۱۰ شاهکار نقاشی که آسمان شب را جاودانه کردند
از «شب پرستاره» ون گوگ تا نقاشی‌های دقیق نجومی رنسانس، این آثار هنری با نگاهی شاعرانه یا علمی، زیبایی آسمان شب را در قاب بوم جاودانه کرده‌اند.
در گذر زمان، نقاشان بسیاری در نقاط مختلف جهان و در دوره‌های هنری گوناگون، به بازنمایی آسمان شب پرداخته‌اند. هر یک با نگاهی منحصربه‌فرد، از منظری شاعرانه، علمی یا احساسی آسمان پرستاره را نقاشی کرده‌اند که در ادامه به منتخبی از آن‌ها می‌پردازیم.
۱. «ژان-فرانسوا میله»، «شب پرستاره
هیچ راه بهتری برای آغاز این مقاله وجود ندارد جز با نقاشی «شب پرستاره» اثر ژان-فرانسوا میله. در حالی که بیشتر نقاشی‌های آسمان شب، ستارگان را به‌صورت نقاط پراکنده نشان می‌دهند، تصویرسازی «میله» را می‌توان از نظر نجومی دقیق در نظر گرفت.
به گوشه بالا سمت راست نگاه کنید و سعی کنید سه ستاره را پیدا کنید که در یک خط قرار دارند. این یک «صورتواره فلکی» (asterism) به نام «کمربند جبار» (Orion’s Belt) است که شامل سه منظومه ستاره‌ای برجسته به نام‌های Alnitak، Alnilam، و Mintaka است. این‌ها شناخته‌شده‌ترین بخش صورت‌فلکی جبار هستند و در فصل زمستان به‌راحتی قابل مشاهده‌اند. چشمان دقیق‌تر، صورت‌فلکی «سگ بزرگ» (Canis Major) با ستاره‌ی «شباهنگ»، درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان شب زمین را نیز تشخیص می‌دهند.
۲. «پیتر دویج»، «راه شیری»
«راه شیری» یکی از نخستین نقاشی‌های پیتر دویج، هنرمند معاصر اسکاتلندی است. این اثر صحنه‌ای به‌ظاهر آرام را نمایش می‌دهد که در آن کهکشان راه شیری و ستارگانی که در آسمان تاریک می‌درخشند، بازتابشان در آب‌های عمیق می‌لرزد. آسمان پرستاره به نوری وهم‌آلود از شهری نزدیک تبدیل می‌شود. این نور روی شکل‌های سوررئال درختان و شاخ‌وبرگ ساحل می‌افتد.
این صحنه به‌ظاهر آرام ناگهان ناآرام می‌شود؛ نوری که از راه شیری می‌تابد آن‌چنان مسحورکننده است که متوجه نمی‌شویم در دل یک صحنه‌ی ترسناک قرار داریم. با دقت نگاه کنید؛ در مرکز نقاشی، یک دختر در قایق کوچک دیده می‌شود. دویج این صحنه را هنگام کار در کارگاهی در یک انبار واقع در روستایی در کانادا دید. این بخش مستقیماً از صحنه‌ای از فیلم «جمعه سیزدهم» (۱۹۸۰) الهام گرفته است. این هنرمند در سال‌های بعد، هفت نقاشی با موضوع قایق خلق کرد. او «راه شیری» را ترکیبی از آنچه از پنجره‌ی انبارش می‌دید و طرح‌هایی از جنگل‌های کاج شمال کانادا توصیف کرده است.
۳. «فرانتس فون اشتوک»، «ستارگان در حال سقوط
این منظره‌ی عاشقانه‌ی شبانه اثری از «فرانتس فون اشتوک»(Franz von Stuck)، هنرمند برجسته‌ی جنبش جدایی مونیخ (Munich Secession) است. بوم نقاشی با الگویی درخشان از ستارگان پر شده و دو شهاب‌سنگ در آسمان شب می‌درخشند. یک زوج بر روی تپه‌ای با هم نشسته‌اند. زن به ستارگان دنباله‌دار خیره شده، گویی آرزویی در دل دارد.
این زوج، خود «فون اشتوک» و همسر محبوبش، «مری» هستند. در آثار این نقاش نمادگرا، طبیعت و مناظر، وسیله‌ای برای روایت داستان و ایجاد حس‌وحال آن هستند.
۴. «ادوارد مونک»، «شب پرستاره»
ادوارد مونک «شب پرستاره» خود را در ساحل (Åsgårdstrand) کشف کرد. این مکان تفریحی کوچک در جنوب اسلو واقع در نروژ، جایی است که این هنرمند بسیاری از تابستان‌هایش را در آن گذراند. این شاهکار، نمایشی عالی از سبک نقاشی مونک است، جایی که موضوع صرفاً طبیعت نیست، بلکه احساسات و حال‌وهوایی است که چشم‌انداز می‌تواند منتقل کند. رنگ‌های آبی حس غم و اندوه تفکرآمیز را برمی‌انگیزند، حسی که اغلب هنگام نگاه کردن به آب بی‌کران یا آسمان شب احساس می‌کنیم.
مونک مجموعه‌ای از نقاشی‌های آسمان شب دارد، بسیاری از آن‌ها فقط با نام «شب پرستاره» شناخته می‌شوند، همچون نقاشی که در موزه مونک واقع در اسلو نگهداری می‌شود. این آثار نمونه‌ای عالی هستند از اینکه چگونه نگاه علمی می‌تواند برداشت ما از یک نقاشی را تغییر دهد.
سال‌ها این باور وجود داشت که درخشان‌ترین نقطه‌ی نورانی قابل مشاهده در آسمان، سیاره‌ی زهره (ونوس) است. این تفسیر نخستین بار توسط یک تاریخ‌نگار هنر به نام لوئیز لیپینکات(Louise Lippincott)، در سال ۱۹۸۹ مطرح شد و از دیدگاه یک مورخ هنر کاملاً منطقی به‌نظر می‌رسید. زهره، به‌عنوان یکی از قابل‌مشاهده‌ترین اجرام آسمانی درست پیش از طلوع یا پس از غروب خورشید، به احتمال زیاد الهام‌بخش بسیاری از نقاشانی بود که بر روی مناظر طبیعی کار می‌کردند. عنوان نخستین این نقاشی، «ستاره‌ی شامگاهی» بود؛ عبارتی که اغلب برای توصیف سیاره‌ی زهره به کار می‌رود.
با این حال، مقاله‌ای پژوهشی در سال ۲۰۱۰ توسط دپارتمان فیزیک دانشگاه تگزاس با انجام محاسباتی نشان داد که سیاره‌ی زهره نمی‌توانسته در سال ۱۸۹۳ از این مکان مشخص در آسمان شرقی قابل مشاهده باشد. این به آن معناست که جرم آسمانی‌ای که مونک مشاهده کرده، به‌احتمال زیاد مشتری بوده است و ستارگان قابل مشاهده می‌توانند متعلق به خوشه‌ی پروین (Pleiades) باشند.
۵. جورجیا اوکیف، «شبِ پرستاره، لیک جورج»
شبِ پرستاره یا در این مورد، شب نورانی از ستارگان الهام‌بخش «جورجیا اوکیف»، نقاش مدرنیست آمریکایی، نیز بوده است. او که به خاطر بازنمایی‌های زنده و پرشور از گل‌ها شهرت دارد، اغلب طبیعت را در آثارش به تصویر می‌کشید.
ما در این نقاشی ستارگان را می‌بینیم که به‌صورت دایره‌هایی سفید با ته‌رنگ‌هایی آبی، در خطوط مثلثی چیده شده‌اند و صورت‌های فلکی را شبیه‌سازی می‌کنند. آسمان در لبه‌ی نقاشی تاریک‌تر می‌شود و وسعت بی‌پایان آسمان را تداعی می‌کند. ستاره‌های بیشتری در سطح مواج دریاچه، همراه با دو نور مصنوعی درخشان، منعکس شده‌اند. این صحنه نمایی است در «لیک جورج»، جایی که اوکیف بسیاری از تابستان‌هایش را در آن می‌گذراند.
«جورجیا اوکیف» زندگی خود را وقف نقاشی کردن بخشی از زیبایی طبیعت کرد که شاید همه مردم قادر به دیدن آن زیبایی‌ها نیستند. در آثار هنری «اوکیف» جزئیات اجزای طبیعت به ترکیب‌های انتزاعی تبدیل می‌شوند. او که در به کارگیری رنگ استاد بود، هنرمندی جسوری بود که با قواعد خودش زندگی کرد و چندین نسل را تحت تاثیر قرار داد.
۶. «آدام السهایمر»، «عزیمت به مصر»
این اثر مشهور از آدام السهایمر به‌عنوان نخستین بازنمایی طبیعت‌گرایانه از آسمان شب در هنر رنسانس شناخته می‌شود. نقاشی، روایت‌گر داستان عیسی مسیحِ کودک، مریم مقدس و یوسف نجار در حال فرار به مصر و جستجوی پناهگاه است. صحنه در شب رخ می‌دهد، و به هنرمند اجازه می‌دهد منابع نوری گوناگونی را در ترکیب‌بندی ارائه دهد و علاقه‌اش به رصدهای نجومی را به نمایش بگذارد.
درخشندگی ستارگان یکنواخت نیست و بازتابی از اندازه‌ی ظاهری آن‌ها از دید زمین است. می‌توان صورت‌فلکی‌های دقیقی مانند دب اکبر در سمت چپ راه شیری و اسد (Leo) با درخشان‌ترین ستاره‌اش، رِگولوس، را درست بالای خانواده مقدس تشخیص داد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که نقاشی احتمالاً در سال ۱۶۱۰، درست پس از انتشار کتاب اخبار ستارگان گالیله، بازنگری شده است.
۷. «آنری-ادموند کراس»، «منظره با ستارگان»
این نقاشی آبرنگ از آنری-ادموند کراس بازنمایی ظریفی از آسمان شب پر از ستاره بر فراز منظره‌ای مینیمالیستی است. آسمان تقریباً کل ترکیب‌بندی را به خود اختصاص داده و ما را به درون این صحنه‌ی زودگذر می‌کشد. در مرکز، ستارگان به‌صورت فشرده‌تری دیده می‌شوند، که احتمالاً نمایش قوس کهکشان راه شیری است. کراس با ترکیب لکه‌های کوچک زرد، آبی و خاکستری با ضربه‌قلم‌هایی پویا، درخشندگی صحنه را به‌شیوه‌ای امپرسیونیستی به تصویر می‌کشد. هرچه بیشتر به نقاشی نگاه کنیم، ستارگان بیشتر به نظر می‌رسد که می‌درخشند و ما را به درون خود می‌کشند.
اگرچه دقیقاً نمی‌دانیم این اثر کجا خلق شده، اما می‌توان فرض کرد که بازنمایی منظره‌ای واقعی است. اگر از نقطه‌ای روستایی مشاهده شود، کهکشان راه شیری همراه با انبوه ستارگان اطرافش می‌تواند به‌وضوح قابل مشاهده باشد.
۸. «جوزف چلمونسکی»، «شب پرستاره»
«جوزف چلمونسکی»، نقاش رئالیست لهستانی، این اثر را در میان نخستین ترکیب‌های خود بدون حضور انسان خلق کرده است. این نقاشی با غرق کردن ما در سایه‌روشن‌های آبی، آسمان شب را به نمایش می‌گذارد که تنها با نوار باریکی از زمین از آسمان جدا شده است. انبوهی از نقاط نورانی ستارگان در آب آرام بازتاب پیدا کرده‌اند. این اثر که تقریباً تک‌رنگ است، آرامشی عمیق را القا می‌کند. گرچه ستارگان در آن الگوهای صحیح نجومی (صورت‌های فلکی) را تشکیل نمی‌دهند، اما تنوع رنگی‌شان، ظاهری واقع‌گرایانه به آن‌ها بخشیده است.
این بی‌دقتی در بازنمایی صورت‌های فلکی، از سوی معاصران هنرمند با انتقاداتی روبه‌رو شد.
۹. «ونزل هابلیک»، «آسمان پرستاره، تقلا»
اثر «آسمان پرستاره، تقلا» از ونزل هابلیک(Wenzel Hablik)، ما را مستقیماً در مدار کشش کیهان فرو می‌برد. این یک سفر عجیب است؛ سفری که در آن میان گوی‌های سیارات به‌سوی مرکزی ناشناخته شناور هستیم. در این سفر فضایی عمیق، اجرام آسمانی گوناگونی به چشم می‌خورند. هر سیاره رنگ متفاوتی دارد؛ برخی ممکن است غول‌های گازی باشند، برخی آب داشته باشند، برخی از خود پلاسما ساطع می‌کنند یا با حلقه‌هایی احاطه شده‌اند. در نزدیکی‌شان، ستارگانی با اشکال و اندازه‌های متفاوت دیده می‌شوند که برخی در گروه‌هایی پیچیده از صورت‌های فلکی به هم می‌پیوندند و در گردابی محو می‌شوند. در پیش‌زمینه، اشکال سنگی با کریستال‌هایی درخشان پوشیده شده‌اند.
۱۰. «جوتو دی بوندونه»، «اتاق ستاره‌ای کلیسای اسکرووِنی»
این سقف شب‌پوش ستاره‌ای بخشی از یک فرسکو است که توسط استاد پیشارُنسانسی ایتالیایی، «جوتو دی بوندونه» خلق شده است. آسمان آبی این اثر کل سقف کلیسای اسکروونی در ایتالیا را پوشانده است و بین سال‌های ۱۳۰۳ تا ۱۳۰۵ میلادی پدید آمده است. دیوارهای این کلیسا با تصاویری پوشانده شده‌اند که داستان‌هایی از مسیح (ع) و مریم مقدس (س) را روایت می‌کنند.
آسمان جوتو به رنگ آبی لاجوردی است و با ستارگان طلایی هشت‌پر تزئین شده است که نمادی از بی‌نهایت بودن برکات الهی است. در میان ستارگان، هشت سیاره به شکل دایره‌هایی دیده می‌شوند که درون آن‌ها تصاویر پیامبران عهد عتیق و یحیی به تصویر کشیده شده‌اند. در این آسمان، دو خورشید نیز وجود دارد: یکی همراه با تصویر خدا و دیگری همراه با مریم مقدس و مسیح کودک.
منبع: ایسنا
