«گفت‌وگوی ملی»؛ نیاز جدی دولت – ملت
سید محمد خاتمی، رئیس‌جمهور پیشین، در سخنانی با تأکید بر اهمیت مسیر مذاکره با جهان، خواستار احیای گفت‌وگو در سیاست داخلی نیز شد. او گفت: «چرا همیشه بیرون را می‌خواهیم، اما با داخل کشور، با مردم و نخبگان خود گفت‌وگو نمی‌کنیم؟»
روزنامه آرمان امروز در گزارشی نوشت:
سید محمد خاتمی، رئیس‌جمهور پیشین، در سخنانی با تأکید بر اهمیت مسیر مذاکره با جهان، خواستار احیای گفت‌وگو در سیاست داخلی نیز شد. او گفت: «چرا همیشه بیرون را می‌خواهیم، اما با داخل کشور، با مردم و نخبگان خود گفت‌وگو نمی‌کنیم؟»
خاتمی تأکید کرد که گفت‌وگو نباید فقط تشریفاتی یا نمایشی باشد، بلکه باید نهادمند، نتیجه‌محور و اثربخش باشد. از نظر او، گفت‌وگو برای گفت‌وگو کافی نیست؛ این روند باید به توافق و تصمیم منجر شود تا تحولی واقعی رقم بخورد.
این سخنان در شرایطی بیان می‌شود که ایران در مسیر کاهش تنش‌های بین‌المللی گام‌هایی برداشته است. حال پرسش این است که آیا این منطق تعامل‌گرایانه می‌تواند به عرصه سیاست داخلی نیز راه یابد؟ کارشناسان معتقدند بدون بازتاب این رویکرد در داخل، پایداری موفقیت‌های خارجی دشوار خواهد بود.
ایده «گفت‌وگوی ملی» که از دهه‌های پیش توسط اصلاح‌طلبان طرح شده، حالا بار دیگر تا حدودی موضوعیت یافته است. گفت‌وگویی که اگر نهادمند و با مشارکت واقعی احزاب، نخبگان و گروه‌های اجتماعی باشد، می‌تواند به حل بسیاری از گره‌های داخلی کمک کند.
خلاصه آنکه کشور بیش از همیشه نیازمند گفت‌وگویی اصیل و هدفمند است؛ گفت‌وگویی که به جای انفعال و بی‌نتیجگی، سیاست را به مسیر تفاهم و تصمیم‌سازی بازگرداند.
اعلمی فریمان با اشاره به دو سنت کلان در فلسفه سیاسی یعنی رئالیسم و ایده‌آلیسم می‌گوید: «در طول تاریخ، از یونان باستان تا امروز، سیاست‌ورزان و متفکران سیاسی عمدتاً پیرو یکی از این دو سنت بوده‌اند. رئالیسم ناظر به حفظ قدرت، بقا، نظام‌های تسلیحاتی و ساختارهای اقتدارگرایانه است و در قالب‌هایی چون فاشیسم، بنیادگرایی یا حتی مارکسیسم اقتصادی تبلور یافته است.»
گفت‌وگو و مدیریت تعارض، نه صرفاً تبادل نظر او در مقابل، ایده‌آلیسم را سنتی می‌داند که چشم‌اندازی روشن نسبت به آینده دارد: «کانت یکی از بزرگ‌ترین ایده‌آلیست‌هاست که مفهوم صلح را در سیاست نظری پی گرفت. بسیاری از مفاهیم مدرن نظیر دموکراسی، حقوق بشر، زیست‌محیط‌گرایی و فمینیسم، وام‌دار این سنت فکری هستند.»
این کارشناس سیاسی تأکید می‌کند: «فرهنگ گفت‌وگو یکی از مهم‌ترین برآیندهای عقلانیت انسانی است که در جهان غرب حدود ۳۰۰ سال قدمت دارد، اما در منطقه خاورمیانه هنوز نهادینه نشده است. دلایل آن متعدد است؛ از ساختارهای قبیله‌ای و پاتریمونیال گرفته تا شکست روند ملت‌سازی.»
او ادامه می‌دهد: «در ایران نیز اگرچه فرهنگ گفت‌وگو در سنت‌های مذهبی و ملی ما سابقه دارد، اما بدون رویکرد اخلاق‌گرا به دین، این ظرفیت‌ها فعال نمی‌شود. مفاهیم قرآنی و سیره پیامبر اسلام سرشار از دعوت به گفت‌وگوی مؤدبانه و عقلانی است؛ به شرط آنکه قرائت اخلاقی از دین، جای خود را به قرائت‌های سیاسی و ایدئولوژیک ندهد.»
اعلمی فریمان معتقد است که «گفت‌وگو برای گفت‌وگو» کافی نیست. او می‌گوید: «فرهنگ گفت‌وگو یعنی توانایی شنیدن، درک متقابل، بیان افکار و در نهایت، مدیریت تعارض. این فرآیند مستلزم فضای آزاد، احترام متقابل و پذیرش نتایج گفت‌وگو از سوی ساختار حاکم است.»
او با اشاره به تجربه دولت سید محمد خاتمی و طرح «گفت‌وگوی تمدن‌ها» یادآور می‌شود: «آن طرح زمانی مطرح شد که جهان در آستانه عبور از جنگ سرد بود و ضرورت همزیستی مسالمت‌آمیز مطرح شده بود. اما امروز، در سیاست داخلی نیز به یک گفت‌وگوی ملی واقعی نیاز داریم؛ گفت‌وگویی که با نهادسازی، آزادی بیان و احترام متقابل همراه باشد.»
حکومت و مسئولیت شنیدن
به باور این استاد دانشگاه، یکی از پیش‌شرط‌های موفقیت فرهنگ گفت‌وگو، نقش حاکمیت در شنیدن و عمل به نتایج آن است: «اگر ۸۰ میلیون نفر در کشوری ۱۰۰ میلیونی درباره مسئله‌ای به توافق برسند، اما حاکمیت به آن بی‌اعتنا باشد، گفت‌وگو معنای خود را از دست می‌دهد. زمانی می‌توان انتظار داشت احزاب، نخبگان و جامعه مدنی برای حل مسائل وارد عرصه گفت‌وگو شوند که مطمئن باشند صدایشان شنیده می‌شود و اثر دارد.»
او در پایان خاطرنشان می‌کند: «ما ناچاریم برای پیشبرد امور کشور، هم از اخلاق اسلامی و هم از سازوکارهای دموکراسی‌های نوین بهره بگیریم. فرهنگ گفت‌وگو زیربنای توسعه سیاسی، اجتماعی و حتی اقتصادی است؛ اما بدون اراده سیاسی در سطح حاکمیت، تحقق آن ممکن نخواهد بود.»
