سواحل مکران، بزرگترین ظرفیت توسعه سرزمینی ایران است

محمدحسین شریف‌زادگان، مدیر و مجری طرح توسعه مکران، در نشست «طرح توسعه سواحل مکران، سند ملی کلان استراتژیک سواحل دریای عمان (مکران)» که در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، به تشریح سوابق تدوین برنامه برای توسعه سواحل مکران پرداخت.

او افزود: اواخر دولت هاشمی قرار بود 3.2 میلیارد دلار وام برای توسعه 10 منطقه بگیریم اما به صورت فی‌البداهه این مبلغ به توسعه عسلویه اختصاص یافت.

شریف‌زادگان افزود: اگرچه سال‌ها طول کشید که قرارداد برای دریافت این وام منعقد شود اما اکنون شاهد هستیم در منطقه عسلویه بدون هیچ مطالعه محیط زیستی و منطقه‌ای کار توسعه شروع شد و تعارضات زیاد اجتماعی و محیط زیستی ایجاد کرد.

او ادامه داد: بعد از تجربه عسلویه، به این نتیجه رسیدند که کل منطقه مکران را توسعه دهند. در کتاب‌های درسی قدیم یک ایالت مکران وجود داشت که شامل سیستان و بلوچستان، بخشی از کرمان و هرمزگان بود. بعدها این مبحث از کتاب‌های درسی حذف شد.

مجری طرح توسعه مکران با اشاره مختصری به تغییر سیاست‌های نظامی در سواحل دریای عمان بعد از تصمیم‌سازی برای توسعه این منطقه، تدوین برنامه توسعه سواحل مکران را حاصل تلاش 120 نفر از کارشناسان کشور در حوزه اقتصادی، اجتماعی، صنعت، کشاورزی، اقیانوس شناسی، سیاست خارجی و ... دانست.

شریف‌زادگان ادامه داد: این برنامه با کارفرمایی وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و نفت تدوین شد و 17 گروه تخصصی با روشی مشخص کار سازماندهی مطالعات و برنامه‌ریزی را انجام دادند. کار این تیم دو سال و نیم طول کشید.

به گفته شریف‌زادگان برنامه تدوین شده به تصویب شورایعالی شهرسازی و معماری هم رسیده و آثار این برنامه در قانون برنامه پنجم توسعه به بعد مشهود است.

او بیان کرد: منطقه مکران شامل شهرستان‌های چابهار، کنارک، جاسک و سیریک است. وقتی برنامه توسعه سواحل مکران به مجلس رفت تا تبدیل به قانون دائمی شود، شهر میناب را هم اضافه کردند. البته میناب ربطی به مکران ندارد اما طبق قانون به طرح اضافه شد و ما از آن به‌عنوان فرصت استفاده کردیم.

مجری طرح توسعه مکران توضیح داد: بیش از هزار کیلومتر سواحل شامل منطقه مکران می‌شود. در منطقه مکران راه و آب وجود ندارد. جمعیتش 800 هزار نفر است که این رقم از متوسط تراکم جمعیتی ایران کمتر است. جایی است که امتیازات زیادی دارد. در ساحل بزرگترین دریای منطقه‌ای یعنی عمان قرار دارد و چابهار در دهانه اقیانوس هند واقع شده و موقعیت ژئواستراتژیک ویژ‌ه‌ای دارد.

او چهار عامل نبود برنامه، عوامل خارجی، نبود آب و عدم ارتباط با سرزمین اصلی را در عدم توسعه سواحل مکران موثر دانست و گفت: آب و هوای این منطقه بد بوده و گرم و خشک است. در برخی مناطق رطوبت هم دارد. ارتباط این منطقه با سرزمین اصلی برقرار نیست و قبل از انقلاب دسترسی به آنجا خیلی سخت بود. ضمن اینکه انگلیس و پرتغال بر سر حضور در این منطقه با هم رقابت داشتند.

شریف‌زادگان افزود: ما تقریبا تمام اسناد تاریخی و برنامه‌ای ایران از سال‌های دهه 40 را مرور کردیم. در کشور هیچ آثاری از برنامه درباره منطقه مکران پیدا نکردیم. درباره جاسک برنامه موجود بود که بیشتر جنبه نظامی داشت. در تمام برنامه‌های بعد از انقلاب تا برنامه پنجم بحثی درباره سواحل مکران نداشتیم. در واقع دولت‌ها اهتمامی به توسعه منطقه مکران نورزیده بودند.

نیاز به توسعه شبه برون‌زا و برون‌زا

مجری طرح توسعه مکران توضیح داد: ما در برنامه‌ریزی خود به این نتیجه رسیدیم باید توسعه شبه برون‌زا و برون‌زا در منطقه مکران داشته باشیم.

او اضافه کرد: در این منطقه اکنون بیشترین فقر مطلق را داریم. فقر چند بعدی در مکران از همه ایران بیشتر است. یک جا کاملا محروم است. اگر بخواهید به کمک سرمایه خارجی این منطقه را توسعه دهید و مگاپروژه اجرا کنید، مردم همراه نمی‌شوند. به زور هم نمی‌شود توسعه ایجاد کرد. بنابراین در اجرای برنامه‌ها باید مردم و دولت هر دو سود ببرند.

شریف‌زادگان توضیح داد: در توسعه درون‌زا بیشتر از دارایی محلی استفاده می‌شود. این توسعه بیشتر معطوف به فعالیت‌های محلی و سنتی مثل کشاورزی و غیره است. در توسعه درون‌زا نهادهای محلی فعال می‌شوند. مردم را آموزش می‌دهند و آنها را برای تغییرات بزرگ آماده می‌کنند.

او ادامه داد: در حوزه توسعه درون‌زا تجهیز منابع از دارایی محلی، منابع ملی و سرمایه‌گذاری داخلی است. در توسعه برون‌زا سرمایه ملی ممکن است وجود داشته باشد اما عمدتا مبتنی بر سرمایه فراملی و بین‌المللی است. ما برای توسعه مکران هر دو را با هم لازم دانستیم.

ظرفیت سواحل مکران بیشتر از امارات و کویت

مجری طرح توسعه مکران این منطقه را بزرگترین ظرفیت توسعه سرزمینی ایران دانست و افزود: ظرفیت‌های موجود در این منطقه به مراتب از امارات و کویت خیلی بیشتر است ولی ما آن را رها کردیم.

او ادامه داد: در چنین جایی قاعدتا بایدکارهای پر اهمیتی انجام دهیم. مگاپروژه‌های گردشگری، صنعت آب، اتومبیل سازی و ... در آنجا قابل اجراست. می‌توانیم انرژی در این منطقه تامین کنیم و کل صنایع آب‌بر مثل فولاد و پتروشیمی را آنجا مستقر کنیم.

شریف‌زادگان گفت: اگر فقط به توسعه برون‌زا توجه کنیم، این کار شدنی نیست. البته حتما باید پروژه برون‌زا اجرا شود تا سرریزش به جامعه برسد. زمانی می‌تواند توسعه واقعی باشد که این توسعه به صورت متوازن اتفاق بیفتد. باید از توسعه برون‌زا استفاده کنیم و تاکید ما روی توسعه برون‌زاست، منتهی باید همراه با توسعه درون‌زا باشد.

او افزود: اگر مردم آمادگی توسعه نداشته باشند، این مسئله آثار اجتماعی دارد و توسعه برون‌زا را دچار مشکل می‌کند. بدون مردم نمی‌توان به نتیجه رسید.

مجری طرح توسعه مکران گفت: هر کشوری که صرفا توسعه برون‌زا انجام داده است، با مشکلات زیادی مواجه بوده است. برنامه توسعه مکران یک برنامه استراتژیک است و آمایش سرزمین نیست بلکه یک برنامه بسیار کلان است.

او با تاکید بر مراکز جمعیتی موجود در ساحل توضیح داد: در این برنامه برقراری ارتباط مراکز مکمل سرزمینی با سواحل را مد نظر قرار دادیم. یعنی باید مراکزی باشند که با سواحل در ارتباط باشند.

شریف‌زادگان ایجاد سکونت‌گاه‌های جدید در سواحل دریای عمان را رد کرد و گفت: باید اولویت اول در توسعه مکران این باشد که از فضاهای شهری موجود استفاده کنیم. شهرهای کنار دریا را تقویت کنیم. اگر جمعیت زیاد شد، به ایجاد شهرهای جدید هم می‌توان فکر کرد. هر کدام از مراکز سکونتی فعلی، اکنون کاربری‌هایی دارند که در مسیر توسعه آینده باید روی آنها اصلاحات انجام دهیم.

چابهار دروازه اتصال اقتصاد ایران به جهان

مجری طرح توسعه مکران چابهار را دروازه اتصال اقتصاد ایران به جهان معرفی کرد و افزود: باید مسیرهای حمل و نقلی منتهی به چابهار تکمیل شود. قسمت‌هایی از کریدور شمال به جنوب باقی مانده که باید کامل شود. این کریدور بزرگترین کریدور حمل و نقلی کشور است که از چابهار می‌گذرد.

او افزود: منطقه مکران اهمیت ژئوپلتیک و اقتصادی دارد. جاسک دروازه صادرات نفتی است. در زمان جنگ این منطقه مرتب مورد حمله دشمن قرار می‌گرفت. در آن مقطع تصمیم گرفته شد که خط لوله‌ای از جاسک به سمت چابهار برای صادرات نفت ایران زده شود. یعنی به دنبال مسیر جایگزین برای صادرات نفت بودیم. این خط لوله بعدها در اختیار وزارت نیرو برای انتقال آب قرار گرفت و نمی‌دانم اکنون در چه وضعیتی است.

شریف‌زادگان با تاکید بر اینکه توسعه مکران آخرین فرصت توسعه سرزمینی ایران است، گفت: اولویت نخست کشور باید توسعه چابهار و میناب مبتنی بر فناوری نوین باشد. باید این منطقه از بن بست خارج شود و به سرزمین اصلی متصل شود. زیرا موقعیت آن مبتنی بر کریدور راه ابریشم جدید است و می‌توانند نقش آفرینی کند.

او با اشاره به مطالعات انجام شده برای استقرار 6 آب شیرین‌کن در سواحل خلیج فارس و دریای عمان که توسط آب منطقه‌‌ای انجام شده است، بنادر کشورهای حاشیه خلیج فارس را مهمترین رقبای ایران در حوزه حمل و نقل معرفی کرد و افزود: دنیا فضای رقابت است و رقبای ما منتظر تکمیل پروژه‌های ایران نمی‌مانند.

توسعه در مکران منوط به تغییر ریل سیاسی

مجری طرح توسعه مکران تاکید کرد: در حال حاضر تمام سیستم‌های مالی دنیا برای ما بسته شده است. چین دوست دارد به ایران بیاید اما نمی‌آید. توسعه در مکران منوط بر این است که در سیاست‌های بین‌المللی تجدید نظر کنیم و ضرورت‌های توسعه را فراهم کنیم.

او افزود: منطقه مکران یک منطقه بسیار مهم گردشگری است که روی مباحث آن به‌طور دقیق کار شده است. یکسری پهنه گردشگری در گاند، کنارک، درک، جاسک و سیریک و میناب داریم. قطب‌های اصلی گردشگری در گوادر، چابهار،جاسک و میناب واقع شده است. قطب‌های گردشگری روستایی هم در پسابندر، بریس، رمین، تیس، تنگ و کوهستک واقع شده است.

شریف‌زادگان اضافه کرد: اکنون کارهای پراکنده‌ای مثل پرورش ماهی در قفس و کارهایی از این دست در منطقه اجرا می‌شود، در حالی که می‌توان از گردشگری درآمدهای زیادی ایجاد کرد.

او با اشاره به اظهارات مطرح شده در زمان ریاست جمهوری روحانی برای انتقال پنج میلیون نفر جمعیت به منطقه مکران و واکنش منفی مردم بومی توضیح داد: با هفت روش و با تکیه بر پتانسیل‌های آب و محیط زیست، حداکثر میزان جمعیت‌پذیری منطقه مکران را بررسی کردیم. با توجه به محدودیت منابع آبی، دو میلیون و 500 هزار نفر امکان استقرار جمعیت جدید در این منطقه وجود دارد و با روش فعلی هم امکان جمعیت‌پذیری سواحل مکران یک میلیون و 550 هزار نفر است.

ایجاد سازمان برای توسعه مکران درست نیست

مجری طرح توسعه مکران از تعریف 12 فعالیت اصلی برای توسعه مکران خبر داد و افزود: نباید سازمانی مستقل برای توسعه مکران ایجاد کرد. بخش خصوصی و مردم باید در کنار هم قرار بگیرند و برای توسعه مکران تلاش کنند. بخش خصوصی ما به دولت وابسته است و به دنبال وام گرفتن از صندوق توسعه ملی است.

او با اشاره به تجربیات موفق از حضور بخش خصوصی در سواحل مکران که بیشتر در حوزه کشاورزی فعال بوده و محصولات خود را به بازارهای جهانی صادر می‌کردند، ادامه داد: صنایع آب‌بر، صنایع تولیدی، امنیت، لجستیک بندرگاهی، فعالیت‌های حرفه‌ای و علمی، فرآوری، نگهداری و تبدیل محصولات کشاورزی، گردشگری طبیعی، کشاورزی گرمسیری، تولید انرژی تجدیدپذیر، استخراج معادن و ساخت محصولات کانی در دسته فعالیت‌های دوازده‌گانه توسعه سواحل مکران قرار دارند.

شریف‌زادگان ادامه داد: حدود 476 پروژه که در آینده می‌توان در سواحل مکران اجرا کرد را شناسایی کردیم که این پروژه‌ها توسط دولت اجرا نمی‌شود. 38 پروژه یکباره می‌تواند منطقه را تغییر دهد. 377 پروژه بر اساس معیارهایی چون سازگاری با اهداف طرح ویژه برون‌زا بودند و در سه قطب اصلی توسعه یعنی چابهار، جاسک و میناب اجرا می‌شوند.

او در انتها تاکید کرد: ایجاد سازمان برای توسعه منطقه مکران اقدام درستی نیست. در کشور ما سازمان درست کردن راهکار مناسبی نیست زیرا کار انجام نمی‌شود اما افراد زیادی در سازمان ایجاد شده به‌عنوان حقوق بگیر باقی می‌مانند، نمونه چنین سازمان‌هایی در مناطق آزاد وجود دارد.