکیان در نطق خود در جریان این نشست، تجاوز اسرائیل به خاک ایران را نمونه‌ای آشکار از نقض منشور ملل متحد توصیف کرد و با اشاره به ماده ۵۱ تأکید کرد که پاسخ نظامی ایران در چهارچوب دفاع مشروع و در راستای بازدارندگی طراحی شده است. او با تشکر از موضع‌گیری برخی کشورهای منطقه و اعضای اکو در محکومیت این تجاوز، خواستار آن شد که پیام این محکومیت‌ها به شکلی یکپارچه از بستر اکو به جامعه جهانی منتقل شود. رئیس‌جمهوری با نگاهی به آینده، پنج محور اصلی را برای تقویت نقش اکو در دهه پیش رو مطرح کرد؛ پیشنهادی که به گفته او باید مبنای تدوین «چشم‌انداز ۲۰۳۵ اکو» قرار گیرد. اولین محور، بازتعریف سیاست‌های تجاری بود. رئیس‌جمهوری ایران با انتقاد از ناکامی مزمن شاخص تجارت درون منطقه‌ای که تنها 8 درصد از ظرفیت‌ها را پوشش می‌دهد، تأکید کرد که موافقت‌نامه تجارت ترجیحی اکو (ECOTA) برای پاسخ به نیازهای اقتصادی منطقه کفایت نمی‌کند و باید گام‌های عملی برای راه‌اندازی منطقه تجارت آزاد اکو تا سال ۲۰۳۵ برداشته شود. از نگاه او، این منطقه می‌تواند موتور محرک همگرایی اقتصادی و رفاه مشترک باشد، مشروط به آن‌که کشورهای عضو به‌طور جدی ملزومات آن را فراهم کنند.
پزشکیان در دومین پیشنهاد به موقعیت راهبردی منطقه و نقش حیاتی ترانزیت و حمل‌ونقل اشاره کرد. او خواستار تقویت همکاری‌ها در دو سطح درون‌منطقه‌ای و میان‌منطقه‌ای شد و بر ضرورت ایجاد ترجیحات لجستیکی و دسترسی بهتر کشورهای محصور در خشکی به آب‌های آزاد تأکید کرد. رئیس‌جمهوری پیشنهاد کرد که شبکه‌ای از قطب‌های لجستیکی مطابق با استانداردهای جهانی در بنادر، مبادی مرزی و نقاط اتصال میان کشورها شکل گیرد تا اکو بتواند به یک گذرگاه بین‌المللی کارآمد تبدیل شود.
سومین محور سخنان پزشکیان، به اقتصاد دیجیتال و لزوم ورود کشورهای منطقه به عرصه فناوری‌های نوین اختصاص داشت. او تأکید کرد که بدون همکاری منطقه‌ای، کشورها در رقابت با شرکت‌های بزرگ جهانی شانسی نخواهند داشت. از همین رو، پیشنهاد تأسیس «مرکز هوش مصنوعی اکو» را مطرح کرد؛ نهادی که می‌تواند نقطه آغاز یک تحول دیجیتال در گستره منطقه باشد و بستر همکاری‌های فناورانه را در حوزه‌هایی چون داده، هوش مصنوعی و اقتصاد هوشمند فراهم آورد. چهارمین پیشنهاد به ظرفیت‌های نهفته صنعت گردشگری اختصاص یافت. پزشکیان گفت که اکو می‌تواند با تقویت انسجام خدمات، دیجیتالی‌سازی فرآیندها و تسهیل صدور ویزا، به یک مقصد منطقه‌ای جذاب بدل شود؛ او برقراری پروازهای مستقیم بین کشورهای عضو را یکی از پیش‌نیازهای جدی این تحول دانست و گفت که تا پیش از سال ۲۰۳۵ می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق، گردشگری منطقه را به یکی از پیشران‌های رشد اقتصادی تبدیل کرد. رئیس‌جمهوری ایران از مفهوم «تاب‌آوری منطقه‌ای» به عنوان پنجمین ستون چشم‌انداز اکو یاد کرد. تجربه کرونا، بحران‌های انرژی، ناامنی غذایی، تغییرات اقلیمی و تهدیدات انسانی از نظر او زنگ هشداری برای لزوم همگرایی در برابر بحران‌های فرامرزی است. او گفت که سازمان اکو باید در چهارچوب چشم‌انداز آینده، ساختارهایی برای مواجهه جمعی با بحران‌ها طراحی و اجرا کند؛ ساختارهایی که در دل خود هم امنیت غذایی را پوشش دهند، هم انرژی و هم مدیریت بلایای طبیعی.
پزشکیان در پایان سخنان خود آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای میزبانی هجدهمین نشست سران اکو اعلام کرد؛ سخنی که از یک‌سو حامل پیامی برای استمرار نقش‌آفرینی تهران در این سازمان منطقه‌ای بود و از سوی دیگر نشان می‌داد که ایران پس از جنگی تحمیلی، به‌دنبال بازسازی وجهه و اقتدار منطقه‌ای خود نه‌فقط در میدان نبرد، که بر بستر همکاری‌های اقتصادی، فناورانه و دیپلماتیک نیز هست.
دیدارهای دوجانبه در حاشیه اکو
پزشکیان در حاشیه نشست اکو با شماری از همتایان خود دیدار کرد. او در دیدار با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه با اشاره به جنایات رژیم صهیونیستی در غزه و حملات اخیر آن به ایران، تنها راه توقف این روند را «انسجام امت اسلامی» دانست و تأکید کرد که اگر کشورهای مسلمان متحد باشند، دیگر کسی جرأت اهانت یا تجاوز به آنها را نخواهد داشت. او با تقدیر از مواضع ترکیه در قبال ایران و فلسطین، گفت که امنیت پایدار تنها از مسیر همکاری میان همسایگان می‌گذرد. رئیس‌جمهوری ایران همچنین از رفتار بی‌محابای اسرائیل با پشتیبانی آمریکا و اروپا انتقاد و از نقش‌آفرینی دیپلماتیک ترکیه در محکومیت تجاوز اخیر استقبال کرد. اردوغان نیز با تسلیت به ملت ایران و تأکید بر لزوم توقف فوری حملات اسرائیل به غزه، راهکار حل مسأله هسته‌ای ایران را بازگشت به مذاکره دانست و از آمادگی ترکیه برای ایفای نقش تسهیل‌گر در این مسیر خبر داد. او همچنین بر رفتار عاقلانه جمهوری اسلامی ایران در بحران اخیر تأکید کرد و آن را نشانه‌ای از درایت و اولویت دادن به گفتوگو دانست.
پزشکیان در دیدار با امامعلی رحمان، رئیس‌جمهوری تاجیکستان، بار دیگر بر دفاع مشروع ایران در برابر تجاوز اسرائیل تأکید کرد و گفت: «دیپلماسی همچنان راه‌حل ترجیحی ایران برای رفع اختلافات است، البته مشروط به آن‌که طرف مقابل نیز به آن پایبند باشد.» او با قدردانی از مواضع تاجیکستان، گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های اقتصادی، علمی و حمل‌ونقل را ضروری دانست. رحمان نیز با محکوم کردن تجاوزات اخیر، خواستار بازگشت همه طرف‌ها به میز مذاکره و تعهد به دیپلماسی شد. نخست‌وزیر پاکستان، شهباز شریف، دیگر رهبر منطقه‌ای بود که با رئیس‌جمهوری ایران دیدار کرد. پزشکیان با قدردانی از مواضع صریح پاکستان در محکومیت تجاوز صهیونیستی، بر اهمیت وحدت کشورهای اسلامی در برابر تهدیدات تأکید کرد و گفت: «سیاست اصولی ما، تعامل با همسایگان و حل اختلافات از راه مذاکره است.» نخست‌وزیر پاکستان نیز با حمایت از حق ایران در دفاع مشروع، خواستار تقویت روابط اقتصادی و تجاری دوجانبه شد و تأکید کرد که همکاری‌های مشترک می‌تواند به ثبات منطقه کمک کند. پزشکیان در دیدار «الهام علی‌اف» رئیس جمهوری آذربایجان نیز بر اهمیت گسترش تعاملات تهران–باکو در تقویت منافع دوجانبه و ارتقای قدرت منطقه‌ای تأکید کرد. وی همچنین به نقش مخرب رژیم صهیونیستی در میانه مذاکرات ایران و آمریکا اشاره کرد و گفت که حمایت یکپارچه مردم ایران و پاسخ قاطع نیروهای مسلح، نقشه‌های این رژیم را خنثی کرد. به گفته وی، امروز قدرت بازدارندگی ایران در بالاترین سطح قرار دارد.
در مقابل، الهام علی‌اف نیز با محکوم کردن حملات رژیم صهیونیستی و حمایت از حق دفاع مشروع ایران، تأکید کرد که ملت ایران از این بحران سربلند بیرون آمد. وی همچنین با تمجید از مواضع رهبر انقلاب و رئیس جمهوری ایران در مدیریت بحران اخیر، بر پایبندی جمهوری آذربایجان به صلح و ثبات در منطقه تأکید کرد.
سفری سازنده بر خلاف گمانه زنی‌ها
رئیس‌جمهوری کشورمان در جمع‌بندی این دیدارها، در بازگشت از خانکندی، بر اهمیت تقویت تعاملات در سطوح مختلف اجرایی تأکید کرد و گفت که حوزه‌های علمی، حمل‌ونقل، فرهنگی و کارشناسی باید بیش از پیش فعال شوند. او دیدارهای خود با رؤسای‌جمهوری ترکیه، تاجیکستان و نخست‌وزیر پاکستان را «سازنده، دقیق و آینده‌نگر» توصیف کرد و تأکید داشت که همراهی دیگر کشورها با مواضع ایران در نشست اکو، ازجمله محکومیت قاطع تجاوز اسرائیل، نشان‌دهنده موقعیت منطقه‌ای ایران و ظرفیت آن برای دیپلماسی چندجانبه است.
پزشکیان در نهایت سفر خود را علیرغم برخی فضاسازی‌ها و گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای «موفق، ایمن و مؤثر» ارزیابی کرد و از همه نهادها و همراهان این سفر قدردانی کرد. به گفته او، ایران پس از عبور از یک بحران امنیتی، مصمم است روابط خود با کشورهای اسلامی و همسایه را با قدرتی تازه و بر پایه گفتوگو همکاری اقتصادی و انسجام منطقه‌ای بازسازی کند.
یادداشت
پیام حضور هدفمند رئیس‌جمهوری
مهدی طباطبایی
معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس جمهور
در حالی که تنها چند روز از پایان جنگ ۱۲ روزه و حملات تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی به خاک ایران گذشته بود، حضور رئیس‌جمهوری در دهمین اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) در جمهوری آذربایجان، حامل پیامی چندوجهی و مهم از سوی جمهوری اسلامی ایران به منطقه و جهان بود. این سفر که در یکی از حساس‌ترین مقاطع امنیتی و سیاسی کشور صورت گرفت، نه صرفاً یک رویداد دیپلماتیک، بلکه نشانه‌ای روشن از عادی‌سازی روند حکمرانی، بازگشت به صحنه سیاست منطقه‌ای و تأکید بر رویکرد گفتوگو و همکاری پس از دوره‌ای از تنش‌های نظامی و راهبردی تلقی شد.
حضور شخص رئیس‌جمهوری آن‌هم در شرایطی که کشور هنوز در وضعیت پساجنگ قرار داشت، خود به تنهایی حامل این پیام بود که دیپلماسی در منظومه فکری جمهوری اسلامی ایران نه تنها تعطیل‌پذیر نیست، بلکه در سخت‌ترین شرایط، فعال‌تر و هدفمندتر از همیشه پی گرفته می‌شود. این انتخاب، فراتر از یک سفر رسمی، حضور دوباره‌ای برای جمهوری اسلامی در عرصه تعاملات منطقه‌ای و نمایش نوعی ثبات، اقتدار و اعتماد به نفس راهبردی در مقابل چالش‌هایی بود که دشمنان در پی تحمیل آن بودند.
در فضای اجلاس اکو، صمیمیت حاکم بر دیدارهای دوجانبه رئیس‌جمهوری با سران کشورهای منطقه‌ای از جمله نخست‌وزیر پاکستان، رئیس‌جمهوری ترکیه و میزبان اجلاس، رئیس‌جمهوری آذربایجان، نه تنها نشان از مناسبات گرم دیپلماتیک داشت، بلکه به تعبیری، مهر تأییدی بر مقاومت و ایستادگی ملت ایران پس از موج اخیر حملات نیز بود. گفت‌وگوهایی که پیرامون گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های اقتصادی، انرژی، حمل‌ونقل و گردشگری انجام شد، نشان می‌دهد که تهران نه تنها در پی تقویت فضای امنیتی خود، بلکه به دنبال بازتعریف نقش منطقه‌ای‌اش با محوریت سیاست همسایگی و همکاری‌های چندجانبه است.
رئیس‌جمهوری ایران در حاشیه این نشست، همچنین بر ظرفیت‌های مغفول‌مانده‌ای همچون گردشگری منطقه‌ای به‌عنوان افق جدید همکاری در قالب اکو تأکید کرد؛ موضوعی که می‌تواند به نوعی بازتعریف پیوندهای نرم میان ملت‌های منطقه و کاهش تنش‌های تاریخی و ژئوپلیتیکی باشد.
سفر رئیس‌جمهوری به خانکندی در حالی صورت گرفت که برخی در داخل نسبت به زمان‌بندی یا ضرورت آن نقدهایی داشتند. اما اکنون بازتاب‌های مثبت این حضور و حمایت‌هایی که از مواضع ایران صورت گرفت، حاکی از آن است که این اقدام، نه فقط از حیث سیاسی و امنیتی، بلکه از منظر بازسازی دیپلماسی منطقه‌ای جمهوری اسلامی نیز مؤثر و به‌موقع بوده است.
به تعبیر دقیق‌تر، ایران با این سفر بار دیگر نشان داد که در مواجهه با بحران، به جای انفعال یا انزوا راهبرد خود را بر پایه گفتوگو، حضور فعال و بهره‌گیری از فرصت‌های دیپلماتیک بنا می‌نهد؛ رویکردی که می‌تواند نقشه آینده مناسبات منطقه‌ای را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
پزشکیان در قاب صمیمیت دیپلماتیک
سیدعباس موسوی
معاون مراسم و تشریفات دفتر رییس‌جمهور
وقتی تصمیم به سفر رئیس‌جمهوری برای حضور در نشست اکو در کشور جمهوری آذربایجان گرفته شد، آسمان ایران هنوز به‌طور کامل امن اعلام نشده بود. فضا پس از جنگ ۱۲ روزه با رژیم صهیونیستی همچنان ملتهب و ناپایدار بود. در چنین شرایطی، بسیاری از جمله بنده و شماری از دوستان در دفتر ریاست‌جمهوری و سایر نهادهای مشورتی توصیه می‌کردند که سفر رئیس‌جمهوری به جمهوری آذربایجان به تعویق بیفتد اما تصمیم نهایی چیز دیگری بود.
رئیس‌جمهوری با قاطعیت اعلام کرد که حضور در جمع سران کشورهای منطقه نه تنها مفید، بلکه ضروری است. او گفت: «این یک فرصت است، نه فقط برای بیان مواضع ایران بلکه برای تقویت پیوندها در شرایطی که منطقه نیاز به گفتوگو دارد، نه قهر.» همین شد که پرواز انجام شد؛ از اولین پروازهای رسمی پس از پایان جنگ تحمیلی دوم و به تعبیری دیگر، پروازی میان آوار دود و خاکستر، به سمت گفتوگو، تعامل و دیپلماسی.
در خانکندی از همان ابتدا نشانه‌ها حکایت از سفر متفاوتی داشت. میزبان با آغوش باز از رئیس‌جمهوری ایران استقبال کرد. دیدارهای رسمی یکی پس از دیگری برگزار شد؛ با رئیس‌جمهوری آذربایجان، رئیس‌جمهوری ترکیه، نخست‌وزیر پاکستان و رئیس‌جمهوری تاجیکستان. نه تنها محتوای این دیدارها پربار و دلگرم کننده بود، بلکه در همه آنها محکومیت رژیم صهیونیستی به صورت قاطع مطرح شد. همدردی با ملت ایران، حمایت از ثبات منطقه و حتی پیشنهادهایی برای تقویت روابط دوجانبه، نشانه‌هایی روشن بود از آنچه به‌درستی می‌توان «بازگشت ایران به میدان منطقه‌ای» تعبیر کرد.
اما این همه ماجرا نبود. در فضای رسانه‌ای کشور، حواشی‌ای دست به دست شد. ویدیویی از نشستی غیررسمی منتشر شد؛ جلسه‌ای دوستانه و بی‌تشریفات که صرفاً برای صرف چای و گپ وگفت پیش از نشست اصلی برگزار شده بود. در این صحنه، رئیس‌جمهوری ایران با تواضعی آشکار از جای خود بلند می‌شود تا به رئیس‌جمهوری آذربایجان خوش‌آمد بگوید. همین صحنه، برای برخی بهانه‌ای برای فضاسازی، برداشت‌های نادرست و تحلیل‌هایی خارج از بستر واقعی شد.
اما آنچه در این صحنه دیده نشد، اصل ماجرا بود: رئیس‌جمهوری از نظر شخصیتی همواره به ادب، متانت و سادگی شهره است. کسی که در سفرهای داخلی ترجیح می‌دهد میان او و مردم فاصله‌ای نباشد، حتی اگر توصیه‌های حفاظتی خلاف آن باشد. کسی که در سفرهای خارجی اما با حساسیتی ویژه به توصیه‌های تشریفاتی و کارشناسی احترام می‌گذارد و در عین حال، هرگز تواضع ذاتی‌اش را پشت دیوارهای رسمی پنهان نمی‌کند. اتفاقاً همین خصیصه بود که در دیدارهای حاشیه‌ای دیگر در همین نشست نمود داشت. در بسیاری از دیدارهای دوجانبه رئیس‌جمهوری در حاشیه این نشست صحنه‌هایی را شاهد بودیم که فراتر از عرف تشریفاتی معمول بود؛ مثلاً بغل کردن و روبوسی برخی سران با رئیس‌جمهوری ایران که نشان از صمیمیت فرهنگی میان ملت‌های مسلمان منطقه دارد. کشورهای همسایه، با اشتراکات فرهنگی و دینی خود، گاه رفتارهایی را فراتر از قید و بندهای دیپلماتیک رایج به نمایش می‌گذارند و این موضوع، بخشی از واقعیت سیاست منطقه‌ای ماست.
آیا اگر آقای اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در دیدار با رئیس‌جمهوری ایران، به نشانه رعایت آداب شرقی، دست بر سینه می‌گذارد، باید او را هم متهم به بی‌پروتکلی کرد؟ یا اینکه باید درک کرد که در سیاست منطقه‌ای، گاهی یک احترام، ارزشش بیشتر از ده بیانیه رسمی است.
نکته اینجاست برخی منتقدانی که اکنون سفر را نشانه می‌گیرند، شاید از ابتدا با اصل آن مشکل داشته‌اند. شاید حتی آرزو می‌کردند این سفر انجام نشود. اما حالا که سفر انجام شده، موفق بوده است و پیام واضحی از اقتدار دیپلماسی ایران به جهان مخابره کرده، حاشیه‌سازی را چاره کار می‌دانند.
ولی آنچه بر جای مانده، نه حاشیه‌ها که اصل سفر است. تصمیم در زمان درست، حضور در سطح عالی، استقبال گرم، سخنرانی مقتدر و گفت‌وگوهایی که آینده ساز بود. همه اینها کنار هم یک واقعیت را بازگو می‌کنند و آن اینکه ایران در میدان دیپلماسی منطقه‌ای با اراده، اعتماد به نفس و عزت بازگشته است.
و شاید بهترین پاسخ به حواشی، همان باشد که در ضرب‌المثل معروف آمده:
«الا یا ایها الطلاب، ناشی علیکم باالمتون لا بالحواشی» بگذار آنها راه خود روند و ما راه خود را در مسیر منافع ملی.
پرهیز از تفسیرهای پسینی یک رویداد دیپلماتیک
سید رسول موسوی
سفیر اسبق ایران در تاجیکستان
در فرآیند سیاستگذاری خارجی، تصمیم‌هایی اتخاذ می‌شود که نه تنها تأثیرات منطقه‌ای و بین‌المللی دارند، بلکه پیامدهای داخلی و بازتاب‌های فرامنطقه‌ای نیز با خود به همراه می‌آورنــــــد. در چنیــــــن بستری، انتخاب‌های دیپلماتیک باید بر پایه تحلیل دقیق، هماهنگی با منافع کلان کشور و با مشارکت بدنه کارشناسی صورت گیرد؛ چراکه تصمیم‌های شتاب‌زده یا غیرهمراستا با الزامات راهبردی می‌توانند نه تنها فرصت‌سوز باشند، بلکه در برخی موارد به بهای از دست رفتن سرمایه دیپلماتیک و حتی امنیت ملی تمام شوند.
سفر اخیر رئیس جمهوری به خانکندی برای شرکت در نشست سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) از جمله تصمیماتی بود که دیدگاه‌های متفاوتی را در میان کارشناسان و تحلیل‌گران برانگیخت. برخی با تأکید بر فضای کنونی منطقه چنین حضوری را در شرایط فعلی ضروری نمی‌دانستند. در مقابل، بسیاری دیگر از ضرورت حفظ تعاملات منطقه‌ای حتی در اوج بحران‌ها دفاع کردند. آنچه اما اهمیت دارد، نه یک‌دست‌سازی دیدگاه‌ها پس از وقوع رویداد، بلکه پایبندی به اصول امانت‌داری کارشناسی و پرهیز از تفسیرهای پسینی است که گاه بر اساس مصالح سیاسی و نه منطق تحلیلی بیان می‌شود.
نگاه کارشناسی مسئولانه در وهله اول باید بر بیان به‌موقع و صریح دیدگاه‌ها استوار باشد. دلسوز واقعی برای منافع ملی کسی است که پیش از وقوع رخداد، ارزیابی خود را با دقت و تعهد ارائه کند و اگر در نهایت مسیر تصمیم‌گیری برخلاف آن پیش رفت، همچنان در تحلیل پیامدها، واقع‌بین باقی بماند و با پرهیز از تخریب، نکات مثبت حاصله را نیز برای حفظ منافع کشور برجسته سازد.
در شرایطی که کشور با بحران‌های منطقه‌ای و تهدیدات امنیتی مستقیم مواجه است، تمرکز بر مسائل انحرافی یا حاشیه‌سازی‌های رسانه‌ای، بزرگ‌ترین آسیب را به فهم مشترک از منافع ملی وارد می‌سازد. امنیت ملی، نیازمند وحدت نخبگانی، گفت‌وگوی مستمر میان تصمیم‌سازان و تحلیل‌گران و تقویت فرهنگ پاسخگویی در ساختار سیاستگذاری است. اگر این مؤلفه‌ها در عمل نهادینه نشوند، تصمیم‌ها نه از دل منطق ملی، بلکه بر موج سواری‌های موقت، فشارهای رسانه‌ای و ملاحظات ناپایدار شکل خواهد گرفت.
الزامات حضور در نشست اکو
ماشاءالله شاکری
سفیر اسبق ایران در پاکستان
ایران به عنوان یکی از سه کشور بنیانگذار سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، از جایگاهی برخوردار است که به‌مراتب فراتر از سایر اعضا، بار مسئولیت‌ها، منافع و چالش‌های این سازمان را بر دوش دارد. این جایگاه تاریخی و نقش‌آفرینی راهبردی، از ایران نه تنها عضوی مؤثر، بلکه عنصر هدایتگر در تحولات اکو ساخته است؛ نقشی که در بزنگاه‌های حساس منطقه‌ای، ضرورت و اهمیت آن بیش از پیش نمایان می‌شود.
از همان آغاز تأسیس اکو، ایران به همراه ترکیه و پاکستان شالوده‌ای را بنا نهادند که هدف آن، هم‌افزایی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی میان کشورهای در حال توسعه منطقه بود. اما با گذشت زمان و تحول در شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی، وزن و کارکرد این سه کشور بنیانگذار نیز به‌تبع شرایط داخلی و رویکردهای ژئوپلیتیک‌شان دستخوش تغییر شد. پاکستان در سال‌های اخیر، علیرغم نقش‌آفرینی در حوزه‌های سیاسی و امنیتی، از نظر اقتصادی آورده محدودی برای سازمان داشته است. ترکیه نیز با چرخش‌های عمده به سمت نهادهای اروپایی و پیوندهای اقتصادی غرب‌محور، اغلب در مسیرهایی حرکت کرده که تا حدی سازمان را به حاشیه رانده است.
در چنین شرایطی، ایران نه‌تنها به‌عنوان مؤسس، بلکه به‌عنوان عامل ثبات‌دهنده و جهت‌دهنده اکو باید نقش فعالی در به‌روزرسانی اهداف سازمان، مدیریت چالش‌ها و بازسازی فضاهای همکاری ایفا کند. این الزام، نه صرفاً برآمده از جایگاه حقوقی کشور، بلکه ناشی از اقتضائات منطقه‌ای است که در آن، تهران تنها بازیگری است که هم از عمق تمدنی و هم از ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی برخوردار است تا اکو را به جایگاه بایسته‌اش بازگرداند.
نشست اخیر سران اکو در خانکندی، آزمونی دیگر برای سنجش میزان پایبندی اعضا به این سازمان بود. در این نشست، حضور رهبران کشورهای مؤسس از جمله شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، بر اهمیت سیاسی و نمادین این رویداد تأکید مضاعف نهاد.
در چنین بستری، غیبت ایران در سطح عالی – آن هم به‌عنوان یکی از مؤسسان – می‌توانست پیام‌های منفی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی ارسال کند؛ پیامی که حاکی از کاهش علاقه‌مندی یا تعلل در ایفای نقش رهبری در سازمان تلقی می‌شد.
از همین رو، حضور مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری در اجلاس خانکندی اقدامی مدبرانه در جهت حفظ پرستیژ دیپلماتیک و تثبیت موقعیت ایران در ساختار قدرت منطقه‌ای بود. حضور پزشکیان نه فقط صندلی ایران را در اجلاس حفظ کرد، بلکه نشانه‌ای از استمرار رویکرد راهبردی تهران در قبال اکو بود؛ رویکردی که حتی در اوج تنش‌ها با جمهوری آذربایجان، سیاست همسایگی را قربانی منازعات تاکتیکی نمی‌سازد.
تفسیر این سفر تنها در چهارچوب روابط دوجانبه ایران و آذربایجان، ساده‌سازی یک تصمیم راهبردی است. این سفر در واقع، تبلور نگاه عمیق‌تر ایران به دیپلماسی منطقه‌ای و نوعی اعلام پایبندی به اصل گفتوگو، تعامل و همگرایی است. ایران به‌روشنی اعلام کرده که همسایه، همسایه است؛ حتی اگر در برخی حوزه‌ها اختلافاتی وجود داشته باشد. اساس سیاست همسایگی ایران، نه بر حذف و انکار، بلکه بر گفتوگو و تعدیل تنش‌ها استوار است.
در این زمینه، نمونه بارز را می‌توان در روابط پرتنش هند و پاکستان مشاهده کرد؛ دو کشوری که با وجود نزاع‌های ریشه‌دار، کانال‌های دیپلماتیک خود را باز نگه داشته‌اند. این الگو، در دیپلماسی ایران نیز جایگاه کلیدی دارد مبنی بر اینکه اختلاف، مانع تعامل نیست و حضور در فضای گفت‌وگویی منطقه‌ای، نه تنها عامل مشروعیت‌بخش، بلکه ضامن امنیت پایدار است.
