چرخش تاریخی پ‌‌ک‌‌ک

عمر چلیک، سخنگوی حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان، گفت‌ فرایند انحلال «به دقت در میدان توسط نهادهای دولتی نظارت خواهد شد» و پایان درگیری «پیروزی برای همه شهروندان ما» خواهد بود. این اعلامیه از سوی پ‌ک‌ک صبح روز دوشنبه از طریق یک رسانه نزدیک به این گروه و پس از برگزاری کنگره حزب در هفته گذشته منتشر شد.

جرقه این تحول بزرگ، چندی پیش از جزیره‌ای در نزدیکی استانبول زده شد. عبدالله اوجالان، رهبر در بند پ‌‌ک‌ک که از سال ۱۹۹۹ در زندان امرالی در نزدیکی استانبول به سر می‌برد اما نفوذش بر جنبش کردی همچنان پابرجاست، در پیامی تاریخی از یارانش خواست تا کنگره‌ای برگزار کرده و رسما به انحلال گروه رأی دهند. اما مشخص نبود که این پیام چگونه توسط فرماندهانی که در کوهستان‌های شمال عراق و شمال شرق سوریه پنهان شده‌اند، دریافت خواهد شد. پ‌‌ک‌ک در ماه مارس آتش‌بس اعلام کرده بود و در پاسخ به این فراخوان، کنگره حزب کارگران کردستان (پ‌‌ک‌ک) که از سوی ترکیه، بریتانیا، ایالات متحده و اتحادیه اروپا به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود، چند روز بعد در کوهستان‌های شمال عراق، جایی که سال‌ها پایگاه اصلی‌شان بود، تشکیل جلسه داد. در بیانیه پایانی این کنگره، پ‌‌ک‌ک اعلام کرد‌ «مأموریت تاریخی» خود را به انجام رسانده و مبارزاتش، مسئله کرد را تا «نقطه حل‌وفصل از طریق سیاست دموکراتیک» پیش برده است.

بنابراین، فعالیت‌ها تحت نام «پ‌‌ک‌ک» رسما پایان یافت. حزبی که او در سال ۱۹۷۸ تأسیس کرد، یک سازمان تروریستی مارکسیست-لنینیست بود که در ابتدا به ایجاد یک کردستان مستقل، به نمایندگی از حدود ۱۵ میلیون کرد در ترکیه، اختصاص داشت. این گروه در پاسخ به آنچه دهه‌ها سرکوب سیستماتیک هویت و فرهنگ کردی توسط دولت آنکارا توصیف می‌کرد، ظهور کرد. کارزار مسلحانه آن در سال ۱۹۸۴ آغاز شد و در ابتدا پاسگاه‌های نظامی، پلیس و زیرساخت‌های دولتی را هدف قرار می‌داد، اما در دهه‌های بعد شامل تعدادی حملات مرگ‌بار به غیرنظامیان نیز شد. دولت ترکیه با نیروی عظیمی پاسخ داده، ده‌ها هزار سرباز را مستقر کرده و عملیات ضد‌شورش گسترده‌ای را آغاز کرده است.

فراز‌و‌نشیب‌های صلح و خشونت

دهه ۱۹۹۰ خشونت‌آمیزترین دوره بود، اما پس از دستگیری اوجالان در سال ۱۹۹۹، پ‌‌ک‌ک اهداف خود را از استقلال به خودمختاری بیشتر و حقوق فرهنگی در داخل ترکیه تغییر داد. دوره خشونت‌آمیز دیگری پس از فروپاشی روند صلح در سال ۲۰۱۵ که تا حدی ناشی از جنگ داخلی سوریه بود، دنبال شد. به گفته گروه بین‌المللی بحران، از آن زمان تاکنون دست‌کم هفت هزار نفر در درگیری‌ها یا حملات تروریستی در ترکیه و شمال عراق کشته شده‌اند. در سال ۲۰۱۶، شاخه‌ای از پ‌‌ک‌ک یک خودروی بمب‌گذاری‌شده را به یک مرکز حمل‌ونقل شلوغ در آنکارا کوبید که منجر به کشته‌شدن ۳۷ نفر و زخمی‌شدن بیش از ۱۲۰ نفر شد. بسیاری از قربانیان جوانان و دانشجویان بودند. ترکیه در سال‌های اخیر عملیات نظامی خود را علیه اهداف پ‌‌ک‌ک در شمال عراق تشدید کرده است. دولت، پ‌‌ک‌ک را مسئول حمله به دفتر اصلی صنایع هوافضای ترکیه در نزدیکی آنکارا در اکتبر سال گذشته دانست که در آن پنج نفر کشته شدند.

در پاسخ، آنکارا دوباره به سایت‌های مرتبط با این گروه در عراق و سوریه حمله کرد. نفوذ فزاینده ترکیه در سوریه پس از سقوط بشار اسد، فضای عملیاتی پ‌‌ک‌ک را به میزان قابل توجهی کاهش داده و این گروه بر اثر عملیات نظامی فرسوده شده است. در همین حال، گمان می‌رود آنکارا به دنبال تحکیم حمایت کردها پیش از انتخابات آتی و حرکت احتمالی برای تغییر قانون اساسی کشور باشد. فعالیت پ‌‌ک‌ک در شمال عراق همچنین تهدیدی برای جاه‌طلبی‌های ترکیه برای ساخت یک کریدور تجاری بوده است که بندر بصره در عراق را به ترکیه و در نهایت به اروپا متصل کند.

ابهام‌ها و پرسش‌های بی‌پاسخ

با وجود اعلام انحلال، جزئیات این ابتکار صلح هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. چگونگی پیشبرد این فرایند، نحوه جمع‌آوری و امحای سلاح‌ها و اینکه چه کسی بر این روند نظارت خواهد کرد، هنوز مشخص نیست. سرنوشت شبه‌نظامیان پ‌‌ک‌ک، از‌جمله احتمال انتقال آنها به کشورهای ثالث‌ و امتیازاتی که ممکن است در ازای انحلال به دست آورده باشند نیز نامعلوم مانده است. این نخستین بار نیست که ترکیه و پ‌‌ک‌ک مسیر صلح را می‌آزمایند. تلاش‌های قبلی که آخرین مورد آن در سال ۲۰۱۵ بود، با شکست مواجه شده‌اند. در سال‌های اخیر، با فشار فزاینده ارتش ترکیه و استفاده از پهپادهای مسلح، حملات پ‌‌ک‌ک در داخل ترکیه به عملیات‌های پراکنده محدود شده و بسیاری از نیروهایش به آن سوی مرزهای کوهستانی در عراق رانده شده بودند. این ابتکار صلح جدید در واقع از اکتبر گذشته توسط دولت باغچلی، شریک ائتلافی اردوغان و سیاست‌مدار راست‌گرا، کلید خورده بود.