مدرک هویتی ما چگونه متولد شد؟

امروز خبری بر روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت که حاکی از آن بود که هاشم کارگر، معاون وزیر کشور و رئیس سازمان ثبت احوال، اعلام کرد اعتبار کارت‌های هوشمند ملی که تا پایان سال ۱۴۰۴ است، تا انتهای سال ۱۴۰۵ تمدید شده و نیازی به تعویض این کارت‌ها نیست.

کارگر دلیل آن را تسهیل خدمات عمومی و کاهش مراجعات غیرضروری مردم عنوان کرده است.

بر این اساس اعتبار کارت‌هایی که تاریخ انقضای آن‌ها سال‌های گذشته بوده نیز تا پایان سال ۱۴۰۵ تمدید شده است.

به همین بهانه نگاهی به تاریخچه کارت ملی انداختیم و اینکه اولین کارت‌های ملی ایرانیان کی و چگونه صادر شده و طی دهه‌های گذشته چه تغییراتی هم از منظر ظاهری و هم از منظر جنس و تاریخ اعتبار پیدا کرده است؛

تاریخچه کارت ملی

سه دهه قبل به تاریخ دقیق 30 مرداد 1373 خبری مبنی بر اینکه همه ایرانیان بالای 15 سال که تابعیت ایرانی دارند، چه در داخل و یا خارج از کشور ساکن باشند، باید کارت ملی و یا شماره ملی مخصوص به خود داشته باشند. از الزامات صدور کارت ملی، عکس‌دار بودن شناسنامه بود.

 17 سال بعد از اعلام این خبر و در سال 1387، اولین کارت‌های ملی ایرانیان صادر شد. از آن سال تا امروز، این سند هویتی هم از منظر ظاهری و هم از منظر جنس تغییرات گسترده‌ای داشته است. در کنار این موارد، کارت‌های ملی به عنوان مهمترین و عمومی ترین مدرک تشخیص هویت ایرانیان مطرح است.

بدون خصوصیات مغناطیسی

ظاهر نخستین کارت‌های ملی صادر شده کاغذی و به صورت یک کارت مقوایی معمولی یا یک کارت ساده PVC بود و فقط شماره ملی روی آن نوشته شده بود. این کارت‌ها هیچ خصوصیات مغناطیسی نداشت و صرفاً اطلاعات هویتی روی آن نوشته شده بود و اعتبارشان تا پایان سال ۱۳۹۶ بود.

صدور کارت‌های ملی هوشمند

بعدها با پیشرفت تکنولوژی کارت‌های ملی هوشمند جایگزین کارت‌های ملی کاغذی شد. این مهم با این هدف که این سند هویتی امکانات بسیار بیشتری نسبت به کارت‌های ملی قدیمی دارد، تولید شد. از مزایای کارت‌های ملی هوشمند داشتن چیپ الکترونیکی و امنیت بالا بود که آن را در بسیاری از امور روزمره مانند خدمات الکترونیک، بانکداری و حتی رأی دهی آنلاین قابل استفاده کرد. به همین ترتیب آغاز صدور کارت‌های ملی هوشمند از ابتدای سال 1396 بود ولی به دلیل اعمال تحریم‌ها و نبود تراشه‌ها این کار با مشکل مواجه شد.

تحریم‌ها و وجود مشکلاتی در صدور کارت‌های ملی هوشمند

با وجود تحریم‌ها سازمان ثبت احوال کشور اعلام کرد تا پایان سال ۱۳۹۶ تعداد کارت‌های ملی هوشمند صادر شده ۲۴ میلیون بود. در سال 1398 با موفقیت شرکت‌های داخلی ایرانی برای تولید کارت‌های ملی هوشمند، از ۵۴ میلیون و ۱۵۰ هزار نفری که برای دریافت کارت ملی هوشمند ثبت‌نام کرده بودند، ۴۶ میلیون کارت ملی هوشمند صادر شد و مابقی کارت‌ها یعنی چیزی حدود ۹ میلیون کارت به دلیل عدم تامین تراشه با تعویق مواجه شده بودند.

برهمین اساس، بعد  از حدود 2 سال و نیم وقفه به دلیل تحریم‌ها بالاخره تا دی ماه سال 1400، ۷ میلیون کارت ملی هوشمند صادر شد.

نقش 3 دستگاه دولتی در صدور کارت‌های ملی

برای صدور کارت ملی هوشمند، 3 دستگاه دولتی وظایفی بر عهده دارند و در این راستا باید اقداماتی انجام دهند.

شرکت دولتی متیران، اصلی‌ترین و مهمترین وظیفه در قبال تامین قطعه و بارگذاری اطلاعات روی تراشه الکترونیکی کارت های ملی هوشمند را دارد که این قسمت، اصلی‌ترین بخش از کارت ملی است از این جهت که هویت افراد در آن ذخیره می‌شود.

دومین دستگاه دولتی که در فرآیند صدور کارت ملی نقش دارد، شرکت سهامی چاپخانه دولتی ایران است که  زیرمجموعه وزارت امور اقتصادی و دارایی محسوب می‌شود که بدنه کارت ملی هوشمند را تولید می‌کند. سومین نهاد فعال در این باره سازمان ثبت‌ احوال است. این سازمان به سبب گستردگی خدمات، به یکی از اساسی‌ترین سازمان‌های کشور تبدیل شده که خدمات بسیاری شامل صدور شناسنامه و کارت ملی هوشمند و... ارائه می‌کند.

در خصوص جایگاه ثبت احوال در بخش زیرساخت دولت الکترونیکی کشور نیز باید گفت این سازمان نقش مهم و حیاتی دارد. هر شهروند از دید جامعه سامانه‌های الکترونیکی دولت، دارای ابعاد مختلف هویتی است که زیرساخت شکل‌گیری تمام این هویت‌ها، هویت انفرادی یا هویت سجلی شهروندان و محل ایجاد، ثبت و نگهداری آن، سازمان ثبت احوال کشور است.

 سازمان ثبت احوال با ارائه کد ملی به عنوان کلید منحصربه‌فرد برای دسترسی به هویت افراد حقیقی و تکمیل زیرساخت‌های لازم که همان تعریف مفهوم «شهروند الکترونیکی» است، نقش دارد.