مرگ روزانه ۸ «چشم‌انتظار» پیوند عضو
سالانه حدود سه تا چهار هزار بیمار نیازمند پیوند عضو جانشان را از دست میدهند. طبق آمار، هر سه ساعت یک بیمار نیازمند پیوند عضو در ایران فوت میکند.
روزنامه ایران در گزارشی نوشت:
سالانه حدود سه تا چهار هزار بیمار نیازمند پیوند عضو جانشان را از دست میدهند. طبق آمار، هر سه ساعت یک بیمار نیازمند پیوند عضو در ایران فوت میکند. حالا همین آمارها میگویند، بیش از 27 هزار بیمار نیازمند پیوند عضو داریم. وقتی جان انسانها که سرمایه‌های ملی هر کشوری هستند با مقوله اهدای عضو حفظ میشود، چرا به خاطر نبود فرهنگ‌سازی درست از واژه مرگ مغزی، سالانه شاهد به خاک سپردن حدود 8 هزار عضو قابل پیوند باشیم؟!
دکتر امید قبادی، نایب رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان با اشاره به اینکه ایران رتبه اول اهدای عضو از مرگ مغزی را در آسیا و رتبه 31 را در جهان دارد، می‌گوید:«از زمان شروع اهدا و پیوند اعضا در کشور، تاکنون 13 هزار خانواده فرد مرگ مغزی رضایت به اهدای عضو دادند و موفق شدیم 85 هزار بیمار نیازمند به اهدا را پیوند بزنیم. اما مهم‌ترین چالش در اهدای عضو، نبود فرهنگ درست از واژه مرگ مغزی است؛ اکثر مردم این حقیقت را که مرگ مغزی برابر با مرگ قطعی است، باور ندارند.» مهم‌ترین دلیل مرگ مغزی، ضربه به سر ناشی از تصادفات جادهای است که با توجه به اینکه در ایران سالانه حدود 20 هزار نفر بر اثر تصادف جانشان را از دست میدهند، طبق آمار 5 تا 8 هزار نفر از آنها دچار مرگ مغزی میشوند. دکتر قبادی در این‌باره توضیح میدهد:«از تعداد افراد با مرگ مغزی، سالانه سه هزار نفر میتوانند اهدای عضو داشته باشند، اما متأسفانه فقط اعضای بدن یک‌هزار نفرشان اهدا میشود که از همین تعداد حدود چهار هزار نفر پیوند میشوند. متأسفانه خانوادههایی که بیمار مرگ مغزی دارند و رضایت نمیدهند، سالانه حدود هشت هزار عضو قابل استفاده را خاک میکنند.» این آمارها در حالی مطرح میشود که نایب رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان در این‌باره می‌گوید:« بیش از 27 هزار بیمار نیازمند پیوند عضو داریم که در لیست انتظار قرار دارند که هر سه ساعت یک نفر به دلیل نرسیدن عضو قابل پیوند، فوت میکند، یعنی روزانه 10 نفر و سالانه حدود سه تا چهار هزار بیمار نیازمند عضو را از دست میدهیم.»
رشد شاخص اهدای عضو در کشور
هم‌اکنون شاخص اهدای عضو در ایران به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت حدود 14 است، اما شاخص ایدهآل برای کشورمان 45 است، موضوعی که مستقیم به فرهنگ‌سازی درباره واژه مرگ مغزی و تفاوتش با کما برمیگردد. دکتر قبادی می‌گوید: «مرگ مغزی مساوی است با مرگ. فردی که دچار مرگ مغزی میشود به وسیله دستگاههای اکسیژنرسان مصنوعی که در ریهاش گذاشته میشود، حرکات قفسه سینه شبیه به تنفس است که اگر خانواده رضایت دهند، می‌توانیم از اعضای بدن قابل استفاده عزیزشان برای نجات جان عزیز دیگری استفاده کنیم، اما مهم‌ترین مشکل نبود تفاوت بین مرگ مغزی با کماست.» به گفته متخصصان، کما شرایطی است که فرد در آن ساختمان مغزی سالم دارد، اما ارتباطش با بیرون قطع است و هوشیاری ندارد. این بیمار ممکن است از یک تا 30 سال در کما باقی بماند، بیدار شود یا هرگز به زندگی برنگردد. اما بیمار مرگ مغزی ساختمان مغزش از بین رفته و با دستگاهها نهایتاً تا دو هفته ضربان قلب داشته باشد. نایب رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان با اشاره به اینکه پزشکان و اساتید مطرح اهدای عضو هم نمیتوانند فرق بین این دو بیمار را با نگاه کردن تشخیص دهند، توضیح میدهد:«تنها راه تشخیص، انجام عکس و آزمایش است که پزشکان از بیمار میگیرند و درمییابند فرد دچار مرگ مغزی شده است یا نه، اما وقتی به خانواده بیمار اطلاع میدهیم مرگ مغزی رخ داده، یکی از اطرافیان با این گمان که بیمار در کماست، شک بر دل خانواده بیمار میاندازد در نتیجه با عدم رضایت برای اهدای عضو روبه‌رو میشویم.»
دکتر قبادی در مورد اعتماد به تیم پزشکی در زمان اعلام مرگ مغزی بیمار می‌گوید:«برای مثال، وقتی بیمار با درد ناحیه راست شکم به پزشک مراجعه میکند، پزشک چند عامل را برای دل‌درد در نظر میگیرد و با عکس و آزمایش به نتیجه درست میرسد و با درمان بیمار، زندگیاش را نجات میدهد، اما مگر مردم وقتی درد شکم دارند، میدانند علت این درد برای چه است؟ آیا از کیسه صفراست یا عود کردن آپاندیس، به همین دلیل میگویم باید به تشخیص پزشک اعتماد کنند، اگر تیم پزشکی مرگ مغزی را برای بیمار تشخیص میدهند، نباید با باور حرف اطرافیان، زمان طلایی پیوند را از دست بدهند.»
فرصت طلایی برای انجام پیوند
کافی است مردم در این مورد مهم نظام سلامت هم به پزشکان اعتماد کنند چرا که با گذشت هر ساعت، یکی از اعضای بدن فرد از دست میرود . ریهها تا 24 ساعت اولیه قابل پیوند هستند، قلب 48 تا 72 ساعت و مابقی اعضای قابل پیوند هم به ترتیب با گذشت زمان از دست میروند. حالا اگر خانوادهای زیر 24 ساعت به تیم پزشکی اعتماد کند، میتواند جان 8 نفر را نجات دهد. با وجود فرهنگ‌سازی که طی این بیست و چند سال گذشته در زمینه اهدای عضو در کشور انجام شده است، اما هنوز به شاخص قابل قبول در اهدا نرسیدهایم. دکتر قبادی بیان میکند:«مردم ایران در انسان‌دوستی و نوع‌دوستی زبانزد هستند و محال است نسبت به درد همنوعشان بیاهمیت باشند، به همین دلیل شاخص اهدای عضو از سال 79 روی 2 دهم بوده و امروز به 14 درصد رسیده است. به عبارتی 70 درصد رشد داشتیم اما شاخص قابل قبول برای کشور 30 و شاخص ایدهآل 45 است، یعنی نسبت به شاخص قابل قبول هم یک‌سوم مسیر را جلو رفته‌ایم. اما باید باور مرگ مغزی مساوی است با مرگ را گسترش دهیم، چرا که کارت اهدای عضو به منزله اهدا نیست و رضایت خانواده ضروری است و داشتن کارت میتواند خانواده را نسبت به رضایت ترغیب کند.»
نشان اهدای عضو
در گواهینامه رانندگی
حدود 70 درصد از مردم کشورهایی مثل آمریکا و انگلستان برای اهدای عضو اعلام تمایل کرده‌اند به این شکل که مشخصات کارت اهدای عضوشان به صورت ثبت نشان روی گواهینامه رانندگی آنها ثبت شده است. در ایران هم حدود نه‌ونیم درصد مردم کارت اهدای عضو دارند، موضوعی که نایب رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان به آن اشاره میکند و می‌گوید:«چند ماه پیش به همت سردار حسینی، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی کشور نشان اهدای عضو روی گواهینامه قرار گرفت و در 31 اردیبهشت‌ماه، روز ملی اهدای عضو، رونمایی خواهد شد. تا قبل از رونمایی رسمی، حدود 300 هزار نفر از مردم گواهینامه دارای نشان اهدای عضو را دریافت کرده بودند.»
امکان پیوند اعضا از سکته قلبی
در علم پزشکی دو نوع مرگ داریم؛ مرگ معمولی و مرگ مغزی. مرگ قلبی همان مرگ معمولی خوانده میشود که طبق آمارها بیش از 99 درصد از مرگ‌ها با ایست قلبی همراه است. حالا خبرهایی به گوش میرسد که پیوند اعضا از بیماران با مرگ قلبی هم ممکن شده است. نایب رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان در این مورد توضیح میدهد:«تاکنون 79 کشور موفق به پیوند اعضا شدهاند، از این تعداد، فقط 29 کشور پیوند از مرگ قلبی را هم انجام میدهند که نیازمند تکنولوژی پیچیده و هزینه‌بر است. با توجه به مرگ‌و‌میر بالایی که در لیست انتظار پیوند داریم، ایران هم از امسال این فرآیند را شروع کرده است تا بتوانیم از مرگ قلبی هم برای نجات جان بیماران استفاده کنیم. به محض اینکه ایست قلبی فرد و تلاش برای نجات جانش بینتیجه میماند، دو لوله را از طریق شریان وریدی به ران و از طرف دیگر به دستگاه قلب مصنوعی به نام ECMO وصل میکنیم. اگر خانواده رضایت بدهد، فقط دو ساعت‌ونیم فرصت باقی است تا بتوانیم از اعضای بدن فرد برای نجات جان بیماران نیازمند استفاده کنیم.»
ایران، امپراطوری پیوند کبد
شهر شیراز سالانه میزبان پیوند حدود 700 کبد در یک مرکز است و رتبه بعدی با حدود 480 پیوند کبد برای مرکزی در آمریکا به ثبت رسیده است. به گفته متخصصان، ایران «امپراطوری پیوند کبد» نامیده میشود و در تهران، بیمارستان امام خمینی(ره) یکی از موفقترین مراکز خاورمیانه در پیوند است. همچنین ایران تنها کشور خاورمیانه است که تمامی پیوندها را اعم از کبد، کلیه، قلب، ریه، روده کوچک و لوزالمعده انجام میدهد. از دیگر دستاوردها در حوزه پیوند، میتوان به پیوند روده اشاره کرد. در دنیا سالانه 90 پیوند روده انجام میشود که 70 درصد این پیوندها در آمریکاست ولی ایران به اندازه کل اروپا پیوند انجام میدهد، یعنی اگر اروپا کلاً 10 پیوند روده داشته باشد، ایران در سال دارای حدود 10 پیوند روده است.
دکتر رضا شروین بدو، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز با اشاره به اینکه در کشور بین حدود 25 تا 27 هزار نفردر لیست پیوند کبد، کلیه، قلب، پانکراس و روده هستند، می‌گوید:«کلیه بیشترین عضوی است که در کشور پیوند میشود، به طوری که آمارها پیوند سالانه سه هزار کلیه را نشان میدهد، بعد از آن پیوند کبد و قلب در اولویت هستند. طی دو سال گذشته نزدیک به 4 هزار پیوند در کشور انجام شده است، یعنی سالانه نزدیک به 3 هزار اهدا‌کننده بالقوه داریم که از این اهداکنندهها یک‌سوم آنهایی که قابلیت اهدا داشتند به نتیجه رساندیم.»
11 هزار نفر
در لیست انتظار کلیه هستند
به گفته متخصصان، اگر بتوانیم یک‌هزار نفر دیگر به اهداکنندهها اضافه کنیم، لیست انتظار پیوند بسیار پایین خواهد آمد و افراد کمتری به دلیل نرسیدن عضو پیوندی جانشان را از دست میدهند. دکتر شروین بدو با بیان اینکه بیش از 11 هزار نفر در لیست انتظار کلیه از اهدا‌کننده زنده و مرگ مغزی هستند، توضیح میدهد:«سالانه 6 درصد به بیماران ESRD (از کار‌افتادگی کلیه) در کشور اضافه میشود که بعضی از آنها کاندید پیوند هستند، اما آنچه که مهم است، مرگ روزانه 10 بیمار به دلیل نرسیدن عضو پیوندی است. این مرگ‌ها در حالی رقم میخورد که حدود 5 هزار مرگ مغزی قابل اهدا در کشور داریم، اما فقط یک‌سوم آنها منجر به اهدای عضو میشود.»
اهمیت تأمین داروهای حیاتی
یکی از موارد مهم پیوند عضو، مراقبت بعد از پیوند است تا موفقیت در پیوند ماندگار باشد. معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره آن می‌گوید:«نرخ موفقیت پیوند عضو در ایران قابل مقایسه با مراکز معتبر بین‌المللی است. بسته به نوع عضو، بیش از 85 تا 90 درصد پیوندها موفق هستند، اما پس‌زدگی عضو در بلند‌مدت عمدتاً به عوامل مختلف از جمله شرایط ایمنی بیمار، مصرف منظم داروها و مراقبتهای پس از پیوند بستگی دارد. در مورد کمبود داروهایی که این بیماران باید مصرف کنند باید بگویم همه کمبود داروهای خارجی به علت تحریم نیست، بلکه عدم دریافت ارز دولتی هم منجر به ایجاد برخی کمبودها میشود، اما از نمونه خارجی داروهای پیوندی، داروی ایرانی آن را هم داریم که نمونه ایرانی برای بیماران تجویز میشود.»
او در ادامه می گوید:«مراقبتهای بعد از پیوند، شامل پیگیریهای منظم مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و پیشگیری از عفونت است. ایران در این زمینه تجربه و دانش بالایی دارد، اما گاهی تحریمها در تأمین داروهای خاص و تجهیزات پیشرفته بیتأثیر نبوده است، با این حال تلاش مجموعه درمان کشور در تأمین داروهای حیاتی، ادامه دارد.»
