اسلام از مسیر عرفان ایرانی به چین راه یافت
محمدحسین ساکت در نشست نقد و معرفی کتاب «کشور اژدها؛ یادداشتهای سفر چین» به نقش تاریخی و فرهنگی ایران در شرق آسیا پرداخت و گفت: اسلام از مسیر عرفان ایرانی به چین راه یافت و این مسیر دلیل نفوذ عمیق زبان فارسی در مناسک دینی مسلمانان چین است.
نشست رونمایی، نقد و معرفی کتاب «کشور اژدها؛ یادداشتهای سفر چین» نوشته سیدحسن امین، در ادامه سلسله نشستهای «رواق تورق» در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد. این مراسم با حضور نویسنده کتاب و جمعی از پژوهشگران شامل محمدحسین ساکت، یو گویلی (با ارسال پیام متنی)، محمدعلی سابقی و فردین شورج و با دبیری بهنام دارابی همراه بود.
بهنام دارابی، دبیر نشست در آغاز این مراسم، با مروری بر پیشینه غنی سفرنامهنویسی در ادبیات فارسی، این سنت را دارای پیشینهای درخشان خواند.
او با اشاره به نمونههای کلاسیک، از «سفرنامه ناصر خسرو» به نثر و «سفرنامه خاقانی» به نظم نام برد و افزود: آنچه مسلم است، ذکر مشاهدات و ضبط خاطرات سفر، افزون بر فواید تاریخی، از ارزش ادبی و فرهنگی هم بیبهره نیست.
دارابی سفرنامهنویسی در عصر قاجار را بسیار رایج دانست و به نمونههایی از سفرنامههای شاهان، وزیران، عارفان و جهانگردان آن دوره اشاره کرد.
دبیر این نشست در معرفی کتاب جدید گفت: این کتاب مجموعه یادداشتهای روزانه سیدحسن امین است که طی دو سال اقامت و تدریس در دانشگاه مطالعات خارجی پکن نگاشته شده است.
دارابی در توضیح ویژگیهای این اثر اشاره کرد: این اثر در زمره آثار توریستی قرار نمیگیرد، چرا که نویسنده بیش از هر چیز کوشیده است تا لایههای اجتماعی و حتی لایههای پنهان جامعه را از خلال گفتوگوها و مراوداتی که با اقشار مختلف آن کشور داشته است، آشکار سازد.
دولت چین مساجد مسلمانان را تخریب نمیکند
محمدعلی سابقی، رایزن پیشین سفارت جمهوری اسلامی ایران در چین با مرور تجربههای هفتساله خود در این کشور، نکاتی انتقادی و تکمیلی را مطرح کرد. او با اشاره به حضور گسترده مسلمانان در پکن گفت: پکن امروز بیش از ششصد هزار مسلمان دارد و حدود هفتاد و دو مسجد فعال در این شهر وجود دارد؛ قدیمیترین آنها مسجد نیوجیه است، نه آنگونه که در کتاب آمده مسجد دونگسی.
او در ادامه به روایتهای رایج درباره تخریب مساجد اشاره کرد و افزود: اینکه گفته میشود دولت چین همه مساجد را خراب میکند درست نیست. اگر قرار بود چنین شود باید سیوچهار هزار مسجد در سراسر چین تخریب میشد. آنچه دیده میشود صرفاً تغییر نما و حذف سبکهای عربی و ترکی است، نه تخریب بنا.
سابقی درباره زبان نماز در چین که در کتاب به آن اشاره شده توضیح داد: اصل نماز به عربی خوانده میشود، اما مقدمات آن به فارسی است. مثلاً مسلمانان چینی میگویند نماز بامداد، پیشین و پسین، یا وضو را آبدست و اذان را بانگ مینامند. حتی عقد ازدواج را هم به فارسی جاری میکنند.
او نسبت دادن آغاز نشر اسلام در چین به دوره مغول در کتاب را نیازمند دقت دانست و گفت: اسلام پیش از مغولان وارد چین شده بود. نخستین هیئت دیپلماتیک اسلامی در سال ۳۱ هجری قمری به دربار چین رفت. مغولان فقط باعث گسترش حضور مسلمانان شدند.
در بخش آموزش زبان فارسی نیز سابقی یادآور شد: پیش از انقلاب سه کرسی فارسی در چین فعال بود، اما امروز بیش از هفده دانشگاه این رشته را دارند و حتی دورههای کارشناسی ارشد و دکتری در پکن و شانگهای برقرار است.
او همچنین درباره آمار مسلمانان چین گفت: عددهای ۱۷۰ میلیون که در کتاب آمده اغراقآمیز است. دولت چین رسماً ۲۷ میلیون را پذیرفته، اما برآورد من بین پنجاه تا شصت میلیون نفر است. از پنجاهوشش قوم رسمی چین، ده قوم مسلماناند و بزرگترین آنها خوییها هستند که به زبان چینی سخن میگویند و در سراسر کشور پراکندهاند.
سابقی در توضیح سیاستهای دینی چین بیان کرد: ممنوعیت تبلیغ برای افراد زیر هجده سال فقط مختص اسلام نیست، همه ادیان را شامل میشود. چین امروز با آغوش باز استادان بینالمللی را دعوت میکند و بیش از پانصد استاد ایرانی در دانشگاههای این کشور مشغول تدریساند.
او در پایان با اشاره به وضعیت امنیتی در سینکیانگ تأکید کرد: برخوردهای سختگیرانه در این منطقه بیشتر ناشی از گرایشهای جداییطلبانه است تا مخالفت با دین.
سابقی مجموعه این نکات را برای اصلاح چاپهای بعدی کتاب ضروری دانست و افزود: این اصلاحات میتواند تصویر دقیقتری از اسلام، زبان فارسی و سیاستهای فرهنگی در چین ارائه دهد.
نقش زبان فارسی در جامعه مسلمانان چین
محمدحسین ساکت؛ پژوهشگر، نویسنده و مترجم در این نشست با مرور تجربههای خود در چین طی سالهای ۷۴ تا ۷۵، به ابعاد فرهنگی و تاریخی روابط ایران و چین پرداخت و ضمن اشاره به برخی مشکلات ساختاری، بر اهمیت ارتباطات فرهنگی و نقش زبان فارسی در جامعه مسلمان چین تأکید کرد.
او گفت: روزهای نخست ورودم به پکن همزمان با روز معلم بود. از مسئولان خواستم استادان برجسته و دانشجویان نخبه را معرفی کنند و برایشان جوایزی به فارسی و چینی تهیه شد. همانجا پیشنهاد کردم در معرفی حافظ از کتاب شهید مطهری استفاده شود. هرچند در قانون اساسی چین هرگونه اشاره مذهبی ممنوع است، اما از مسیر ادبی میتوان این کار را پیش برد.
ساکت در ادامه به دیدار خود با رئیس انجمن اسلامی چین اشاره کرد و ادامه داد: او به من گفت از وقتی که من آمدهام روابط مسلمانان چین و ایران به شدت فرق کرده و اوج گرفته است. این جمله در روزنامه رسمی مسلمانان چین نیز منتشر شده بود اما مترجم از ترس سفیر جرأت نکرده بود آن را ترجمه کند.
او همچنین از تلاشهای خود برای ایجاد دومین کرسی زبان فارسی در چین سخن گفت و یادآور شد: همه زمینهها فراهم شده بود، اما به دلیل بازگشت من به قوه قضاییه این کار نیمهتمام ماند. خوشبختانه امروز بیش از ۱۷ دانشگاه در چین بخشهای فارسی دارند.
ساکت درباره شیوه ورود اسلام به چین توضیح داد: اسلام از طریق عرفان ایرانی وارد چین شد، نه از مسیر فقه. همین ویژگی باعث شد که نیت نماز به فارسی باشد و نام نمازها نیز فارسی باقی بماند. ساکت همچنین به اهمیت تسامح فرهنگی در روابط تاریخی تاکید کرد و گفت: اگر قرار بود از طریق فقه برود، به این شکوفایی و بالندگی نبود.
او با انتقاد از روشهای تبلیغی و پژوهشی ایران در حوزه فرهنگ گفت: روشهای ما در وزارت امور خارجه و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی چندان رضایتبخش نیست و این ناهماهنگیها به ما زیان رسانده است. ما در عصری زندگی میکنیم که بیش از هر چیز ارتباطات حاکم است و یکی از بایستههای آن تسامح و تساهل است.
ساکت همچنین به نقش مغولان در انتقال فرهنگ ایرانی به چین پرداخت و افزود: با همه کینههایی که از مغول داریم، باید گفت یکی از کارهایشان این بود که فرهنگ ایرانی را با خود بردند و این را نباید نادیده گرفت.
چین؛ کشور کارآفرینان
فردین شورج، نویسنده، پژوهشگر و مدرس حوزه کارآفرینی نیز در این نشست به تجربههای خود از سفر به چین را مطرح کرد و توضیح داد: من چین را به عنوان یک کشور کارآفرین شناختم. آنچه در آنجا دیدم، تحول بود؛ تحولی که ما قرار بود سالها پیش آغاز کنیم اما موفق نشدیم.
او همچنین به اهمیت تغییر و تحول فرهنگی اشاره کرد و افزود: کشور ما نیازمند تغییر است، نه تقلید. همانطور که چین توانست تغییر را به یک رشته علمی تبدیل کند، ما هم باید از تجربههای آنها درس بگیریم.
پل زبانی میان ایران و چین
در ادامه نشست به دلیل مشکلات ارتباطی، پیام متنی یو گویلی، استاد دانشگاه مطالعات خارجی پکن، توسط دبیر نشست قرائت شد. یو گویلی در این پیام خطاب به سیدحسن امین نوشت:
انتشار کتاب سفرنامه چین برای من تنها تولد یک کتاب نیست، بلکه ثمره یک دوستی عمیق و حافظه مشترک گفتوگوی تمدنی میان ایران و چین است. نام شما برای من یادآور چهره مشتاق در کلاسهای زبان فارسی دانشگاه پکن و حمایتهای گرم در مسیر علمی و زندگی شخصی است. شما در انتشار نخستین کتابم به زبان فارسی یاریام کردید، بر مجموعه شعر دو زبانهام مقدمه نوشتید و مرا در ترجمه متون کلاسیک کنفوسیوسی تشویق کردید.
یو گویلی درباره انتظار خود از کتاب نوشت: این اثر هرگز یک سفرنامه عادی نخواهد بود، بلکه تأملی ژرف و نگاهی فلسفی به چین معاصر است؛ نه فقط دیوار بزرگ و شهر ممنوعه، که نبض دگردیسی این تمدن کهن و داستان مردم عادی از دیدگاه فیلسوف و حقوقدان جهانوطنی در آن روایت میشود.
او همچنین تأکید کرد: تألیفات و تبادلات فردی در کنار تلاشهای نهادهای رسمی پایههای فهم و دوستی مردمی را مستحکمتر میکند. گروه زبان فارسی دانشگاه پکن به عنوان پل زبانی میان ایران و چین مورد تقدیر قرار گرفته است.
یو گویلی در پایان پیام خود نوشت: قلم شما زنگ کاروانهای جاده ابریشم در عصری نو است که نغمه تازهای از گفتوگوی تمدنها مینوازد. امیدوارم کتاب سفرنامه چین کلیدی برای درک چین معاصر باشد و به دل هزاران خواننده راه یابد.
در پایان نشست، سیدحسن امین ضمن قدردانی از برگزارکنندگان و سخنرانان با اشاره به پیام یو گویلی گفت: من خود را بیشتر شهروند جهانی میدانم تا جهانوطن. هرچند حب وطن امری طبیعی است و حدیث حب الوطن من الایمان نشان میدهد که پرستاری از میهن وظیفهای انسانی است.
او سپس به مسئله مهاجرت پرداخت و با استناد به سخن سعدی یادآور شد: اگر انسان در زادگاه خود از گرسنگی بمیرد، بیکار باشد و دانش و مهارتش به کار گرفته نشود، ناچار باید مهاجرت کند. نفس سفر محکوم نیست؛ برای مهاجرت بیبازگشت نخبگان نیز انتقادی بر آنها نیست؛ انتقاد بر سیستمی است که موجب دلکندن آنان از وطن میشود.
امین سپس به تجربه سفر چین اشاره کرد و گفت: چین پس از دوران انزوا، با تغییر سیاست و درهای باز توانست رشد سریع پیدا کند و امروز دومین اقتصاد جهان شود. این الگو نشان میدهد که تغییر مسیر میتواند ملت را بهرهمند کند.
او در مقایسهای با ژاپن توضیح داد که فرصتهای مدیریتی در چین سریعتر به جوانان داده میشود، در حالی که در ژاپن ارتقا به سن و سال وابسته است و همین امر موجب جذب نیروهای کارآمد توسط چین و کره شده است.
امین درباره محتوای کتاب خود توضیح داد: به هر حال شکی نیست که هر کتابی حتی اگر پژوهشی باشد باز هم دارای معایب است. اما این کتاب پژوهشی نیست؛ در حقیقت مجموعه یادداشتهای روزانه من بوده و اطلاعاتی که در آن مقطع زمانی و مکانی به آن دسترسی پیدا کردم. بسیاری از آنها شفاهی بود؛ استادان چینی که فارسی یا انگلیسی میدانستند به من گفتند و من حرفهای آنان را ذکر کردم، همراه با اندیشههای خودم و آنچه به ذهنم رسید. این کتاب از قبیل سفرنامه ناصرخسرو است که فقط گزارش نیست، بلکه حسب حالی هم هست.
او در پایان تأکید کرد: هر کتابی ایراد دارد و باید با اطلاعات تازه اصلاح شود. من همه انتقادها را با خوشحالی میپذیرم و امیدوارم در چاپهای بعدی اصلاحات لازم انجام شود.
